Κυριακή 9 Αυγούστου 2015

"Το όραμα της ηδονής" Νόρμαν Μέηλερ



Αν δεχτούμε ότι ένα μυθιστόρημα είναι πολιτικό όταν οδηγεί τον αναγνώστη να λάβει μια κριτική στάση απέναντι σ΄ ένα αξιακό σύστημα ενός τόπου μιας συγκεκριμένης εποχής, τότε θα μπορούσα να χαρακτηρίσω πολιτικό και το μυθιστόρημα του Νόρμαν Μέηλερ "Το όραμα της ηδονής". Και πράγματι ο συγγραφέας επιχειρεί μέσα από το έργο του να παρουσιάσει μεταπολεμικά το ... αμερικανικό όνειρο ... αυτός ο τόσο αυθαίρετος, αλλά και τόσο απαραίτητος χαρακτηρισμός για να αντιληφθούμε τον τρόπο ζωής, κι ίσως καλύτερα την πίστη σ΄ ένα τρόπο ζωής, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Ο ήρωας του έργου ονομάζεται Ρότζακ ... και είναι μισός Προτεστάντης και μισός Εβραίος ... συμμετείχε στον πόλεμο (τον β΄ παγκόσμιο) όπου και επέδειξε ξεχωριστό θάρρος σκοτώνοντας μια ομάδα γερμανών στρατιωτών και μάλιστα τιμήθηκε για την πράξη του αυτή  ... επιστρέφοντας από τον πόλεμο και συγκεκριμένα το 1946 γνωρίζεται με τον Τζακ Κένεντυ ... άρα ανοίγεται μπροστά του η προοπτική να αναμειχθεί ενεργά με την πολιτική ... με τους δημοκρατικούς ... γνωρίζεται όμως και με την Ντέμπορα, κόρη ενός πλούσιου μεγιστάνα ... άρα ο δρόμος να πραγματοποιηθούν οι φιλοδοξίες του φαίνεται ότι ανοίγει, καθώς αυτός ο γάμος αποτελεί το διαβατήριο για τις απαραίτητες γνωριμίες ... Επομένως το αμερικανικό όνειρο για τον ήρωα του μυθιστορήματος ... και ήρωα πολέμου ... στρέφεται γύρω από την πολιτική, το χρήμα, τις γυναίκες, την αναγνώριση ... 
Η Ευτυχία όμως ως έννοια και σκοπός δεν συμπεριλαμβάνεται στο πλαίσιο του ... αμερικανικού ονείρου. Και πως εξάλλου να υπάρξει όταν η ίδια η εποχή δεν την ευνοεί. Όταν και οι άνθρωποι που περιστοιχίζουν τον Ρότζακ είναι ακόμα περισσότερο διεφθαρμένοι. Ο Ρότζακ ζει στο τέλος της αθωότητας, εγκλωβισμένος μέσα στην αγνωμοσύνη του ... Φτάνει μάλιστα στο σημείο να σπρώξει την Ντέμπορα από το μπαλκόνι του σπιτιού της και να τη σκοτώσει. Και ποια είναι η τιμωρία του; Θα ακουστεί λίγο  αντιφατικό αλλά η τιμωρία του Ρότζακ είναι η έλλειψη ποινικής τιμωρίας του ... αρκεί βέβαια παρευρεθεί στην κηδεία της γυναίκας του πλάι στον πεθερό του ... η τιμωρία του είναι να συμβάλλει στην κοινωνική υποκρισία που επιβάλλει η στιγμή για να συνεχιστεί αυτή η κανονικότητα της ζωής των πλουσίων ... 
Η ηθική αλλοτρίωση του Ρότζακ δεν έχει σαφώς εσωτερικές ρίζες ... αλλά μια εποχή με ριζωμένες αντιλήψεις οδηγεί το άτομο στο συμβιβασμό. Κάπως έτσι μπορώ να δικαιολογήσω και τον χαρακτηρισμό του Νόρμαν Μέηλερ ως πρόδρομο του χιππισμού ... Κάπως έτσι μπορώ να δικαιολογήσω και την επιλογή του ήρωα για φυγή  ... 
Το δημοσιογραφικό ύφος κάνει εμφανή την παρουσία του μέσα στο έργο ... αυτή η ρεαλιστική απεικόνιση του αμερικάνικου τρόπου ζωής με τη μουσική, τα μπαρ, τους δρόμους, την αστυνομία κάνει το μυθιστόρημα του Νόρμαν Μέηλερ  να μοιάζει με ένα ρεπορτάζ με λογοτεχνικές προοπτικές ...   

Τετάρτη 5 Αυγούστου 2015

"Το βιβλίο του Ντάνιελ" E.L. Doctorow

"Το βιβλίο του Ντάνιελ" είναι η ιστορία που αφηγείται και γράφει ο ... Ντάνιελ. Ποιος είναι ο Ντάνιελ; Ο Ντάνιελ είναι ο γιος του Πολ και Ροσέλ Άιζακσον και αδελφός της Σούζαν ... Και ποιοι είναι όλοι αυτοί;  Είναι οι λογοτεχνικές περσόνες που επινόησε ο Doctorow για να αφηγηθεί την ιστορία των Rosenberg...
Το 1953 διαδραματίστηκε στην Αμερική η διαβόητη δίκη και εκτέλεση των Ethel και Julius Rosenberg, ένα ζευγάρι αμερικανοεβραίων που κατηγορήθηκε για συνωμοσία και εθνική προδοσία, ότι μετέφερε στη Σοβιετική Ένωση μυστικές πληροφορίες για την ατομική βόμβα. Οι Rosenberg είχαν δύο γιους ... Ο Ντάνιελ είναι  ο φανταστικός-λογοτεχνικός γιος και το βιβλίο που γράφει είναι ένα κοίταγμα στο παρελθόν για να φωτίσει και να απαντήσει στα ερωτήματα ... που ίσως τελικά μένουν αναπάντητα.
Το παρόν της αφήγησης είναι η memorial day του 1967, μια αμερικανική εθνική γιορτή προς τιμή των πεσόντων υπέρ της πατρίδας. Αυτή την ημέρα η αδελφή του Ντάνιελ, η Σούζαν, κάνει μια απόπειρα αυτοκτονίας. Ο Ντάνιελ είναι τότε γύρω στα εικοσιπέντε... Η αφήγησή του κινείται χρονικά ανάμεσα στην παιδική του ηλικία (τέλη της δεκαετίας του 1940 και μέχρι την δίκη) και την ενήλικη ζωή του. Η επιλογή εξάλλου της δεκαετίας του 1960 ως αφηγηματικό παρόν έχει να κάνει με μια δεκαετία γεμάτη επαναστατικότητα και αμφισβήτηση... Το παρόν με το παρελθόν τα συνδέει ένας μαύρος ιστός ... ο θάνατος ... των γονιών του - τότε ... της αδελφής του - τώρα. Φυσικά αναλογίες δεν υπάρχουν, το αίσθημα όμως κοινό...
Τα ερωτήματα που διατρέχει την αφήγηση είναι πολλαπλά... Γιατί δύο άνθρωποι ιδεολόγοι-αριστεροί κατηγορήθηκαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο με αυτή την κατηγορία για εσχάτη προδοσία; Κι αν πράγματι υπήρξαν θύματα της εποχής τους στοχοποιημένα από ένα αδηφάγο παρακράτος γιατί δεν βρέθηκε κάποιος να τους υποστηρίξει; Τελικά πόσο μπορεί να κοστίσει η πίστη σε κάποιες ιδέες, όταν μάλιστα αυτές οι ιδέες βρίσκονται κάτω από μια κομματική ομπρέλα;
Τις απαντήσεις όμως δεν μπορεί να τις δώσει ο άνθρωπος ή οι άνθρωποι που ζουν εκείνη την εποχή και σχετίζονται με τα πρόσωπα του δράματος... δίνουν και εκείνοι τις δικές τους εκδοχές, τις δικές τους προσεγγίσεις ... η πραγματικότητα πονά και ο καθένας παρουσιάζει ένα κομμάτι αυτής. Την ιστορική αλήθεια θα φωτίσει ο νηφάλιος και αντικειμενικός μελετητής της ιστορίας ανεπηρέαστος από ιδεοληψίες και ηθικολογίες...
Ο Doctorow επιχειρεί μέσα από τη λογοτεχνική πένα να αναπλάσει μια εποχή και να εισάγει τον αναγνώστη σε ένα περιβάλλον εκείνης της εποχής... Αυτός είναι και ο ρόλος της λογοτεχνίας... Να σου δημιουργεί την ανάλογη ατμόσφαιρα για να παρακολουθήσεις με τον τρόπο σου το αφηγούμενο γεγονός...



Κυριακή 2 Αυγούστου 2015

"Πόλεμος και πόλεμος" Λάσλο Κρασναχορκάι


Ο τίτλος του βιβλίου είναι μια επανάληψη του ουσιαστικού πόλεμος με το συμπλεκτικό σύνδεσμο και ... ίσως γιατί και η ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια παράταξη πολέμων ... μου φέρνει στο μυαλό τη ρήση του σκοτεινού Εφέσιου... πόλεμος πατήρ πάντων... μονάχα που στο μυθιστόρημα του Κρασναχορκάι η λέξη πόλεμος αποκτά πιο κυριολεκτική σημασία ... η ζωή είναι ίσως  μια ανάπαυλα ανάμεσα σε πολέμους.
Ο ήρωας του έργου Γιόργκι Κόριμ είναι ένας γραφιάς, ένας αρχειοθέτης, που εργάζεται στα Αρχεία μιας μικρής ουγγρικής πόλης. Ως γραφιάς στερείται αυτής της δημιουργικής δράσης που διακρίνει έναν καλλιτέχνη και στην ουσία μεταπίπτει σε ένα εκτελεστικό όργανο. Γίνεται το παρανοϊκό εκτελεστικό όργανο μιας εμμονής του... Στα Αρχεία όπου εργάζεται ανακαλύπτει ένα χειρόγραφο το οποίο τόσο πολύ τον συνεπαίρνει που αποφασίζει να το κοινοποιήσει σε όλο τον κόσμο και στη συνέχεια να δώσει τέλος στη ζωή του. Που βρίσκεται όμως ο κόσμος, που θα συναντήσει το κοινό του; Μα σαφώς στην Νέα Υόρκη... Και έτσι ο Κόριμ αποφασίζει να πετάξει στην Νέα Υόρκη κι εκεί κλεισμένος στο διαμέρισμα του πονηρού διερμηνέα  Σάρβαρυ, όπου και βρίσκει προσωρινή στέγη, αρχίζει να πληκτρολογεί μανιωδώς αυτό το χειρόγραφο για να το περάσει διαδικτυακά στον υπόλοιπο κόσμο...
Το χειρόγραφο που τόσο συνεπήρε τον Κόριμ αφορά τέσσερις ανθρώπους που μέσα από αυθαίρετα χρονικά άλματα κινούνται μέσα στην παγκόσμια ιστορία: την Κρήτη του Μινωικού πολιτισμού, την Κολωνία του 1867, που χτίζεται ο μεγαλοπρεπής ναός, την Βενετία της Αναγέννησης, την Ισπανία την περίοδο ανακάλυψης του Νέου Κόσμου. Και όλες αυτές τις τυχαίες ιστορικές περιόδους τις συνδέει ένα κοινό στοιχείο: ο πόλεμος.
Νομίζω ότι ο συγγραφέας δε φιλοδοξεί να γίνει Θουκυδίδης στη θέση του Θουκυδίδη... παρόλα αυτά θα επιχειρήσω να εκμαιεύσω ένα μήνυμα μέσα από το μυθιστόρημα ... ότι τελικά το άτομο θα πρέπει να πάψει να μένει παθητικοποιημένο και απλώς θεατής στην πορεία της ιστορίας ... 
Φιλόδοξο το έργο του Κρασναχορκάι ... βραβευμένο και με το διεθνές βραβείο booker 2015 ... μακροπερίοδος λόγος, βουτιές μέσα στις σκέψεις του συγγραφέα, μια ισορροπία ανάμεσα στην ιστορία και τη μυθοπλασία, έντονο το καφκικό τοπίο... αρκετά κουραστικό στην ανάγνωση... η έλλειψη όμως διδακτισμού και ηθικολογίας και η ανάδειξη αυτού του σκοτεινού ρου της ιστορίας νομίζω ότι καθιστά το μυθιστόρημα του Κρασναχορκάι από τα πιο ενδιαφέροντα αναγνώσματα...  

Σάββατο 1 Αυγούστου 2015

"ΑΝΤΕΡΓΚΡΑΟΥΝΤ Ή ΕΝΑΣ ΗΡΩΑΣ ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ ΜΑΣ" Βλαντιμίρ Μακάνιν


Ο τίτλος του μυθιστορήματος είναι σαφής ...άντεργκραουντ... έχουμε να κάνουμε με κάποιον σκοτεινό και υπόγειο μυθιστορηματικό τύπο ... για να μας συμπληρώσει η διάζευξη στον υπότιτλο ... ένας ήρωας του καιρού μας ... άρα θα πρέπει να προσδιορίσουμε την υπόγεια εποχή μας ... μια εποχή είναι υπόγεια και σκοτεινή όταν δεν έχει ξεκαθαρίσει τους στόχους της ... όταν δεν έχει οράματα ... πόσο ηδονίζεται τελικά ο άνθρωπος με την ικανότητά του να προβλέπει, λες και το μέλλον είναι η μόνη διάσταση του χρόνου που πραγματικά έχει αξία ... έστω όμως και μ΄ αυτή τη σύμβαση... υπόγεια είναι μια περίοδος μετάβασης από μια εποχή σε μία άλλη...
Κι ας μεταφερθούμε στο μυθιστορηματικό γαλαξία   που πλάθει  ο Μακάνιν... χρονικά βρισκόμαστε στο τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Μόσχα, στην ταραγμένη δεκαετία του 1990...μιλάμε για την κατάρρευση του κομμουνισμού, μιλάμε για την πτώση ενός πατριαρχικού μηχανισμού, μιλάμε για το γκρέμισμα ενός ετεροπροσδιορισμένου τρόπου ζωής...ο Μακάνιν μας περιγράφει την απώλεια ενός κομματικού ελέγχου στον τρόπο ζωής, αλλά ταυτόχρονα και την αδυναμία να αντικατασταθεί από κάτι καινούργιο και ελπιδοφόρο...
Ο Πέτροβιτς είναι ένας συγγραφέας που κατά την περίοδο του σοβιετικού καθεστώτος δεν κατόρθωσε να δημοσιεύσει τα γραπτά του λόγω λογοκρισίας...τώρα στο νέο καθεστώς έχει χάσει την ικμάδα(;), την όρεξη (;) να γράφει. Περιφέρεται ... αντιδρά ... αντιστέκεται...σε τι άραγε; Βιώνει ίσως το δράμα του σύγχρονου επαναστάτη. Ψάχνει το όνομα του καταπιεστή, αυτού του αόρατου εχθρού που πρέπει να καταπιέζει ... γιατί ένας ευαίσθητος επαναστάτης πρέπει να πολεμά εναντίον ενός εξουσιαστή, ενός κατακτητή ... πάντα υπάρχει ένας εχθρός...
Ο Πέτροβιτς λοιπόν εργάζεται ως θυρωρός σε μια δημόσια πολυκατοικία στην Μόσχα ... που κι αυτή σταδιακά στο νέο καθεστώς ιδιωτικοποιείται ... το συλλογικό αντικαθίσταται από το ατομικό ... διαπράττει δύο φόνους ... πρώτα δολοφονεί έναν Καυκάσιο σπρωγμένος προφανώς από το ένστικτο της επιβίωσης και στη συνέχεια έναν πρώην ΚαΓκε Μπίτη σπρωγμένος ίσως από το ένστικτο της δικαιοσύνης. Αργότερα, μετά από μια παραληρηματική κρίση, μια και δεν έβρισκε έναν άνθρωπο να  ... εξομολογηθεί τις πράξεις του, να μοιραστεί τα εσώτερα κίνητρα των πράξεών του, έστω και μόνο να τα εξωτερικεύσει, εισάγεται σε ένα φρενοκομείο. Εκεί περνά μια περίοδο όπου με τη χορήγηση φαρμάκων επιχειρούν να τον κάνουν να ομολογήσει τους φόνους ναρκώνοντας την συνείδησή του ... όμως τα καταφέρνει ... δεν ομολογεί και τελικά απελευθερώνεται, γιατί κατόρθωσε να διατηρήσει το "εγώ" του ... διατήρησε τις επιθυμίες του και μέσα από τις επιθυμίες του τον ίδιο του τον εαυτό. Ίσως αυτό να είναι και το μήνυμα που μου άφησε το έργο ... η διατήρηση του "εγώ", της διαφορετικότητας είναι το μόνο όπλο που διαθέτει ο άνθρωπος για να αντιμετωπίσει το τσουνάμι των αλλαγών και των προβλημάτων που απειλεί να τον πλακώσει.
Από το μυθιστόρημα κρατώ την αντιστικτική σύνθεση πάνω στην οποία στηρίχθηκε: άτομο-κοινωνία, δημόσιος-ιδιωτικός, εγώ-άλλος, εσωτερικός-εξωτερικός, λογικός-φρενοβλαβής... Μου άρεσε και η μετάφραση της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα  στον τρόπο γραφής με αναλυτική σκέψη, ψυχογραφική διάθεση, χρονικά πισωγυρίσματα που δίνουν ανάγλυφη την εικόνα της σύγχρονης (μετά το 1990) Μόσχας.