Aγαμέμνονας - Αισχύλος

   Οι καλοκαιρινές περιοδείες των θιάσων έχουν το θετικό να αναθερμαίνουν τη σχέση του θεατή με το θεατρικό κείμενο. Η παράσταση είναι που ζωντανεύει το κείμενο, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι κάθε "ζωντανό" κείμενο είναι και ωραίο. Έτσι λοιπόν περισσότερο σπρωγμένος από μια φιλοπερίεργη, παρά φιλομαθή διάθεση κίνησα να παρακολουθήσω την θεατρική παράσταση "Αγαμέμνων" με την Καραμπέτη και το Χατζησάββα στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Στο θεατράκι των ΤΕΙ Σερρών με τα κουνούπια να βουίζουν ασταμάτητα.

   Όσο κι αν φαίνεται κοινότοπο, η τραγωδία "Αγαμέμνων" είναι κάτι παραπάνω από επίκαιρη, καθώς πραγματεύεται τη ματαιοδοξία του ηγέτη, την προσήλωση στην εξουσία και συνακόλουθα την αναπόφευκτη πτώση του. Ιστορικά, αν προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε την τραγωδία, θα έλεγα πως είναι ένα αντιπολεμικό σάλπισμα απέναντι στην ιμπεριαλιστική πολιτική των Αθηνών μετά τους Περσικούς πολέμους. 

   Ας εξηγούμαστε: τα πλοία των Αχαιών είναι αραγμένα στην Αυλίδα λόγω της απανεμιάς με την οποία τιμώρησε η Άρτεμη τον στρατηλάτη τους. Μοναδική περίπτωση για να φυσήξουν άνεμοι ούριοι και να ξεκινήσουν το ταξίδι τους στην Τροία είναι να θυσιάσει ο Αγαμέμνων την κόρη του Ιφιγένεια. Κι αυτός το κάνει. Για χάρη των Αχαιών; Για χάρη του προδομένου αδελφού του; Πιθανώς. Για χάρη του εαυτού του κυρίως. Γι΄ αυτό και όταν επιστρέφει από την Τροία τον περιμένει η εκδικητική μανία της γυναίκας του. Και πόσο ατιμωτικό να επέρχεται η πτώση από γυναίκα. Οι τραγωδίες του Αισχύλου αντανακλούν μια αρχαιότερη οργάνωση της αθηναϊκής κοινωνίας. Το μητριαρχικό δίκαιο κρύβεται πίσω από τις ανθρώπινες σχέσεις. Η γυναίκα παρουσιάζεται ως ο εγγυητής της ισορροπίας.

 Η θυσία της Ιφιγένειας δίνει ένα ηθικό έρεισμα στη Κλυταιμνήστρα να δολοφονήσει τον άντρα της. Δεν τον σκοτώνει  μόνη της, αλλά σε συνεργασία με τον Αίγισθο. Δεν είναι όμως η μοιχεία αιτία του φόνου. Τότε θα είχαμε μια τραγωδία του Ευριπίδη κι όχι του Αισχύλου. Ο Ευριπίδης είναι ο ψυχογράφος. Ο Αισχύλος όμως παρουσιάζει τον άνθρωπο σε σχέση με το θείο.   Ο άνθρωπος δεν αποτελεί ακόμα μια αυτόνομη, ελεύθερη προσωπικότητα, αλλά οι σχέσεις του με το θείο είναι τόσο ρευστές, τόσο ... κοντινές. Ο θεός είναι σαν τον γονιό και άνθρωπος σαν το παιδί τους. Το παιδί μοιραία δέχεται τις συνέπειες της σχέσης αυτής. 

   Η μεταφυσική του Αισχύλου βασίζεται σε τρεις αρχές: τη Μοίρα, την Άτη και τη Δίκη. Η Μοίρα είναι το υπέρτατο κέντρο στο οποίο υπακούν και άνθρωποι και θεοί. Η Άτη είναι η σκοτεινή δύναμη που οδηγεί τους ανθρώπους σε καταστρεπτικές πράξεις και ηθικές παραβάσεις. Ας εξηγούμαστε: Ο Αγαμέμνονας είναι γιος του Ατρέα, ο οποίος ετοίμασε δείπνο για τον αδελφό του Θυέστη σφάζοντας τα παιδιά του. Κι αυτό βέβαια ως εκδίκηση του Ατρέα για τη μοιχεία του Θυέστη με τη γυναίκα του Ατρέα, Αερόπη. Η κατάρα και το φοβερό έγκλημα βαραίνουν  τους απογόνους των δύο αδελφών, τον Αγαμέμνονα και τον Αίγισθο. Επακόλουθο της Άτης είναι η Δίκη: ο Αγαμέμνονας θα τιμωρηθεί. Η Δίκη τιμωρεί και ανεξάρτητα από τους λόγους και αιτίες καθένα που παρέβη το νόμο του δικαίου.

Μεταφέρω λόγια της Κλυταιμνήστρας:

"...Έτσι έπραξα και αυτά δε θ΄αρνηθώ 

ώστε μήτε ν΄ αποφύγω, μήτε ν΄ αποκρούσω τη μοίρα μου. 

Αδιαπέραστο δίχτυ, σαν των ψαριών, ρίχνω γύρω του

πλούσιο ρούχο συμφοράς. Χτυπάω αυτόν δυο φορές,

και με δυο κραυγές χαλάρωσε τα σκέλη του,

και καθώς έπεφτε του δίνω την τρίτη,

ταγμένη χάρη του χθόνιου Δία, σωτήρ των νεκρών.

Έτσι ξερνάει την ψυχή του πέφτοντας 

και φυσώντας ψηλά το σφαγμένο αίμα,

με χτυπά με μαύρες στάλες φονικής δροσιάς,

και χάρηκα όχι πιο λίγο απ΄ό τι με τη θεόσταλτη βροχή

στο σιτάρι, όταν αρχίζει να δένει ο καρπός.

Έτσι, λοιπόν, έχουν αυτά, γέροντες του Άργους,

μπορείτε να χαρείτε, αν χαρείτε,

εγώ όμως καυχιέμαι. Αν λοιπόν ταίριαζε

θυσίες να προσφέραμε στο νεκρό,

αυτά δίκαι θα ήταν και πέρα από το δίκαιο.

Με τόσες συμφορές το ποτήρι του σπιτιού αυτός εδώ,

αφού γέμισε ο ίδιος επιστρέφοντας το ήπιε...."

Συνάντησα τον Χατζησάββα στη Θεσσαλονίκη την επόμενη μέρα της παράστασης. "Μας ρήμαξαν τα κουνούπια" μου είπε. Τα κουνούπια την ώρα της δολοφονίας... Μου έφερε κάτι από Ιονέσκο...