Τετάρτη 31 Ιουλίου 2013

Θάλασσα - Τζ. Μπάνβιλ

   

   Αυτό που μου αρέσει στον Τζων Μπάνβιλ είναι το ύφος του. Μια απλή, φαινομενικά τουλάχιστον ιστορία, αποκτά διαστάσεις αριστουργήματος μέσα από τον επιτηδευμένο τρόπο αφήγησης. Ένας συνδυασμός "φωτογράφου" και "ψυχολόγου" συνδυάζονται αρμονικά στην αφηγηματική του γραφή. Μια πρώτη γεύση είχα πάρει από το "Σάβανο". Τώρα σειρά έχει η "Θάλασσα".
    Τρεις αφηγηματικοί χρόνοι υπάρχουν μέσα στο μυθιστόρημα: 
α) το τώρα της αφήγησης: ο αφηγητής στο χωριό που περνούσε τις διακοπές του όταν ήταν παιδί, για να ξεχάσει το χαμό της γυναίκας του.
β) το πρόσφατο παρελθόν: ο αφηγητής παντρεμένος με τη γυναίκα του Άννα.
γ) το απώτερο παρελθόν: ο αφηγητής ως παιδί εξιστορεί τις εμπειρίες του με την οικογένεια Γκρέις.
   Οι τρεις αυτοί χρόνοι μπλέκονται μεταξύ τους σε μικρές ή μεγάλες δόσεις σχηματίζοντας έναν περίπλοκο μαίανδρο: το εγώ. Η προσωπική προσέγγιση της ζωής. Ο χρόνος δεν κινείται γραμμικά, αυτή είναι μια ... παιδική άποψη. Γιατί τότε, όπως λέει και ο αφηγητής, η ενήλικη ζωή θα ήταν σαν ένα εύκρατο φθινόπωρο όπου οι γρίφοι και τα μυστήρια της παιδικής ηλικίας θα είχαν όλα απαντηθεί και λυθεί οδεύοντας για την τελική στιγμή, τη νεκρική, όπου δε θα υπήρχε πλέον κανένα μυστήριο. 
   Επειδή όμως τα μυστήρια του κόσμου είναι τόσο πολλά που μας καταδιώκουν σαν φαντάσματα, γι΄ αυτό υπάρχει το καταφύγιο του χρόνου. Το παρελθόν. Είναι το τέλειο λημέρι όπου επιστρέφει σ΄ αυτό ο ήρωας τρίβοντας τα χέρια και τινάζοντας από πάνω του το κρύο παρόν και το ακόμη πιο κρύο μέλλον. Όμως τι είδους υπόσταση έχει το παρελθόν; Στην ουσία, είναι αυτό  που υπήρξε άλλοτε το παρόν, το παρόν που έφυγε, τίποτε παραπάνω. Κι όμως.
   Κι όμως το παρελθόν αλλάζει. Αλλάζει γιατί αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο το προσεγγίζουμε. Αλλάζει, γιατί αλλάζουμε κι εμείς. Κι αλλάζουμε εμείς, γιατί αλλάζει και το εξωτερικό περιβάλλον. Νέα στοιχεία, νέοι άνθρωποι, νέες ιδέες. Που έχουν όμως έναν ενοποιητικό παράγοντα: τον άνθρωπο. Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι ο Μαξ Μόρντεν. Αυτός ζει από το τώρα στο χθες. Για να βρει καταφύγιο, όπως είπαμε. Συμβαίνει όμως και κάτι άλλο. Μπορεί να απαντηθούν και κάποια ερωτήματα. Η επιστροφή λοιπόν ως μέσο προστασίας και αυτοπροσδιορισμού του εγώ.

Δευτέρα 22 Ιουλίου 2013

Eλένη - Ευριπίδης

   Παρακολούθησα την "Ελένη" του Ευριπίδη στο αρχαίο θέατρο του Άργους σπρωγμένος από μια φιλολογική ... ψύχωση να δω στη σκηνή παιγμένο αυτό το "ευριπιδαριστοφανίζειν" που έλεγε και ο ποιητής Κρατίνος. Ο Ευριπίδης πιο κοντά είναι στον Αριστοφάνη κι όχι τόσο στον Αισχύλο. Ανθρώπινοι τύποι που μοιάζουν με τους σημερινούς, με τους καθημερινούς ανθρώπους, μακριά από τα υπερφυσικά, ηρωικά πρότυπα του παρελθόντος. Και τελικά έμεινα ιδιαίτερα ικανοποιημένος από το παίξιμο του Αντώνη Καφετζόπουλου, όσο και από την Πέμη Ζούνη. (ένας συνδυασμός μοιραίας και καπάτσας γυναίκας.... λίγο πιο ψηλή αν ήταν, θα ήταν και η ιδανική Ελένη). 


   Και τι δεν είχε αυτή η ιλαροτραγωδία... Την ευφυέστατη αναφορά του Ευριπίδη ότι ο τρωικός πόλεμος έγινε για ένα ομοίωμα, το φάντασμα της ωραίας Ελένης. (βέβαια ο Ευριπίδης μεταγράφει από τη δική του πλευρά την ποιητική παράδοση που παραλαμβάνει από τον  Στησίχορο). Μην ξεχνάμε ότι η "Ελένη" πρέπει να παίχτηκε γύρω στο 412 π.Χ., μέσα στον πελοποννησιακό πόλεμο,άρα δικαιολογείται η αντιπολεμικότητα του έργου.  Είχαμε τα βέλη του ποιητή απέναντι στους μάντεις, οι οποίοι κατηγορήθηκαν ότι παρέσυραν τους Αθηναίους στη Σικελική εκστρατεία, που αποδείχθηκε ένα φιάσκο.  Είχαμε την κριτική στάση απέναντι στα θεία όταν ο χορός αναφωνεί : τι είναι θεός, τι μη θεός και τι ανάμεσό τους;"


Παραθέτω την αναγνώριση του Μενέλαο με την Ελένη:


MEN.
Στάσου, μην τρέχεις πια και μην τρομάζεις.

ΕΛE.

MEN.
Ποια είσαι; Ποια γυναίκα βλέπω μπρος μου;

ΕΛE.
Ρωτώ κι εγώ το ίδιο. Εσύ ποιος είσαι;
620
MEN.
Τόσο πολύ να μοιάζει άλλη δεν είδα.

ΕΛE.
Θεοί! Θεϊκό ’ναι να ’βρεις τους δικούς σου.

MEN.
Είσαι Ελληνίδα ή ντόπια από εδώ γύρω;

ΕΛE.
Ελληνίδα· εσύ ποιος είσαι; Πες μου.

MEN.
Όμοια, απαράλλαχτη με την Ελένη!
625
ΕΛE.
Κι εσύ με το Μενέλαο, τα ’χω χάσει.

MEN.
Σωστά το δύστυχο μ’ έχεις γνωρίσει.

ΕΛE.
Μετά από χρόνια στη γυναίκα σου ήρθες.

MEN.
Γυναίκα μου; Σταμάτα, μη μ’ αγγίζεις.

ΕΛE.
Που σου ’δωσε ο Τυνδάρεως, ο γονιός μου.
630
MEN.
Φαντάσματα αγαθά στείλε μου, Εκάτη.

ΕΛE.

MEN.
Κι εγώ δεν έχω πάρει δυο γυναίκες.

ΕΛE.
Ποιας άλλης είσαι ομόκλινος κι αφέντης;

MEN.
Αυτής μες στη σπηλιά που ήρθε απ’ την Τροία.
635
ΕΛE.
Εμένα μοναχά γυναίκα σου έχεις.

MEN.
Σωστά δε βλέπω ή σάλεψεν ο νους μου;

ΕΛE.
Κοιτώντας με για την Ελένη δε με παίρνεις;

MEN.

ΕΛE.
Δε με γνωρίζεις; Σκέψου, τι άλλο λείπει;
640
MEN.
Της μοιάζεις· τούτο βέβαια δεν τ’ αρνιέμαι.

ΕΛE.
Τα μάτια σου θα σου το φανερώσουν.

MEN.
Μα έχω άλλη γυναίκα, εδώ χαλάει.

ΕΛE.
Στην Τροία πήγε μόνο το είδωλό μου.

MEN.
Ίσκιους που δείχνουν ζωντανοί ποιος φτιάχνει;
645
ΕΛE.
Ο αιθέρας, που το ταίρι σου έχει πλάσει.

MEN.
Απίστευτα όσα λες· θεός ο πλάστης;

ΕΛE.
Έργο της Ήρας, να μη μ’ έχει ο Πάρης.

MEN.
Μα σύγκαιρα στην Τροία κι εδώ πώς ήσουν;

ΕΛE.
Τ’ όνομα ολούθε πάει, όχι το σώμα.
650
MEN.
Άσε με, με περίσσιους ήρθα πόνους.

ΕΛE.
Μ’ αφήνεις, για να φύγεις μ’ έναν ίσκιο;

MEN.
Να χαίρεσαι που μοιάζεις στην Ελένη.

ΕΛE.
Άα! μόλις βρήκα τον άντρα μου, τον χάνω.

MEN.
655
ΕΛE.
Αχ! πιότερο από με δυστυχισμένη
δε βρίσκεται· μ’ αφήνουν οι δικοί μου
κι ούτε στους Έλληνες θα πάω και στην Ελλάδα.



Παρασκευή 19 Ιουλίου 2013

Το σχήμα του νερού - Αντ. Καμιλλέρι

   

Σπάνιο είναι ένας τίτλος βιβλίου να σου δίνει απάντηση σε ένα ερώτημα που σε προβληματίζει. Ποιο είναι το ερώτημα;  Γιατί η αστυνομική λογοτεχνία έχει φανατικούς αναγνώστες; (ένας εκ των οποίων τείνω να γίνω κι εγώ, χωρίς όμως ακόμη να έχω γίνει). 
   "Το σχήμα του νερού". Γιατί  το νερό δεν έχει σχήμα. Παίρνει το σχήμα του δοχείου μέσα στο οποίο το τοποθετήσεις. Έτσι κι ο αναγνώστης θέλει την ιστορία του έργου να την τοποθετήσει ο συγγραφέας μέσα σε ένα δοχείο. Να πάρει ένα συγκεκριμένο σχήμα. Να έχει μία λύση. Να μην καταλήγει σε αδιέξοδο (όχι τόσο συναισθηματικό, όσο αδιέξοδο πλοκής), ούτε να ορθώνονται μπροστά του εναλλακτικές διέξοδοι. Όπως και η ζωή. Δεν βιώνεται με τα "αν". Το ίδιο και ένα αστυνομικό μυθιστόρημα. Έχει πιθανές λύσεις, αλλά μία σωστή απάντηση....
  Το "σχήμα του νερού" είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Καμιλλέρι που διάβασα. Ατμόσφαιρα από Σικελία, τη μητέρα της Μαφίας. Όσο όμως κι αν αναμένεις τη Μαφία να εμφανιστεί πίσω από το κεντρικό έγκλημα, αυτό τελικά δε γίνεται. Σαφώς και υπάρχουν πολιτικές αιχμές. Θάνατος ενός σημαίνοντος πολιτικού προσώπου. Θάνατος από φυσικά αίτια. Πόσο φυσικά όμως μπορεί να είναι και τα αίτια συμπεριφοράς όσων τον περιστοιχίζουν; Η απουσία εξάλλου ενός σημαίνοντος πολιτικού προσώπου θέτει αυτόματα το θέμα της διαδοχής του. Τι συμβαίνει με τους πολιτικούς του αντιπάλους; Και ποια είναι η θέση του έρωτα μέσα σε όλα αυτά; Γιατί ο θανών ζει σε ένα κατ΄ επίφαση γάμο, καθώς είναι ... αμφιδέξιος. Εμφανίζει ερωτικές προτιμήσεις και για τα δύο φύλα...
  Ο αστυνόμος Μονταλμπάνο είναι πιο κυνικός από τον συνάδελφό του Νταλγκλίς
(Π. Ντ. Τζαίημς). Παρόλα αυτά κατορθώνει και δεν ... παρασύρεται από τις σειρήνες που τον περιτριγυρίζουν, και τελικά δεν ενδίδει!
 Διαβάζοντας το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είχα την αίσθηση πως ένα αόρατο χέρι έγδυνε ένα άγαλμα αποκαλύπτοντας τις κρυφές του χάρες και τις λεπτομέρειες, που ορισμένες φορές δεν τις είχα καν φανταστεί. Ενώ στο μυθιστόρημα της Π. Ντ. Τζαίημς "Ο θάνατος του εμπειρογνώμονα" αισθανόμουν πως και εγώ συμμετείχα πιο ενεργά σ΄ αυτό το βαθμιαίο ξεγύμνωμα. Εν τούτοις είναι ένα πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα που διαβάζεται απνευστί. 

     

Τετάρτη 17 Ιουλίου 2013

Ο θάνατος του εμπειρογνώμονα - Π. Ντ. Τζαίημς

  

 Η αστυνομική λογοτεχνία είναι καλύτερη λύση για τι καλοκαίρι. Διατηρείς το μυαλό εν εγρηγόρσει και μάλιστα μέσα σε καταιγιστική δράση. Το ενδιαφέρον δεν πέφτει τόσο στο συναίσθημα του ήρωα, αλλά στην πλοκή. Και ο Μπρεχτ είχε αδυναμία στην αστυνομική λογοτεχνία γι΄ αυτό το λόγο. Γιατί ακριβώς είχε δράση.
 Τώρα το να προσπαθήσεις να μεταφέρεις την πλοκή ενός αστυνομικού μυθιστορήματος είναι σαν να πηγαίνεις απευθείας στις λύσεις ενός σταυρόλεξου και έτσι χάνεται η αγωνία. Για το λόγο αυτό για το μυθιστόρημα "Ο θάνατος του εμπειρογνώμονα" θα αρκεστώ σε ορισμένες επισημάνσεις. 
  Αρχικά είναι αυξημένη η συμμετοχή του αναγνώστη στην εξέλιξη του έργου. Το αίνιγμα δίνεται ήδη από την αρχή (ο φόνος) και ταυτόχρονα παρουσιάζονται τα πρόσωπα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με αυτό. Άρα μπορείς από πολύ νωρίς να κατασκευάζεις πιθανά σενάρια επίλυσης του μυστηρίου, χωρίς να αισθανθείς στο τέλος ότι κάποιο από τα στοιχεία, που χρειαζόσουν για τη λύση, αποσιωπήθηκε. Τα κλειδιά δηλαδή για τη λύση υπάρχουν στη διαδρομή. Ο αναγνώστης δικαιώνεται.
  Τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα (θύτης-θύμα) είναι δύο άντρες με αποτυχημένους γάμους, άρα και εμφανές το στοιχείο της σεξουαλικής αποτυχίας. Και οι δύο ερωτεύονται την Ντομένικα, τη...γυναίκα δηλητήριο. Επομένως και οι δύο παρουσιάζονται ως εκτελεστικά όργανα της μυστηριώδους ερωτικής δύναμης. Δυνατές σε σύλληψη οι ερωτικές σκηνές μέσα στο παρεκκλήσι (που δεν περιγράφονται, αλλά αναφέρονται). Εκεί όπου δεν επικρατεί η ... θεϊκή, αλλά η κοσμική δύναμη.
  Από το σύνολο των προσώπων αυτές που ξεφεύγουν από την μετριότητα είναι οι δύο γυναίκες που ασχολούνται με την τέχνη: η Ντομένικα, η ζωγράφος, το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου, που ανάβει τους πόθους και αποσύρεται, αλλά και η Στέλλα Μόουσον, η συγγραφέας, που γνωρίζει τον δολοφόνο, στο τέλος όμως δολοφονείται, ίσως γιατί ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι άλλος κι όχι να εκβιάζει.
  Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο αστυνομικός επιθεωρητής Νταλγκλίς που εκτός από την ευρηματική του ικανότητα, διαθέτει και ποιητική ευαισθησία. Στα συν του μυθιστορήματος θα έθετα και τον ... κύκλο που ακολουθεί η συγγραφέας, καθώς η αρχή και τέλος του έργου αφορά τον δολοφόνο.

Κυριακή 14 Ιουλίου 2013

Ηρακλείδαι - Ευριπίδης

   Αφιερωμένο εξαιρετικά
σε αυτούς που αγωνίζονται για τον εαυτό τους, γιατί ξεχνούν πως νίκη χωρίς συναγωνιστή δεν μπορεί να υπάρξει, άρα και νίκη χωρίς θυσία δεν μπορεί να υπάρξει!



   Τα παιδιά του Ηρακλή μαζί με τον γέροντα πια Ιόλαο κυνηγημένοι από τον Ευρυσθέα, βασιλιά του Άργους, βρίσκουν καταφύγιο στην Αθήνα. Υπάρχει όμως ένας χρησμός που λέει ότι για να σωθούν πρέπει να θυσιαστεί μια κόρη παρθένα. Η θυσία της κόρης. Ένα γνωστό μοτίβο. Ο αθώος, ο άμαχος, ο αγνός πρέπει να θυσιαστεί για να εξευμενιστεί ο θεός. Ο αγώνας απαιτεί μια πράξη ενωτική.

   Για να δούμε τι απαντάει η Μακαρία, η κόρη  του Ηρακλή (η μετάφραση είναι μια προσωπική προσέγγιση του κειμένου, εξάλλου, όσο πιο ελεύθερη είναι, τόσο πιο ωραία είναι, η μετάφραση που λέγαμε...) (στίχοι 500-535):

Μη φοβηθείς το μισητό δόρυ των Αργείων,
γιατί εγώ και πριν μου το προστάξουν
είμαι πρόθυμη να πάω στη σφαγή και να πεθάνω.
Τι θα πούμε αλήθεια, αν η πόλη αναλαμβάνει
κίνδυνο για χάρη μας μεγάλο να σηκώσει,
εμείς όμως φορτώνοντας στους άλλους τα βάρη
προσπαθούμε τον αγώνα ν΄ αποφύγουμε, ενώ υπάρχει τρόπος να σωθούμε;
Όχι βέβαια, γιατί μας αξίζει η κοροϊδία
όταν από τη μια αναστενάζουμε ικετεύοντας τους θεούς
κι από την άλλη φανούμε μικρόψυχοι εμείς, παιδιά
μεγαλόψυχου πατέρα. Πως ταιριάζουν αυτά σε συνετούς;
Καλύτερο, νομίζω, είναι, -στη φαντασία μου ελπίζω να΄ναι-
αν ποτέ την πόλη μου πάρουν, στα χέρια των εχθρών να πέσω
κι έπειτα τραβώντας τα πάθη της σκλαβιάς εγώ, 
που ΄χω πατέρα φημισμένο, να πάω στον Άδη.
Να φύγω από την πόλη μου και να τριγυρνάω;
Και δεν θα ντρέπομαι, βέβαια, αν κάποιος μου λέει:
"Γιατί ήρθατε εδώ με κλωνάρια ικεσίας
εσείς που τόσο τη ζωή σας αγαπάτε; Ξεκουμπιστείτε από τη χώρα μας.
Γιατί εμείς τους τιποτένιους δε θα βοηθήσουμε".
Ωστόσο, κι αν τ΄ αδέλφια μου χαθούνε,
ενώ εγώ σωθώ, ελπίδα δε θα ΄χω καμία να ευτυχήσω.
-πολλοί μέχρι τώρα τ΄ αδέρφια τους τα πρόδωσαν-.
Ποιος, λοιπόν, θα ήθελε μια κόρη ορφανεμένη να πάρει για γυναίκα
και παιδιά μαζί της να κάνει;
Δεν είναι καλύτερο να σκοτωθώ παρά να τύχω τύχη ανάξια;
Σε άλλη ίσως θα ταίριαζαν πιο πολύ,
που δεν κρατά η ρίζα της από γενιά σπουδαία.
Οδηγήστε με εκεί όπου το σώμα αυτό είναι ανάγκη να πεθάνει,
στεφανώστε το κι αρχίστε αμέσως τη θυσία, αν έφτασε η ώρα.
Νικάτε τους εχθρούς. Θυσιάζομαι με την ψυχή μου
κι όχι χωρίς να το θέλω. Κι ανακοινώνω
πως στον τάφο πηγαίνω και για τ΄ αδέλφια μου και για μένα.
Το πιο σημαντικό που βρήκα:
τη ζωή μου καταφρονώντας, έτσι να πεθάνω τιμημένα.



   Η τραγωδία γραμμένη τα πρώτα χρόνια μετά τον πελοποννησιακό πόλεμο έχει κεντρικό θέμα την αυτοθυσία. Η αυτοθυσία όμως δεν αποκτά κάποιο μεταφυσικό έρεισμα. Δε θυσιάζεται η Μακαρία για να κερδίσει κάποια μακάρια μεταθανάτια ζωή. Θυσιάζεται για την σωτηρία των δικών της. Η αυτοθυσία ως κοινωνική αναγκαιότητα, για να συνεχίσει δηλαδή να υπάρχει η ομάδα και να ευτυχήσει. Θυσιάζεται βέβαια γιατί και η ίδια είναι κλωνάρι ενός τιμημένου γονέα. Θυσιάζεται γιατί η νίκη προϋποθέτει συναγωνιστές. Θα έρθει (στην τραγωδία) και ο Ύλλος να βοηθήσει. Ο Ιόλαος θα ξαναγίνει νέος (αυτό μόνο ο Ευριπίδης από τους τραγικούς θα το σκαρφιζόταν)...
   Η ζωή, δηλαδή η επιβίωση, αποτελεί ίσως μια μοναχική πράξη. Η ευτυχία όμως χρειάζεσαι και τον άλλο. (αυτά είχα να πω παίρνοντας ως αφορμή την εποχή μας, μια εποχή, θέλω να πιστεύω, έντονων κινητοποιήσεων...) 






 

Παρασκευή 12 Ιουλίου 2013

H νύχτα των μυστικών - Α. Δήμου

  

 Ένα θεατρικό κείμενο θέλει τον τρόπο του να το προσεγγίσεις. Αναπνέει. Γι΄αυτό και τα σύμβολα που χρησιμοποιεί είναι πιο φανερά, πιο κραυγαλέα ίσως. Νύχτα, μυστικά, ζευγάρι, τσίρκο.... Ένα γαϊτανάκι συμβόλων που λειτουργούν σαν φανοστάτες οι οποίοι ανάβουν και συ  τους ακολουθείς μέχρι το τέρμα του δρόμου. Ο Άκης Δήμου, από τους νεοέλληνες θεατρικούς συγγραφείς, αποτέλεσε αφορμή να διαβάσω κάποιο έργο του.
   Ένα ζευγάρι σε τέλμα: ο Κωνσταντίνος και η Μιράντα. Ο Κωνσταντίνος ένας πετυχημένος επαγγελματίας, αλλά απλός ... διεκπεραιωτής του εαυτού του, και η Μιράντα που θέλει να ... βρίσκεται αλλού, γιατί λείπει η φαντασία από τη σχέση τους. Αυτή η δύναμη που σε σε μεταφέρει προς τα πάνω.
   Και τελικά βρίσκονται κάπου αλλού. Σε ένα τσίρκο. Πόσο εύκολα συμπλέκονται τα δύο επίπεδα. Το ρεαλιστικό με το φανταστικό. Και εκεί αρχίζει το ταξίδι της ψυχανάλυσης, η πορεία της αυτογνωσίας. Προσεγγίζεις το ρεαλιστικό μέσα από το φανταστικό. Μέσα από την ανάλογη κατάσταση. Πράγματι και ο Μάγος, η κεντρική ενσάρκωση του τσίρκου, βίωσε μια ανάλογη κατάσταση με τη Νόρα, την ακροβάτισσα. Την ερωτεύτηκε, εκείνη όμως τον πούλησε για κάποιον άλλο. Και τότε ο μάγος τη σκότωσε.
  Συντελείται όμως προσέγγιση του ζευγαριού; Με τη συμβατική έννοια όχι. Η παραδοσιακή σχέση όχι. Το τι βέβαια εννοούμε παραδοσιακή σχέση σηκώνει πολλή συζήτηση. Αυτό που φαίνεται πάντως είναι ότι σε κάθε σχέση ο καθένας κουβαλά τις ασφάλειες και τις ανασφάλειές του. Όσο κι αν μεταμορφώνεται η σχέση,  όσο κι αν η συντροφικότητα μπαίνει σε μια διαφορετική βάση κάθε φορά, το "εγώ" είναι τόσο ισχυρό που αποτελεί την αφετηρία της ζωής. 



Πέμπτη 11 Ιουλίου 2013

Αδελφές Βουγιουκλή

   Η έννοια της συγγένειας με αποτρέπει στο καλλιτεχνικό πεδίο. Ίσως γιατί η τέχνη προϋποθέτει μια πιο ελεύθερη σχέση. Οι αδελφές Βουγιουκλή τείνουν όμως να μου αναιρέσουν την άποψη αυτή. Μια ολοκληρωμένη καλλιτεχνική παρουσία, που δύσκολα θα μπορούσες να φανταστείς την μία δίχως την άλλη. Και μια ολοκληρωμένη καλλιτεχνική εκδοχή μακριά από την ευτέλεια, ποτισμένη από τοπικό χρώμα. Τοπικό, όχι απαραίτητα ελληνικό. Ρυθμοί βαλκάνιοι, κατωιταλικοί, πορτογαλέζικοι, αμερικάνικοι... Και φωνές... Εξαιρετικό και το τελευταίο τους cd ("to be safe"). 
   
   Από συναυλία τους στη μονή Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη:




















Τρίτη 9 Ιουλίου 2013

Aγαμέμνονας - Αισχύλος

   Οι καλοκαιρινές περιοδείες των θιάσων έχουν το θετικό να αναθερμαίνουν τη σχέση του θεατή με το θεατρικό κείμενο. Η παράσταση είναι που ζωντανεύει το κείμενο, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι κάθε "ζωντανό" κείμενο είναι και ωραίο. Έτσι λοιπόν περισσότερο σπρωγμένος από μια φιλοπερίεργη, παρά φιλομαθή διάθεση κίνησα να παρακολουθήσω την θεατρική παράσταση "Αγαμέμνων" με την Καραμπέτη και το Χατζησάββα στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Στο θεατράκι των ΤΕΙ Σερρών με τα κουνούπια να βουίζουν ασταμάτητα.


   Όσο κι αν φαίνεται κοινότοπο, η τραγωδία "Αγαμέμνων" είναι κάτι παραπάνω από επίκαιρη, καθώς πραγματεύεται τη ματαιοδοξία του ηγέτη, την προσήλωση στην εξουσία και συνακόλουθα την αναπόφευκτη πτώση του. Ιστορικά, αν προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε την τραγωδία, θα έλεγα πως είναι ένα αντιπολεμικό σάλπισμα απέναντι στην ιμπεριαλιστική πολιτική των Αθηνών μετά τους Περσικούς πολέμους. 
   Ας εξηγούμαστε: τα πλοία των Αχαιών είναι αραγμένα στην Αυλίδα λόγω της απανεμιάς με την οποία τιμώρησε η Άρτεμη τον στρατηλάτη τους. Μοναδική περίπτωση για να φυσήξουν άνεμοι ούριοι και να ξεκινήσουν το ταξίδι τους στην Τροία είναι να θυσιάσει ο Αγαμέμνων την κόρη του Ιφιγένεια. Κι αυτός το κάνει. Για χάρη των Αχαιών; Για χάρη του προδομένου αδελφού του; Πιθανώς. Για χάρη του εαυτού του κυρίως. Γι΄ αυτό και όταν επιστρέφει από την Τροία τον περιμένει η εκδικητική μανία της γυναίκας του. Και πόσο ατιμωτικό να επέρχεται η πτώση από γυναίκα. Οι τραγωδίες του Αισχύλου αντανακλούν μια αρχαιότερη οργάνωση της αθηναϊκής κοινωνίας. Το μητριαρχικό δίκαιο κρύβεται πίσω από τις ανθρώπινες σχέσεις. Η γυναίκα παρουσιάζεται ως ο εγγυητής της ισορροπίας.
 Η θυσία της Ιφιγένειας δίνει ένα ηθικό έρεισμα στη Κλυταιμνήστρα να δολοφονήσει τον άντρα της. Δεν τον σκοτώνει  μόνη της, αλλά σε συνεργασία με τον Αίγισθο. Δεν είναι όμως η μοιχεία αιτία του φόνου. Τότε θα είχαμε μια τραγωδία του Ευριπίδη κι όχι του Αισχύλου. Ο Ευριπίδης είναι ο ψυχογράφος. Ο Αισχύλος όμως παρουσιάζει τον άνθρωπο σε σχέση με το θείο.   Ο άνθρωπος δεν αποτελεί ακόμα μια αυτόνομη, ελεύθερη προσωπικότητα, αλλά οι σχέσεις του με το θείο είναι τόσο ρευστές, τόσο ... κοντινές. Ο θεός είναι σαν τον γονιό και άνθρωπος σαν το παιδί τους. Το παιδί μοιραία δέχεται τις συνέπειες της σχέσης αυτής. 
   Η μεταφυσική του Αισχύλου βασίζεται σε τρεις αρχές: τη Μοίρα, την Άτη και τη Δίκη. Η Μοίρα είναι το υπέρτατο κέντρο στο οποίο υπακούν και άνθρωποι και θεοί. Η Άτη είναι η σκοτεινή δύναμη που οδηγεί τους ανθρώπους σε καταστρεπτικές πράξεις και ηθικές παραβάσεις. Ας εξηγούμαστε: Ο Αγαμέμνονας είναι γιος του Ατρέα, ο οποίος ετοίμασε δείπνο για τον αδελφό του Θυέστη σφάζοντας τα παιδιά του. Κι αυτό βέβαια ως εκδίκηση του Ατρέα για τη μοιχεία του Θυέστη με τη γυναίκα του Ατρέα, Αερόπη. Η κατάρα και το φοβερό έγκλημα βαραίνουν  τους απογόνους των δύο αδελφών, τον Αγαμέμνονα και τον Αίγισθο. Επακόλουθο της Άτης είναι η Δίκη: ο Αγαμέμνονας θα τιμωρηθεί. Η Δίκη τιμωρεί και ανεξάρτητα από τους λόγους και αιτίες καθένα που παρέβη το νόμο του δικαίου.



Μεταφέρω λόγια της Κλυταιμνήστρας:

"...Έτσι έπραξα και αυτά δε θ΄αρνηθώ 
ώστε μήτε ν΄ αποφύγω, μήτε ν΄ αποκρούσω τη μοίρα μου. 
Αδιαπέραστο δίχτυ, σαν των ψαριών, ρίχνω γύρω του
πλούσιο ρούχο συμφοράς. Χτυπάω αυτόν δυο φορές,
και με δυο κραυγές χαλάρωσε τα σκέλη του,
και καθώς έπεφτε του δίνω την τρίτη,
ταγμένη χάρη του χθόνιου Δία, σωτήρ των νεκρών.
Έτσι ξερνάει την ψυχή του πέφτοντας 
και φυσώντας ψηλά το σφαγμένο αίμα,
με χτυπά με μαύρες στάλες φονικής δροσιάς,
και χάρηκα όχι πιο λίγο απ΄ό τι με τη θεόσταλτη βροχή
στο σιτάρι, όταν αρχίζει να δένει ο καρπός.
Έτσι, λοιπόν, έχουν αυτά, γέροντες του Άργους,
μπορείτε να χαρείτε, αν χαρείτε,
εγώ όμως καυχιέμαι. Αν λοιπόν ταίριαζε
θυσίες να προσφέραμε στο νεκρό,
αυτά δίκαι θα ήταν και πέρα από το δίκαιο.
Με τόσες συμφορές το ποτήρι του σπιτιού αυτός εδώ,
αφού γέμισε ο ίδιος επιστρέφοντας το ήπιε...."



Συνάντησα τον Χατζησάββα στη Θεσσαλονίκη την επόμενη μέρα της παράστασης. "Μας ρήμαξαν τα κουνούπια" μου είπε. Τα κουνούπια την ώρα της δολοφονίας... Μου έφερε κάτι από Ιονέσκο...

Δευτέρα 8 Ιουλίου 2013

Σάβανο - Τζ. Μπάνβιλ

   

Το "σάβανο" ως λέξη σε προδιαθέτει για κάτι μυστικό, κάτι κρυμμένο, που απαραίτητο είναι να το ξεσκεπάσεις μέχρις ότου αποκαλυφθεί το σώμα του μυστηρίου, το οποίο σημειωτέον είναι και νεκρό. Ο στίχος του Δ. Μούτση "...κρατάς κρυμμένα μυστικά και ντοκουμέντα..." νομίζω ότι μου ταιριάζει για την περίσταση. Επομένως διερωτάται ο πρακτικός αναγνώστης: ποιος ο λόγος αυτής της αναζήτησης; Ο λόγος της αναζήτησης είναι ο προσδιορισμός του "εγώ"....
   Πράγματι το "Σάβανο" του Τζων Μπάνβιλ είναι ένα εγχείρημα προσδιορισμού του "εγώ". Μια καταβύθιση στο παρελθόν του ήρωα. Με αφορμή μια γυναίκα. Μονάχα που ο αυτός ο προσδιορισμός του "εγώ" πετυχαίνεται μέσω της απομάκρυνσης από το "εγώ". Για να εξηγούμαστε: ως "εγώ" θα πρέπει να εννοούμε τον εαυτό μας μέσα σε ένα κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο (επαναλαμβάνω πλαίσιο άρα όρια...).  Όταν τώρα το πλαίσιο αυτό σπάσει, το "εγώ" μας στροβιλίζεται μέχρι να βρει αυτή τη νέα ισορροπία, τη νέα ταυτότητα. Φυσικά και μέσα σε ένα νέο πλαίσιο. Μονάχα που και το πλαίσιο χτίζεται μαζί με την νέα ταυτότητα. Αυτή τουλάχιστον την αίσθηση δίνει.
   Ο ήρωας του έργου είναι ένας πετυχημένος ακαδημαϊκός και φημισμένος διανοούμενος που ζει στην αμερική. Μια περιοχή που ο μύθος της δεν στηρίζεται στο παρελθόν της, αλλά στο μέλλον της. Ο ήρωας εμφανίζεται με το όνομα Άξελ Βάντερ. Μόνο που δεν είναι ο Άξελ Βάντερ. Είναι ένας εβραίος (αυτοί οι εβραίοι πόσο στοιχειώνουν τη μυθοπλαστική φαντασία...) που στην πορεία του για τη σωτηρία οικειοποιείται το όνομα του φίλου του. Κρύβεται χάρη στην ικανότητά του να λέει ψέμματα. "Έγινα βιρτουόζος του ψεύδους κάνοντας το όργανό μου να μελωδεί τόσο γλυκά που κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την αυθεντικότητα του ήχου του................Όμως το συναρπαστικό παράδοξο είναι ότι ενώ πάσχιζα να διατηρήσω τη βιτρίνα μου, ταυτόχρονα δε θα με πείραζε καθόλου αν εμφανιζόταν ξαφνικά κάποιος με αδιάσειστα στοιχεία του δόλου μου". Ένας κατ΄ανάγκη που εξελίσσεται σε κατά συνείδηση ψεύτη, που αισθάνεται όμως σαν ένας ηθοποιός περισσότερο, αναμένοντας κάποια στιγμή το τέλος της παράστασης. Ένα μυστικό είναι μυστικό όταν το γνωρίζει και κάποιος άλλος. Διαφορετικά δεν είναι μυστικό. 
     Αυτό το μήνυμα του τέλους έρχεται τελικά από την Κας Κλιβ. Μια κοπέλα με έντονες ψυχολογικές διαταραχές που πληροφορήθηκε για την διπλή ταυτότητα του ήρωά μας κι έρχεται να τον συναντήσει. Τόπος συνάντησης και αποκάλυψης το Τορίνο. Μια ερινύα του σκοτεινού παρελθόντος που όμως είναι τόσο αγγελικά πλασμένη. Τόσο ερωτεύσιμη! Αυτό το σημείο ίσως δεν με έπεισε. Τι θέλησε να πετύχει αυτή η κοπέλα από τον Άξελ Βάντερ. Κι ο προβληματισμός μου ενισχύεται από το γεγονός ότι στο τέλος αυτή είναι που αυτοκτονεί κι όχι ο ήρωας. Ο ήρωας μάλιστα εκπλήσσεται από το ότι υπάρχουν και άλλοι που πιθανώς γνωρίζουν το μυστικό του. 
    Όπως και στο "Ανθρώπινο στίγμα" του Ροθ έτσι και εδώ υπάρχει ένα μυστικό. Μια άλλη ταυτότητα. Επιμελώς καμουφλαρισμένη. Που αργά ξετυλίγεται, αναπόφευκτα, σαν σάβανο. Ο Μπάνβιλ δεν ακολουθεί μια αγωνιώδη πλοκή για να κρατήσει το ενδιαφέρον. Η αφηγηματική ικανότητά του όμως είναι τόσο τεχνικά φτιαγμένη που με ενθουσίασε!