Παρασκευή 6 Φεβρουαρίου 2015

¨Οθέλλος" Σαίξπηρ

Υπόθεση:
Ο μαυριτανός  Οθέλλος είναι αξιωματικός του στρατού της Βενετίας και παντρεύεται κρυφά, χωρίς την συναίνεση του πατέρα της, την όμορφη Δυσδαιμόνα. Όταν ο Ιάγος, υπαξιωματικός του Οθέλλου, βλέπει ότι ο Οθέλλος προάγει κάποιον άλλον στρατιώτη στη θέση του υπασπιστή, τον Κάσσιο, αντί γι’ αυτόν, αποφασίζει να εκδικηθεί τον Οθέλλο. Γι΄αυυτό το σκοπό ο Ιάγος χρησιμοποιεί τον Ροδρίγο, έναν νέο βαθιά ερωτευμένο, χωρίς ανταπόκριση, με την Δυσδαιμόνα.
Ο Οθέλλος στέλνεται στην Κύπρο να πολεμήσει τους Τούρκους και μαζί του παίρνει την Δυσδαιμόνα. Τον ακολουθούν ο Κάσσιος και ο Ιάγος μαζί με την γυναίκα του Αιμιλία η οποία υπηρετεί την Δυσδαιμόνα. Ο Ιάγος πείθει την γυναίκα του να του δώσει ένα μαντήλι της Δυσδαιμόνας που της είχε χαρίσει ο Οθέλλος. Στην συνέχεια ο Ιάγος δηλητηριάζει την σχέση του Οθέλλου με την γυναίκα του κατηγορώντας την Δυσδαιμόνα ότι είχε παράνομη σχέση με τον Κάσσιο και ως αποδεικτικό στοιχείο του δείχνει το μαντήλι λέγοντας του ότι  βρήκε το μαντήλι στην κατοχή του Κάσσιου. Ο Οθέλλος τυφλωμένος από την ζήλεια πνίγει την Δυσδαιμόνα ενώ η Αιμιλία λίγο πριν την δολοφονήσει ο Ιάγος αποκαλύπτει την αλήθεια στον Οθέλλο. Ο Ιάγος συλλαμβάνεται αλλά ο Οθέλλος αυτοκτονεί βυθισμένος στις τύψεις.



Απόσπασμα από τον Γιαν Κοττ:
… Το σύστημα των αξιών του Οθέλλου παρουσιάζεται ταυτόχρονα με την ποίηση του και τη γλώσσα του. Ωστόσο, στην τραγωδία αυτή υπάρχει και μια δεύτερη γλώσσα, μια άλλη ρητορική. Αυτή πού χρησιμοποιεί ο Ιάγος. Στη σημαντική του Ιάγου ξεχωρίζουν σαν συνθήματα, σαν λέξεις – κλειδιά, σαν επιφωνήματα, τα ονόματα πραγμάτων και ζώων πού προκαλούν απέχθεια, φόβο, αηδία. Ο Ιάγος μιλάει για κόλλες, δολώματα, δίχτυα, φαρμάκια, κλύσματα, πίσσα και θειάφι, πανούκλα και χολέρα. Και έτσι θα γίνει πίσσα η αρετή της, και η πολλή καλοσύνη της το δίχτυ όπου θα μπλέξουν όλοι.

Ακόμη πιο χαρακτηριστική είναι η «ζωολογία» που επικαλείται ο Ιάγος. Αποτελείται από ανήμπορα και ανίσχυρα ζώα («Να πνιγείς; Το πνίξιμο είναι για τα γατάκια και τα τυφλά κουτάβια»,  από σύμβολα και αλληγορίες της βλακείας και της ασκήμιας (σουσουράδες, πιθήκους), ασέλγειας και ακολασίας («ορμητικοί σαν τα τραγιά, πυροί σαν τούς πιθήκους, μανιασμένοι σα λύκοι τον καιρό πού ζευγαρώνουν». Ο λόγος του Οθέλλου σιγά σιγά ξεπέφτει σ’ ένα ψέλλισμα. Το πάθος και η ηρωική ποίηση της φεουδαρχικής εποχής χάνουν τη γλώσσα τους και τις εικόνες τους. Αυτό το ‘χει κιόλας παρατηρήσει ο Νάιτ. Ο Οθέλλος δεν θα συρθεί μοναχά στα πόδια του Ιάγου- θα μιλήσει και τη γλώσσα του. Αυτές οι σπασμένες φράσεις είναι ταυτόχρονα ένας από τους πρώτους εσωτερικούς μονολόγους — με τη σύγχρονη σημασία του όρου — πού συναντάμε στο δράμα. Μαζί της, απάνω της! Πάει να πει την έκανε δική του. Αυτό είναι απαίσιο! — Το μαντήλι! —να ομολογήσει —το μαντήλι! — Να ομολογήσει, και ύστερα στην κρεμάλα για τον κόπο του. — Πρώτα η κρεμάλα, και κατόπι η ομολογία. — Τρέμω μ΄ αυτή τη σκέψη. Η ψυχή μου δε θα ένιωθε ένα τέτοιο μαύρο βασανιστήριο, χωρίς να βλέπει πιο βαθιά. Δεν είναι από τα λόγια τούτη ή ταραχή μου. —Αηδία! Μύτες, αφτιά, στόματα! Δεν μπορώ να πιστέψω! — Wet ομολογήσει, —το μαντήλι! “Ω, Σατανά!

Ο Οθέλλος θα παραληρεί ασταμάτητα από δω και πέρα για την πορνεία και το ζευγάρωμα, για τη φωτιά και το θειάφι, για σκοινιά, μαχαίρια και φαρμάκια. Θα επικαλείται την ίδια ζωολογία. Ο Ιάγος μιλούσε για κάργιες που αναζητάνε τη λεία τους· τον Οθέλλο θα τόν βασανίζει τώρα η εικόνα του «κόρακα σε σπίτι μολεμένο». Θα πάρει από τον Ιάγο όλες τις έμμονες ιδέες του, λες και δεν μπορεί να απαλλαγεί από τις εικόνες των πιθήκων και των τράγων, του βάτραχου ή της κρεατόμυγας που ζευγαρώνει. “Δεν αξίζω πιότερο από έναν τράγο”, λέει. Ακόμα και όταν υποδέχεται επίσημα τον Λουδοβίκο, δεν μπορεί να συγκρατηθεί: “Σου εύχομαι, καλώς όρισες στην Κύπρο – Τραγιά και Πίθηκοι”. 








ΠΡΩΤΗ ΠΡΑΞΗ
ΣΚΗΝΗ 1
ΡΟΔΡΙΓΟΣ
Ευγενέστατε Βραβάντιε, για το καλό σου έρχομαι, με άδολη κι αγνή ψυχή.

ΙΑΓΟΣ
Που να πάρει η ευχή! Κύριε μου, είσαστε από εκείνους που δεν ακούνε Θεό άμα τους προστάξει ο διάβολος. Εμείς ερχόμαστε να σας φανούμε χρήσιμοι, κι εσείς νομίζετε πως είμαστε καθάρματα: καλά να πάθετε που την κόρη σας την πλακώνει άλογο της Μπαρμπαριάς! Και θα ’χετε εγγονάκια να σας χλιμιντρίζουν, άλογα κούρσας για ανίψια και φοραδίτσες για συγγενείς.

ΒΡΑΒΑΝΤΙΟΣ
Είσαι τόσο ξεδιάντροπος;

ΙΑΓΟΣ
Είμαι αυτός, κύριε, που ήρθα να σας ανακοινώσω πως τώρα, την ώρα που μιλάμε, ο Μαυριτανός κι η κόρη σας παρασταίνουνε το κτήνος με τις δυο πλάτες.

ΒΡΑΒΑΝΤΙΟΣ
Είσαι πρόστυχος!

ΙΑΓΟΣ
Κι εσείς είσαστε γερουσιαστής.

ΒΡΑΒΑΝΤΙΟΣ
Εσύ, Ροδρίγο, που σε ξέρω, θα λογοδοτήσεις γι’ αυτό.

ΡΟΔΡΙΓΟΣ
Ναι, κύριε, θα λογοδοτήσω για όλα. Όμως, σε ικετεύω, άκουσε: αν με τη θέληση σου και τη δική σου σοφή συγκατάθεση – όπως καταλήγω να πιστέψω – η ωραία κόρη σου ετούτη την περίεργη και κατασκότεινη ώρα την νύχτας έφυγε με συνοδό της, ούτε λίγο ούτε πολύ, έναν αλήτη πληρωμένο, έναν γονδολιέρη, για να παραδοθεί στα έκφυλα αγκαλιάσματα ενός λάγνου Αράπη, εάν, λοιπόν, αυτό το ξέρεις και έχεις δώσει την έγκριση σου, τότε, εμείς οι αυθαδέστατοι, άσχημα σε προσβάλαμε.
Όμως, αν δε το ξέρεις, η δική μου ανατροφή μου επιβάλλει να ομολογήσω πως μας αδικείς μ’ όσα είπες. Μη σου περάσει απ’ το μυαλό πως θα παρέβαινα κάθε έννοια ευπρέπειας κι εδώ θα ερχόμουνα για να εμπαίξω και να χλευάσω το σεβαστό σου πρόσωπο. Η κόρη σου – εάν εσύ δεν έδωσες την άδεια, το ξαναλέω – έκανε ανταρσία απαράδεκτη θυσιάζοντας το χρέος της, την ομορφιά, την ευφυΐα και τα πλούτη της σ’ έναν αλήτη από άλλη ράτσα που από δω βρίσκεται εκεί: Πήγαινε να βεβαιωθείς! Αν είναι στο δωμάτιο της, ή αλλού μέσα στο σπίτι σου, βάλε τη Δικαιοσύνη του κράτους να με κυνηγήσει που προσπάθησα να σ’ εξαπατήσω.

ΒΡΑΒΑΝΤΙΟΣ
Άναψε τα φώτα! Γρήγορα! Δώσε μου ένα κερί! Ξυπνήστε τους ανθρώπους μου! Αυτό που τώρα γίνεται δεν είναι άσχετο από το όνειρο μου: φοβάμαι μην ειν’ αλήθεια. Σφίγγεται η καρδία μου. Φώτα είπα φώτα!
                                                                                (Βγαίνει)

ΙΑΓΟΣ
Σας χαιρετώ πρέπει να φεύγω. Σωστό δεν είναι, ούτε στη θέση μου συμφέρει να με φέρουνε στο δικαστήριο κατήγορο του Μαύρου – που, βέβαια αυτό θα γίνει, αν μείνω κι άλλο. Γιατί η πολιτεία, είμαι σίγουρος, με όποια τιμωρία κι αν τον επιπλήξει, δεν μπορεί να τον διώξει χωρίς να χάσει, αφού λένε οι υπεύθυνοι, έχει αναλάβει τον πόλεμο που φούντωσε στην Κύπρο και τώρα είναι σ’ εξέλιξη. Όλοι το ξέρουν κατά βάθος πως δεν υπάρχει άλλος του δικού του αναστήματος να ηγηθεί της εκστρατείας, που όλους μας ενδιαφέρει τόσο. Γι’ αυτό παρόλο που τον μισώ για τα βασανιστήρια της κόλασης, οι περιστάσεις μ’ αναγκάζουνε προς το παρόν να υψώνω σημαία ανακωχής και σήματα να κάνω αγάπης, που, φυσικά, δεν έχουνε καμία σημασία. Για να τον βρείτε σίγουρα, οδηγήστε το πλήθος στο πανδοχείο «Ο Τοξότης», όπου θα είμαι κι εγώ μαζί του. Λοιπόν σας χαιρετώ.

μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές