ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Β. Αλεξάκης

Μίλαν Κούντερα, Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, Σαλμάν Ρούσντι, Πατρίκ Σαμουσαζώ, Ντινάου Μενγκέστου . . . συγραφείς ξενιτεμένοι, συγγραφείς δίγλωσσοι. Ανάμεσα σ΄ αυτούς και ο Βασίλης Αλεξάκης.

 «Πιστεύω ότι δεν παίρνουμε εμείς τις αποφάσεις, τις παίρνουν οι συνθήκες, γιατί είμαστε μονίμως πιεσμένοι, μέσα από εκεί βγαίνουν οι αποφάσεις. Κακώς οι άνθρωποι έχουν την ψευδαίσθηση ότι οι ίδιοι αποφασίζουν. Εγώ δεν αποφάσισα μόνος μου να πάω στη Γαλλία. Το αποφάσισε μια υποτροφία, το αποφάσισε η χούντα. Αλλά μία απόφαση που πήρα μόνος μου ήταν να διακόψω τη δημοσιογραφία για να γίνω συγγραφέας. Ηταν δύσκολο λίγο, λόγω υποχρεώσεων, αλλά χαίρομαι πάρα πολύ που πήρα αυτή την απόφαση διότι διαφορετικά δεν θα είχα κάνει τα βιβλία που έχω κάνει. Είναι ίσως η μοναδική απόφαση που πήρα στη ζωή μου και δεν μετανιώνω».

Ο Βασίλης Αλεξάκης (Αθήνα, 12 Δεκεμβρίου 1943) είναι Ελληνογάλλος συγγραφέας μυθιστορημάτων στην μητρική του γλώσσα, τα Ελληνικά, αλλά και τα Γαλλικά. Τα έργα του αντλούν και από τους δύο πολιτισμούς και είναι μεστά μιας λεπτής ειρωνίας. Η τεχνοτροπία του προσφέρει στον αναγνώστη μια οικεία και προσωπική προοπτική των ιστοριών του. Το 2007, του απονεμήθηκε το Grand prix du roman de l'Académie Française για το βιβλίο του Ap. J.-C (στα ελληνικά κυκλοφορεί με τον τίτλο μ.Χ.).

  

Έργα του που έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα:

Μη με λες Φωφώ, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Τα κορίτσια του Σίτυ Μπουμ-Μπουμ, εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ
Μήπως πρέπει να κλείσουμε τα σιντριβάνια όταν βρέχει;, εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ
Τάλγκο, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Παρίσι - Αθήνα, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Πριν, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Η μητρική γλώσσα, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Ο μπαμπάς, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Η σκιά του Λεωνίδα, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Γδύσου, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Η καρδιά της Μαργαρίτας, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Η τελευταία νύχτα του αιώνα, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Το μυστικό του κίτρινου τάπητα, εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Έλεγχος ταυτότητας, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Οι ξένες λέξεις, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Εγώ δεν, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Greek around the world, εκδόσεις ΑΠΟΨΗ
Θα σε ξεχνάω κάθε μέρα, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ
Το κεφάλι της γάτας, εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ
μ.Χ., εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ  

   

Οι λέξεις και οι γλώσσες είναι οι μεγάλες ηρωίδες στα βιβλία του Βασίλη Αλεξάκη. Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, «Η πρώτη λέξη», που κυκλοφόρησε στη Γαλλία  και ήταν υποψήφιο για το Βραβείο Μπούκερ ενώ στην Ελλάδα πρόσφατα από τον «Εξάντα», «πρωταγωνιστεί» και η νοηματική. Μέσα από ένα ανθρώπινο δράμα, ο συγγραφέας αναζητά την πρώτη λέξη που ξεστόμισε ο άνθρωπος.

.Aπό πού πηγάζει το πάθος σας για τη γλώσσα; 

Νομίζω ότι πηγάζει από μια βαθύτερη ανησυχία που είχα τα πρώτα χρόνια στη Γαλλία μη χάσω τη γλώσσα μου. Τότε ίσως κατάλαβα πόσο πολύτιμη είναι. Οι γλώσσες για μένα δεν είναι απλώς ένα εκφραστικό μέσο, αλλά κάτι που κινδυνεύει να χαθεί, πρέπει διαρκώς να κατακτάς και που έχει από μόνο του μια καταπληκτική ομορφιά. Βλέπω τις γλώσσες σαν ηρωίδες των βιβλίων μου και η καινοτομία στο τελευταίο βιβλίο είναι ότι δεν πρόκειται αυτή τη φορά για μια γλώσσα, όπως στη ''Μητρική γλώσσα'' τα ελληνικά ή τα σάνγκος στις ''Ξένες λέξεις'', αλλά για όλες τις γλώσσες και βεβαίως για την πρώτη που δεν ξέρουμε ποια ήταν και πώς ξεκίνησε. 

Ενα πρόσωπο-κλειδί στο μυθιστόρημα εκφράζεται με τη νοηματική. Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή;

Αρχικά από ένστικτο, γιατί είναι μεγάλη πρόκληση για ένα συγγραφέα να υπάρχει ένα πρόσωπο που δεν μιλά, παρά με τα χέρια του. Αυτό δυσκολεύει την περιγραφή. Εγώ ήθελα να μπει η νοηματική μέσα στο βιβλίο, έτσι από πρόκληση κι επειδή είναι μια γλώσσα σαν όλες τις άλλες. Προχωρώντας την έρευνα, ανακάλυψα ότι η νοηματική είναι στην ουσία η πρώτη γλώσσα της ανθρωπότητας. Από τις χειρονομίες ξεκινήσαμε και φτάσαμε στην έναρθρη ομιλία και όχι από τις κραυγές. Βεβαίως το βιβλίο είναι μυθιστόρημα και όχι δοκίμιο.

Μιλούμε για τη γοητεία της γλώσσας, όμως οι λέξεις δεν χάνουν τη γοητεία τους όταν χρησιμοποιούνται για απεχθή πράγματα;

Τα λεξικά είναι πλουσιότατα εργαλεία αλλά ταυτοχρόνως και ηλίθια. Δεν έχουν μια άποψη για τα πράγματα, είναι χώροι απόλυτα ανοικτοί. Δέχονται τους μεγάλους Γάλλους συγγραφείς, αλλά δέχονται και τον Λεπέν και τους Αλγερίνους κατά της Γαλλίας. Ενας Αλγερίνος συγγραφέας μού έλεγε ότι εμείς χρησιμοποιήσαμε τη γαλλική γλώσσα για να διώξουμε τους Γάλλους. Υπάρχουν απεχθέστατες λέξεις στα λεξικά, όπως ρατσισμός, γιατί είναι μέρος της ιστορίας των ανθρώπων, αλλά από κεί και πέρα είναι χώροι ελευθερίας και επικοινωνίας.

Για την «Πρώτη λέξη» φτάσατε στον προθάλαμο για το Μπούκερ, ενώ έχετε κερδίσει κι άλλα σημαντικά γαλλικά βραβεία. Η Ελλάδα σάς έχει τιμήσει με ένα Κρατικό. Μήπως η Γαλλία σάς έχει αναγνωρίσει περισσότερο;

Δεν είμαι πολύ βέβαιος γι΄ αυτό. Στη μόνη πρωτεύουσα που είμαι πραγματικά γνωστός είναι στο Μπανγκί στην κεντρική Αφρική. Αφού είχα μάθει λίγο τη γλώσσα, τα σάνγκος, πήγα εκεί, έκανε φοβερή εντύπωση ότι ένας ξένος, λευκός, ήξερε τη γλώσσα τους, μίλησα λίγο στην τηλεόραση και την επομένη που πέρασα από την κεντρική αγορά με ήξερε όλος ο κόσμος. Στην Αθήνα και το Παρίσι με ξέρουν λιγότερο, αλλά δεν νομίζω ότι η αναγνώριση, όσον αφορά το κοινό είναι μικρότερη στην Ελλάδα απ' ό,τι στη Γαλλία. Ανήκω σε δύο χώρες, είμαι δίγλωσσος συγγραφέας.

Ζείτε μεγάλα διαστήματα στο Παρίσι. Πώς νιώθετε αυτό τον καιρό που η Ελλάδα βάλλεται, οι Ελληνες χαρακτηρίζονται ασυνεπείς, τεμπέληδες κ.λπ.

Εχουμε μια ευθύνη κι εμείς, οι κυβερνήσεις έχουν τεράστια ευθύνη. Θυμάμαι την εποχή Σημίτη που έμπαινες στην τράπεζα και σε παρακαλούσαν να πάρεις δάνειο εκατομμυρίων. Σου έλεγαν, η ταυτότητά σου αρκεί. Κάποιος ολιγόμυαλος πώς να αντισταθεί σ΄αυτό τον πειρασμό.

Οι Γάλλοι δεν μας αντιμετωπίζουν όπως οι Γερμανοί.

Δεν είδα περιγελαστικά δημοσιεύματα στη Γαλλία, και μάλλον υπάρχει μια συμπάθεια. Εχουμε ένα κεφάλαιο στη Γαλλία που οφείλεται στα κλασικά γράμματα και στην ελληνική Επανάσταση. Την εποχή της Επανάστασης δημιουργήθηκε η λέξη φιλελληνισμός. Αυτό κάτι σημαίνει. Οτι ο Βίκτορ Ουγκό έχει γράψει για την ελληνική Επανάσταση, ότι ο Ντελακρουά την έχει ζωγραφίσει, ότι υπήρξε ένα ρεύμα υπέρ της Ελλάδας. Αυτό έχει αφήσει ίχνη στη γαλλική λογοτεχνία και στη συνείδηση που απαγορεύουν τέτοιου είδους αντιμετώπιση των Ελλήνων ακόμη και σήμερα.

Στην Ελλάδα της κρίσης τι θέση έχουν τα βιβλία και οι διανοούμενοι;

Οι διανοούμενοι και εδώ και στη Γαλλία δεν ακούγονται πολύ. Εχω την εντύπωση ότι ζούμε μια περίοδο που πάσχει από έλλειψη φαντασίας. Σαν να έχουν σιωπήσει οι φιλόσοφοι που τους χρειαζόμαστε τώρα πάρα πολύ. Νομίζω ότι η κρίση θα ήταν ωφέλιμη αν μας έδιναν την ευκαιρία να αναθεωρήσουμε την εικόνα της ζωής που έχουμε. Αυτό δεν συζητείται, δεν επεμβαίνουν οι διανοούμενοι. Ισως κάποιος έπρεπε να πάρει την πρωτοβουλία να συγκεντρώσει σε κάποιο πανεπιστήμιο τους κυριότερους Ελληνες διανοούμενους και να συζητήσουν για ένα νέο μοντέλο κοινωνίας. Εγώ είμαι πρόθυμος πάντως.

Πηγές: Έθνος, Βικιπαίδεια