Τρίτη 29 Οκτωβρίου 2013

Οι απόψεις ενός κλόουν - Χάινριχ Μπελ

   

Η φετινή λογοτεχνική χρονιά για τη λέσχη ανάγνωσης ξεκινά με μια συζήτηση σχετικά με το γερμανό συγγραφέα Χάινριχ Μπελ. (μήπως άραγε υποσυνείδητα επέδρασε αυτή η τάση να δαιμονοποιούμε κάθετι το γερμανικό;;;) Η τέχνη δεν έχει σύνορα και η φετινή μας λογοτεχνική πορεία σχεδιάζουμε να κινηθεί με άξονα την κεντρική και βόρεια ευρώπη. Οψόμεθα...
   Το πρώτο βιβλίο το οποίο διάβασα του Χάινριχ Μπελ ήταν "Οι απόψεις ενός κλόουν". Ο τίτλος γαργαλιστικός, το περιεχόμενο όμως τραγικό. Όπως και η περσόνα του κλόουν, Μια γελοιογραφικά καμωμένη μάσκα για να σκεπάσει έναν τραγικό χαρακτήρα. Τελικά η τραγωδία και και η κωμωδία είναι   φτιαγμένες από τα ίδια υλικά μόνο που διαφέρουν στο περιτύλιγμα.
   Ο Χανς Σνηρ, γόνος μιας πλούσιας και κοινωνικά ισχυρής οικογένειας, εγκαταλείπει την οικογένειά του, γιατί δεν αντέχει την υποκρισία και την ψευτιά που περιβάλει την οικογένειά του. Και επιλέγει να γίνει ... κλόουν. Κλόουν λοιπόν για να μπορεί να ... βγάζει τη γλώσσα στους καθωσπρέπει. Κάνει δηλαδή ένα άλμα για την άλλη πλευρά του ... ποταμού. Μαζί του είναι και η Μαρί, η πρώτη του και η μοναδική του αγάπη. Το στήριγμά του σ΄ αυτή την αντισυμβατική στάση  και συμπεριφορά. Τι γίνεται όμως όταν και αυτή η Μαρί τον εγκαταλείπει; Και μάλιστα για να παντρευτεί ένα σπουδαίο παράγοντα του γερμανικού καθολικισμού; Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η απογοήτευση και η κατρακύλα του Χανς; 
   Περιμένω εκτιμήσεις των συν-αναγνωστών μου!  

Τρίτη 22 Οκτωβρίου 2013

Θέμα ... οπτικής

   Στο μυθιστόρημα του Κ. Αρκουδέα με τον ηχηρό τίτλο "Παράφορο Πάθος" (το οποίο και διαβάζω αυτό τον καιρό) στάθηκα στην περιγραφή μιας σκηνής που μου τράβηξε το ενδιαφέρον: Υπάρχει κάποιος περιπτεράς ο οποίος κρεμάει τις εφημερίδες ανάποδα στο περίπτερο. Οι περαστικοί αναγκάζονται να στραβολαιμιάζουν για να διαβάζουν τα πρωτοσέλιδα. Προφανώς αρκετοί απομακρύνονται έκπληκτοι. Ώσπου κάποιος περαστικός κάνει κατακόρυφο. Με το κεφάλι κάτω και τα πόδια επάνω διαβάζει ατάραχος τις εφημερίδες. Ο περιπτεράς τον βλέπει,αλλά δεν λέει τίποτε. Ωστόσο, από τη στιγμή εκείνη ο περιπτεράς παύει να κρεμά τις εφημερίδες ανάποδα.
   Το σχόλιο του αφηγητή: για τον περιπτερά σημασία δεν έχει η εφημερίδα, το νέο που θέλει να σου περάσει η εφημερίδα, αλλά το μήνυμα, ο τρόπος δηλαδή παρουσίασης του νέου. Η αισθητική της επικοινωνίας. Απλώς αυτό το αντιλαμβάνεται μονάχα ένας και αποφασίζει συμβολικά να μιλήσει την ίδια γλώσσα με τον περιπτερά.
   Το σχόλιο το δικό μου: το να κάνεις κατακόρυφο για να επικοινωνήσεις εμπεριέχει κάτι το πρωτότυπο, αλλά και το επικίνδυνο, γιατί μπορεί και να σπάσεις το κεφάλι σου... 

Τρίτη 15 Οκτωβρίου 2013

H ασυνέχεια του διαβάσματος...

...και η συνέχεια μιας ιστορίας

   Πολλές φορές συμβαίνει να μη μου αρέσει ένα βιβλίο. Δε μιλάει στην ... καρδιά μου. Γιατί το διάβασμα είναι και μια πράξη σχεδόν ερωτική. Αυτό που με απασχολεί τότε είναι αν θα πρέπει να εγκαταλείψω το βιβλίο. Αν θα πρέπει να παρατήσω αυτό το συγκεκριμένο σώμα από χαρτιά και τυπωμένα γράμματα και να πάρω στην αγκαλιά μου ένα άλλο. Αναγνωστικό διαζύγιο... Γιατί η αναγνωστική ... μοιχεία (για μένα τουλάχιστον) είναι ένα σύνηθες φαινόμενο. Αφήνω ένα βιβλίο για να διαβάσω ένα άλλο, που μου αρέσει περισσότερο. Και μετά επιστρέφω στο προηγούμενο. Και μέσα στο μυαλό μου μπερδεύονται οι ιστορίες και τα πρόσωπα, αλλά τόσο μεθυστικά, που στο τέλος επικρατεί ένα αφηγηματικό γαϊτανάκι...Το διαζύγιο όμως από το βιβλίο ... είναι και μια πράξη σκληρή. Σχεδόν επαναστατική. Εκκινείσαι από μια άρνηση για να καταλήξεις σε μια νέα θέση. Όπως και η Ιοκάστη. Η οποία άφησε τον Λάιο και πήρε τον Οιδίποδα. Βέβαια όχι με τη θέλησή της, άρα δεν ήταν και επαναστάτρια. Απλώς μου ήρθε η περίπτωσή της συνειρμικά... Για να αποφύγω λοιπόν το αναγνωστικό διαζύγιο, αποφάσισα να γίνω ... προαγωγός. Να προωθώ τα βιβλία που δε μου αρέσουν σε φίλους και να τα διαβάζουν εκείνοι (χωρίς βέβαια να τους αποκαλύπτω την πρόθεση της κίνησής μου). Στη συνέχεια θα μου μεταφέρουν την αναγνωστική τους εμπειρία. Με αυτό τον τρόπο σώζω ... την ιστορία. Πληροφορούμαι από τρίτους αυτό που θα απολάμβανα εγώ ιδίοις όμμασι. Αυτό που ξεκίνησα εγώ, περιμένω να το ολοκληρώσουν άλλοι... 

   

Και η αρχή έγινε με το "Γαϊτανάκι του έρωτα¨του Σέρχιο Πιτόλ. Ξεκίνησα να το διαβάζω με τη σκέψη ότι είναι ένας μεξικάνος συγγραφέας, συνεχίζοντας τη λατινοαμερικάνικη παράδοση... αλλά τον βαρέθηκα ... εκτενείς περιγραφές, αφηγηματική αμηχανία,,,κουράστηκα ... και το πάσαρα το βιβλίο σε μία φίλη. Δεν προέβλεψα όμως ... το βαρέθηκε κι εκείνη ... όσο για την ιστορία ... προέκυψε λειψή ... ένα έγκλημα στο Μεξικό ... κι ένας ιστορικός αποφασίζει να το διαλευκάνει ... ως εκεί ... η ιδιότητα του προαγωγού φαίνεται πως δεν μου πάει...

Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 2013

"Ο Μεγάλος Ευνούχος της Κωνσταντινούπολης" Ζ. Λιβανελί

   

Σ΄ ένα λογοτεχνικό έργο ο συγγραφέας είναι ο δημιουργός (μήπως όμως και ο διαχειριστής του υλικού του;), ενώ ο αφηγητής είναι ο ... απεσταλμένος του. Ο πρώτος εκπροσωπεί τη σκέψη, ο δεύτερος την πράξη. Και πάντα τα όρια ανάμεσά τους είναι τόσο ρευστά που στιγμές στιγμές ξεχνάμε ποιος είναι ο συγγραφέας και ποιος ο αφηγητής με αποτέλεσμα να αποδίδουμε ιδιότητες του ενός στον άλλο, πράγμα που εκ των υστέρων αποδεικνύεται άστοχο.
   Μια αντιπροσωπευτική περίπτωση προσδιορισμού της έννοιας του αφηγητή συνάντησα στο μυθιστόρημα του Ζουλφί Λιβανελί με τίτλο "ο Μεγάλος Ευνούχος της Κωνσταντινούπολης". Το έργο αναφέρεται στην οθωμανική αυτοκρατορία τον 17ο αιώνα, τότε που σουλτάνος ήταν ο Ιμπραήμ (1640-1648). Πως όμως είναι δυνατόν να έχουμε μια κατά το δυνατόν πληρέστερη και αντικειμενικότερη ματιά των γεγονότων; Γι΄ αυτό ο Λιβανελί επιλέγει τον αρχιευνούχο του παλατιού ως αφηγητή, γιατί αυτός μπορεί και κινείται πιο ελεύθερα μέσα στα ανάκτορα, αυτός που έχει κάτω από τον έλεγχό του το χαρέμι. Κι αυτό συμβαίνει γιατί θεωρείται ο πιο ακίνδυνος. Ευνουχισμός σημαίνει απομάκρυνση του κινδύνου για τους άλλους ... (πόσο κυνικό!). Κι όμως ο ίδιος εξομολογείται μέσα στο έργο ότι ευνουχισμός δε σημαίνει αυτόματα και εξαφάνιση του πάθους. Πάθος υπάρχει, δεν υπάρχει όμως το ... μέσο, το όργανο για να το εκφράσει. Κατά τ΄ άλλα το έργο σου αφήνει την πικρή, αλλά και ... γνωστή αίσθηση ότι η παρασκηνιακή πολιτική είναι αυτή που θριαμβεύει. Ο σουλτάνος δεν είναι παρά ένα άθυρμα ενός οργανωμένου σχεδίου που το συλλαμβάνει μια άλλη δύναμη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η μητέρα. Η μητέρα είναι ο εγκέφαλος. Αλλά και οι γυναίκες του χαρεμιού...Κι αυτές τόσο ανυπεράσπιστες μέσα στην ομορφιά τους. Θα έλεγες και είναι θύματα της ομορφιάς τους.
   Το εν λόγω μυθιστόρημα του Λιβανελί ήταν αυτό με το οποίο ολοκληρώσαμε την περυσινή μας λογοτεχνική διαδρομή στη λέσχη ανάγνωσης. Επιλέξαμε έναν τούρκο συγγραφέα για να κλείσουμε τον κύκλο των ευρωπαίων συγγραφέων της μεσογείου. Αυτή την αίσθηση της θάλασσας της μεσογείου νομίζω ότι τη μετέφερε στη μουσική του ο Λιβανελί και από εκεί στο συγγραφικό του έργο. Θάλασσα και μουσική...Τα σχόλια που ακούστηκαν εξάλλου για το έργο ήταν όλα θετικά... 

Κυριακή 6 Οκτωβρίου 2013

Η προσευχή του Χρύση

   Ο άνθρωπος συνηθίζει να επικαλείται το θεό για να του ζητήσει διάφορα....υγεία-δύναμη-χρήματα-ελευθερία-ένα ερωτικό πρόσωπο-ένα κινητό τηλέφωνο-ευτυχία....άνθρωπος και επιθυμίες...μικρές και μεγάλες...
   Τι συμβαίνει όμως όταν ζητά την καταστροφή του άλλου; Αυτό με προβλημάτισε διαβάζοντας την προσευχή του ιερέα Χρύση απέναντι στον Απόλλωνα: 

«Άκουσέ με, αργυρότοξε, της Χρύσης και της θείας 
Κίλλας προστάτη, κύριε στην Τένεδο, Σμινθέα,
εάν σου έκτισα ναόν να χαίρεται η καρδιά σου, 
εάν ποτέ σου έκαψα μεριά καλοθρεμμένα 
ταύρων κι ερίφων, τούτον μου τον πόθον τελείωσέ μου· 
τα βέλη σου στους Δαναούς τα δάκρυά μου ας πλερώσουν».



ραψωδία Α στ.37-42

Η προσευχή του Χρύση έχει τα τυπικά στοιχεία μιας προσευχής:επίκληση στο θεό Απόλλωνα, αναφορά του Χρύση σε διάφορες ιδιότητες του Απόλλωνα, υπενθύμιση των προσφορών του στον Απόλλωνα και τέλος η διατύπωση του αιτήματος: η κατάρα του Χρύση να πληρώσουν οι Δαναοί(Αχαιοί). Και η αιτία για όλα αυτά; Η τιμή. Η αποκατάσταση της τιμής της Χρυσηίδας. Και το αποτέλεσμα; Ο θεός πραγματοποίησε το αίτημα του Χρύση μετά από εννέα ημέρες.


Η τιμωρία αποτελεί μια κολακευτική αίσθηση για αυτόν που νιώθει αδικημένος. Και ο θεός-τιμωρός είναι η πιο προστατευτική φιγούρα. Πόσο εύκολα όμως ζητούμε την προστασία; Και πόσο εύκολα ... πουλάει κάποιος την προστασία στην εποχή μας; Τουλάχιστον στην εποχή μας ας διατηρήσουμε την αυτονομία μας...