Δευτέρα 29 Δεκεμβρίου 2014

"Το παλίμψηστο του Αρχιμήδη" Γκρέτα Χριστοφιλοπούλου



Βιβλιοπαρουσίαση δεν είναι είναι η στυγνή, ξερή παράθεση πληροφοριών για το βιβλίο. Αυτό το πετυχαίνει κανείς διαβάζοντας και το οπισθόφυλλο του βιβλίου ή μια βιβλιοκριτική στο διαδίκτυο. Βιβλιοπαρουσίαση είναι η ζωντανή προσέγγιση του βιβλίου. Δεν το τοποθετούμε σε ένα νεκροτομείο για να καταλήξουμε με την ακρίβεια ενός ιατροδικαστή σε αλήθειες και αξιώματα. Βιβλιοπαρουσίαση σημαίνει τροφή για σκέψη. Σημαίνει συζήτηση, αντικρουόμενες απόψεις, διαφορετικές τοποθετήσεις.



ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ: Η Γκρέτα Χριστοφιλοπούλου είναι δημοσιογράφος, άρα και η επαφή της με τον γραπτό λόγο δεδομένη, εξειδικευμένη στο οικονομικό ναυτιλιακό ρεπορτάζ. Έχει παρουσιάσει στη ΝΕΤ τη σειρά ντοκιμαντέρ «Οι κυρίαρχοι των θαλασσών». (δεδομένη άραγε κι η σχέση της με τη θάλασσα;) Το διήγημά της «Πειραιάς και Pireus» απέσπασε το δεύτερο βραβείο στον ετήσιο διαγωνισμό διηγήματος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς, ενώ τον Απρίλιο του 2004 κυκλοφόρησε το πρώτο της μυθιστόρημα «Η τέχνη της ζωής». Το βιβλίο παρακολουθεί την ιστορία μιας οικογένειας που αρχίζει από την Τεργέστη το Μάρτιο του 1824 και εκτυλίσσεται στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, τα λιμάνια της μαύρης θάλασσας, την Πόλη, τη Βοστόνη, το Παρίσι του μεσοπολέμου, τη λεηλατημένη Σμύρνη και φτάνει στην Καλαμάτα του σήμερα. Έχει εκδώσει το 2005 τη μελέτη «Στου κύκλου τα γυρίσματα» ξετυλίγοντας ήθη, έθιμα, λαϊκές παραδόσεις και δοξασίες.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ: Στο εξώφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε ότι το έργο κατατάσσεται ειδολογικά στο ιστορικό μυθιστόρημα. (πράγματι είναι;) Το ιστορικό µυθιστόρηµα θεωρείται ότι λειτουργεί ως συµπλήρωµα της ιστορικής βιβλιογραφίας, ότι αποτελεί ένα είδος εκλαΐκευσης της ιστορίας, η οποία γίνεται µε αυτόν τον τρόπο προσβάσιµη στο ευρύ κοινό. Μήπως και ο Ηρόδοτος δεν πληρούσε αυτές τις προϋποθέσεις και δεν είχε χαρακτηριστεί στην αρχαία Αθήνα πατέρας της ιστορίας; 


Η συγγραφέας σε μια συνέντευξή της αναφέρει ότι η ιστορική αλήθεια με την αφηγηματική γραφή μπλέκονται μοιραία αλλά είναι αμφότερες ορατές και αντιληπτές. Επιχειρώντας να προσεγγίσουμε το ιστορικό μυθιστόρημα θα λέγαμε ότι ως προς το χρόνο διαδραµατίζεται µια µε δύο γενιές πριν από αυτήν του συγγραφέα, που προϋποθέτει ένα ρεαλιστικό γεωγραφικό και ιστορικό ñ πολιτιστικό περιβάλλον, που περιλαµβάνει την παρουσίαση ενός τουλάχιστον ιστορικού προσώπου. 



ΠΡΩΤΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ: Το μυθιστόρημα της Γκρέτας Χριστοφιλοπούλου αρχίζει αφηγηματικά το 287 π.Χ. με μία γέννηση, χρονιά κατά την οποία γεννιέται ο Αρχιμήδης, και κλείνει τις αρχές του 13ου αιώνα με ένα γάμο. Ο χρόνος τρέχει ανά τους αιώνες. Οι τόποι εναλλάσσονται (Σικελία, Αλεξάνδρεια, Κων/πολη, Παλαιστίνη, Αθήνα),κι ο … πρωταγωνιστής: το έργο του Αρχιμήδη. Όχι ο ίδιος ο Αρχιμηδης, αλλά το έργο του. Η δικαίωση του δημιουργού. Ο ίδιος πεθαίνει, όμως το δημιούργημά του ζει.



ΤΟ ΠΑΛΙΜΨΗΣΤΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ: Παλίμψηστο είναι ένα χειρόγραφο το οποίο με τη χρήση των κατάλληλων μεθόδων είχε καθαριστεί από την αρχική γραφή προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθεί. Το Παλίμψηστο του Αρχιμήδη είναι ένα βιβλίο κατασκευασμένο από περγαμηνή (μεμβράνη από επεξεργασμένο δέρμα ζώου η οποία είναι κατάλληλη για γραφή) στο οποίο αναγράφονται προσευχές της Ορθόδοξης εκκλησίας. Ωστόσο κάτω από τα θρησκευτικά κείμενα διακρίνονται ίχνη αρχαιότερης γραφής τα οποία σβήστηκαν προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθεί η περγαμηνή για τη συγγραφή των εκκλησιαστικών κειμένων. 



ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΛΙΜΨΗΣΤΟΥ: Ο κώδικας γράφηκε κατά το τέλος του 10ου αιώνα, πιθανώς στην Κωνσταντινούπολη. Περιείχε τουλάχιστον επτά έργα του Αρχιμήδη. Αργότερα ο κώδικας μετατράπηκε σε παλίμψηστο. Πότε και πού έγινε αυτό; Ποιος ήταν ο υπεύθυνος για αυτήν την πράξη; Στα ερωτήματα αυτά μέχρι πρότινος δεν υπήρχε απάντηση. Όμως μία ομάδα επιστημόνων κατόρθωσε να διαβάσει σε μια σελίδα του χειρογράφου την ταυτότητα του μοναχού που έσβησε το κείμενο του Αρχιμήδη και έγραψε επάνω από αυτό άλλο κείμενο. Το όνομά του ήταν Ιωάννης Μύρωνας. Αυτός, ολοκλήρωσε το έργο της μετατροπής του χειρογράφου του Αρχιμήδη σε εκκλησιαστικό κείμενο.
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Το μυθιστόρημα της Χριστοφιλοπούλου ένα υβριδικό, σπονδυλωτό, πολυσύνθετο έργο με τρία ευδιάκριτα μέρη:


Το πρώτο πραγματοποιεί τη βιογράφηση του Αρχιμήδη. Έχουμε στοιχεία μυθιστορηματικής βιογραφίας. Την γέννησή του, τις σπουδές του στην Αλεξάνδρεια, και την επιστροφή του στις Συρακούσες,
Το δεύτερο μέρος έχει ιστορική αφήγηση που δείχνει το μένος των Χριστιανών εναντίον των αρχαιοελληνικών σπουδών.
Το τρίτο μέρος μετατρέπεται σε ιστορικό μυθιστόρημα, με χαρακτήρες και διαλόγους, με μυθοπλασία και πλοκή, με αλληλουχία επεισοδίων. Από την μια πλευρά στέκεται ο Ιωάννης ο Μύρωνας, ο ταλαντούχος γραφέας, αλλά και ύπουλος σκοταδιστής ρασοφόρος ο οποίος μετατρέπει το χειρόγραφο του Αρχιμήδη σε ειλητάριο με ορθόδοξες προσευχές. Από την άλλη πλευρά στέκεται ο Χριστόφορος ένας χαρισματικός ηγούμενος στην μονή Παντοκράτορος στην Κων/πολη, ένα πνεύμα αντιδογματικό και ελεύθερο που επιχειρεί να διασώσει το θησαυρό της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς. Κι ανάμεσά τους το παλίμψηστο του Αρχιμήδη.
ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ: Γεννήθηκε στις Συρακούσες στη Σικελία, το 287 π. X. Η οικογένειά του ήταν εύπορη και είχε συγγένεια με τον τύραννο των Συρακουσών Ιέρωνα, ενώ ο πατέρας του ονομαζόταν Φειδίας και ήταν αστρονόμος. Ο Αρχιμήδης σπούδασε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και επέστρεψε στις Συρακούσες όπου ασχολήθηκε με τη μελέτη των μαθηματικών, με την επινόηση και την κατασκευή μηχανικών εφευρέσεων και με τη συγγραφή βιβλίων. Ήταν ένας από τους πλέον διάσημους αρχαίους ερευνητές και διέθετε μια πολυσύνθετη και πολυτάλαντη προσωπικότητα, ενώ χαρακτηρίζεται ως ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς όλων των εποχών. Πρωτοστάτησε στην άμυνα των Συρακουσών ενάντια στους Ρωμαίους αξιοποιώντας πολλές εφευρέσεις του. Όμως, τελικά, σι Ρωμαίοι, υπό την ηγεσία του στρατηγού Μάρκελλου, κατέλαβαν τις Συρακούσες μετά από τριετή πολιορκία και ο Αρχιμήδης σκοτώθηκε από έναν Ρωμαίο στρατιώτη, παρά τις ρητές εντολές του Μάρκελλου να προστατευθεί η ζωή του μεγάλου επιστήμονα. Θρυλείται πως ο Αρχιμήδης μελετούσε κάποιο γεωμετρικό πρόβλημα όταν ο Ρωμαίος στρατιώτης του ζήτησε να τον ακολουθήσει και πως του απάντησε «Μη μου τους κύκλους τάραττε», πριν εκείνος εξοργιστεί και τον σκοτώσει. Ο θάνατός του συνέβη το 212 π.Χ. Λέγεται πως πάνω στον τάφο του υπήρχε ένα γλυπτό το οποίο απεικόνιζε μια σφαίρα μέσα σε έναν κύλινδρο. Το σχήμα αυτό θεωρείτο από τον ίδιο τον Αρχιμήδη, ως η λύση σε ένα πρόβλημα που μελέτησε και ως το μεγαλύτερο επιστημονικό επίτευγμα που είχε πραγματοποιήσει.




Τρίτη 21 Οκτωβρίου 2014

"Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ" Πασχαλία Τραυλού

Η Πασχαλία Τραυλού μας επισκέφθηκε στις Σέρρες για μια παρουσίαση του τελευταίου της βιβλίου με τίτλο "Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ". Μου πρότειναν να το προλογίσω και να συζητήσω με τη συγγραφέα κατά την παρουσίαση. Ιδιαιτέρως ενδιαφέρον...Με την Πασχαλία εξάλλου αποδείχθηκε ότι ήμασταν και συμφοιτητές, εγώ λίγο μεγαλύτερος, καθώς αποφοιτήσαμε από το ίδιο πανεπιστήμιο και τμήμα...κλασσική φιλολογία Αθήνας...Και το ερώτημα που πρώτα μου γεννήθηκε...Μπορεί ένας φιλόλογος να γίνει ένας πρωτότυπος συγγραφέας;



ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΙΙΤΛΟΥ: Ο τίτλος αποτελείται από δύο μέρη: α) η Μήδεια, β) δεν χόρεψε ποτέ.



Α) ΜΗΔΕΙΑ: Η Μήδεια είναι η γνωστή τραγική ηρωίδα του Ευριπίδη. Είναι αυτή που βοήθησε τον Ιάσωνα στην αποστολή του να κλέψει το χρυσόμαλλο δέρας. Είναι αυτή που σκότωσε τον αδελφό της για να φυγαδεύσει τον Ιάσωνα. Αυτή που εγκατέλειψε οικογένεια και πατρίδα για χάρη του Ιάσωνα. Που ακολούθησε τον Ιάσωνα στην Αθήνα. Που απέκτησε παιδιά μαζί του. Αυτή δηλαδή που ερωτεύτηκε με παράφορο πάθος τον Ιάσωνα. Κι όταν ο Ιάσωνας την εγκατέλειψε για μια άλλη γυναίκα, τότε η Μήδεια σφάζει τα παιδιά της. Και η Μήδεια γίνεται ένα σύμβολο …. η παιδοκτόνος.

Β) Ο ΧΟΡΟΣ ΤΗΣ ΜΗΔΕΙΑΣ: Η Πασχαλία Τραυλού όμως δεν αρκείται σ΄ αυτή την ερμηνεία της πράξης της Μήδειας. Δεν την ικανοποιεί το ερωτικό πάθος και η ερωτική εκδίκηση ως αιτία του φονικού της Μήδειας. Ακόμη κι αυτή τη δολοφονική πράξη της ηρωίδας την προσεγγίζει ως σύμπτωμα μιας βαθύτερης αιτίας. Μια βαθύτερη αιτία φωλιάζει μέσα στην ψυχή της.  Μήπως τελικά αν ο σύντροφός της τής είχε χαρίσει έναν τελευταίο χορό, λίγο πριν την εγκαταλείψει, όπως φάνηκε αυτή να το ζητά, μήπως αυτό θα λειτουργούσε καταπραϋντικά άρα και αποτρεπτικά, όπως θέλει να πιστεύει ο σύντροφός της; Μήπως έτσι με την τελευταία εκδήλωση αγάπης από μέρους του θα μπορούσε να αποφευχθεί η τραγωδία; Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ, όπως λέει και ο τίτλος, αλλά και να χόρευε, το έγκλημα θα το διέπραττε. Η έλλειψη αγάπης είναι πράγματι η αιτία του εγκλήματος, αλλά έχει ρίζες βαθιές.

ΕΝΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ:  Η Έλλη, ένα από τα πρόσωπα του έργου, δέχεται ως δώρο από τον εραστή της  ένα κουτάβι. Δεν γνωρίζει όμως τότε ότι ο εραστής της το απέσπασε βίαια από τη μητέρα του, όπως και τα άλλα δύο κουτάβια από τα τρία που συνολικά γέννησε. Όταν τελικά το μαθαίνει, θέλει να κάνει ένα πείραμα: να επιστρέψει το κουτάβι (που πλέον μεγάλωσε κι έγινε σκύλος) στη μητέρα του. Η ελπίδα της ήταν μια δραματική μεταξύ τους αναγνώριση, μια επανασύνδεση. Το αποτέλεσμα; Τα δύο ζώα ήταν δύο πλάσματα άγνωστα μεταξύ τους, δίχως να τα ενώνει τίποτε. Ο σκύλος της Έλλης πλησίασε τη μάνα του ακόμη και με ερωτικές διαθέσεις. Και η Έλλη μονολογεί: «Μπορεί τα ένστικτα να είναι έμφυτα σε όλους, όμως η αγάπη είναι μια ολωσδιόλου επίκτητη διαδικασία».

ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Η Αιμιλία Στρατάκη πραγματοποιεί ένα αποτρόπαιο έγκλημα. Δολοφονεί τα παιδιά της. Στο δικαστήριο, με αφορμή τη δίκη, τέσσερα πρόσωπα γνωρίζονται. Ο Μίνωας που είναι ο δικηγόρος της δολοφόνου, ο Νικήτας, που είναι ψυχολόγος, ο Αλέξανδρος που είναι ζωγράφος-σκιτσογράφος καταζητούμενων και η Έλλη που είναι συγγραφέας. Και οι τέσσερις επιχειρούν να προσεγγίσουν και να διαλευκάνουν το φόνο. Αυτό που τελικά πετυχαίνουν είναι να ξεσκεπάσουν και να διαφωτίσουν τον εαυτό τους.

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΩΣ ΘΕΑΤΡΟ: Η συγγραφέας χωρίς περιστροφές και καθυστερήσεις μας τοποθετεί στην ουσία του έργου της. Μια δίκη μέσα σε μια αίθουσα δικαστηρίου. Αυτή η αίθουσα δικαστηρίου λειτουργεί σαν την σκηνή ενός αρχαίου θεάτρου με την κατηγορουμένη ως πρωταγωνίστρια και τους θεατές του έργου να κάθονται στα έδρανα. Μονάχα που οι θεατές διεισδύουν μέσα στο έργο, γίνονται και αυτοί ήρωες, ήρωες και πρωταγωνιστές της προσωπικής τους τραγωδίας.

ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ:  Στο μυθιστόρημα είναι εμφανής η αναλογία στη σύνθεση και την εξέλιξη της ιστορίας. Τα πρόσωπα εναλλάσσονται, τα ονόματα αλλάζουν, αλλά τα ανθρώπινα δράματα παραμένουν τα ίδια. Σε πρώτο πλάνο μπαίνει η ερωτική προδοσία, που αποτελεί το βασικό μοτίβο της ιστορίας. Σ΄ ένα ζευγάρι, σ΄ ένα παντρεμένο ζευγάρι, μετά από ένα διάστημα ακολουθεί η ρουτίνα, η μονοτονία, η επανάληψη. Τότε ο ένας από τους δύο, είτε ο άντρας είτε η γυναίκα, θα αναζητήσει μια αλλαγή, μια αταξία. Και όλο και θα βρεθεί  κάποιος που θα ικανοποιήσει αυτή την επιθυμία. Κάποιος χωρίς ηθικές αναστολές που αναζητά μια πρόσκαιρη ερωτική περιπέτεια. Το μόνο ζευγάρι που φαίνεται να διασώζεται από τη φυσική φθορά του έρωτα είναι ένα ζευγάρι ομοφυλοφίλων (ο Αλέξανδρος και ο Ανέστης), ίσως γιατί δεν αποτελεί ένα ζευγάρι με την παραδοσιακή έννοια του όρου, στηρίζεται επομένως σε μια πιο ελεύθερη σχέση, ίσως όμως και γιατί αυτό που τελικά θα τους προλάβει να τους χωρίσει είναι ο θάνατος. Ο θάνατος πρόλαβε τη φθορά.

Ποιες είναι τώρα οι συνέπειες της απιστίας; Άλλοι το αποδέχονται: ο Νικήτας δέχεται τη Μαργαρίτα πίσω (είναι άραγε τυχαίο ότι άντρας είναι αυτός που αποδέχεται την κατάσταση; Όχι ότι συγχωρεί, αλλά αποδέχεται). Άλλος όμως δεν αποδέχεται: η Ροδή διώχνει το Μίνωα, κι όχι μόνο αυτό, αλλά και η ίδια μεταμορφώνεται σ΄ ένα ερωτικά ποθητό πλάσμα. Υπάρχουν όμως κι αυτοί που φτάνουν στα άκρα.

ΠΟΙΟΙ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΟΙ ΦΘΑΝΟΥΝ ΣΤΑ ΑΚΡΑ: Η μία είναι η Έλλη, η συγγραφέας. Αυτή σκοτώνει το έμβρυο που κρύβει μέσα στην κοιλιά της. Η άλλη είναι η Αιμιλία, που σκοτώνει και αυτή το έμβρυο που κρύβει στην κοιλιά της, αλλά και τα δύο της παιδιά. Η πρώτη, η Έλλη, δεν είναι ποινικά κολάσιμη, καθώς η άμβλωση δεν συνιστά φόνο. Η Αιμιλία όμως είναι. Η Αιμιλία είναι η Μήδεια. Είναι η τραγική φιγούρα που διέπραξε το φονικό, ζει με τις τύψεις της και φαίνεται ότι δεν μετανιώνει. Δύσκολο να απαντήσει κανείς γιατί κάποιος φθάνει στα άκρα. Χρειάζεται μια καταβύθιση στην ψυχή για να εντοπίσει κανείς το σύμπλεγμα των αιτών. Αυτό επιχειρεί να μας κάνει η συγγραφέας, ένα ψυχογράφημα…  

Η κάθαρση:  Η κάθαρση ξεκινά με τον εντοπισμό της αιτίας. Και για την ηρωίδα η αιτία είναι έλλειψη αγάπης. Η επιλογή για σωτηρία είναι θέμα του καθενός προσωπικά. Η πραγματοποίηση όμως αυτής της επιλογής απαιτεί δύο ανθρώπους…


ΕΡΓΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ: Το μυθιστόρημα ακολουθεί μια γραμμική αφήγηση , μας γεννά μια σειρά ερωτηματικά για να καταλήξουμε στο τέλος στη λύση του. Είναι ένα έργο μυστηρίου, γιατί και η ψυχή του ανθρώπου είναι από μόνη της ένα μυστήριο που απαιτεί εξιχνίαση.

Τετάρτη 24 Σεπτεμβρίου 2014

"Σύντομη ζωή" Χουάν Κάρλος Ονέτι


H απογοήτευση για έναν άντρα είναι ένα όχημα που θα τον συναντήσει μετά τα σαράντα. Είναι ένα όχημα...ένα όχι απέναντι στη ζωή που έζησε, αλλά και θα ζήσει. Οι αιτίες λίγο πολύ γνωστές...επαγγελματική αστάθεια...ερωτική εγκατάλειψη...Το ερώτημα που εγείρεται είναι ποιες επιλογές θα πραγματοποιήσει στη συνέχεια (γιατί το κακό με τους άντρες είναι ότι βιώνουν μια ψυχολογική διαταραχή χωρίς να βρίσκουν τρόπο να την εκφράσουν, άρα και να την καταπολεμήσουν......άντρας: το ον που δεν εκτονώνει εύκολα τα πάθη του...)
Ο Χουάν Μαρία Μπράουσεν είναι ο σαραντάρης στο μυθιστόρημα του Ονέτι. Ζει στο Μπουένος Άιρες και είναι διαφημιστής στο επάγγελμα, άρα και με μια δόση επαγγελματικής δημιουργικότητας στο χώρο της κατανάλωσης. Η οικονομική κρίση χτυπά την πόρτα της επιχείρησης στην οποία εργάζεται και η επιχείρηση του δείχνει την πόρτα της εξόδου. Η γυναίκα του Μπράουσεν άρρωστη από μια ασθένεια του μαστού, μια...γυναικεία ασθένεια...χωρίς επομένως την ανάλογη κατανόηση και συμπαράσταση από την πλευρά του άντρα της...τον εγκαταλείπει...βρίσκει το ηθικό σθένος να τον αφήσει και να επιστρέψει στην πατρική της εστία.
Και ο Μπράουσεν εγκαταλελειμμένος και μόνος επιλέγει τη φυγή από την πραγματικότητα. Ποια πραγματικότητα; Την καθημερινότητα...Και δημιουργεί δύο παράλληλους κόσμους στους οποίους και εισχωρεί.Ο ένας κόσμος είναι μια καινούργια σχέση που δημιουργεί με την γυναίκα του διπλανού διαμερίσματος. Είναι η γυναίκα που ακούει τις κινήσεις της, που αφουγκράζεται το σώμα της, μια και μόνο ένας τοίχος τον χωρίζει από αυτήν. Μια γυναίκα όμως ελευθέρων ηθών...ανοιχτή και ανεκτική στους άντρες. Ο κόσμος όμως αυτός προκαλεί σύγχυση για έναν άντρα και μοιραία γκρεμίζεται...Ο άλλος κόσμος είναι αυτός της πνευματικής δημιουργίας, της μυθιστορηματικής δημιουργίας. Ο Μπράουσεν για τις ανάγκες ενός κινηματογραφικού σεναρίου δημιουργεί ένα φανταστικό χαρακτήρα, έναν ήρωα, τον Ντίας Γκρέι. Ένας ψεύτικος ήρωας που όμως τελικά αυτονομείται και αποδεικνύεται πιο αληθινός και πιο δυνατός από τους ... πραγματικούς ανθρώπους. 
Ο άνθρωπος τελικά αυτό που αναζητά δεν είναι τόσο το πραγματικό, όσο ένα χώρο στον οποίο θα αισθάνεται δημιουργός και κυρίαρχος...ένας άλλος άνθρωπος. Αναζητά μια σύντομη ζωή μέσα στη ζωή του, ένα μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα, μια αυταπάτη. Μόνο που η σύντομη ζωή αποδεικνύεται πιο μόνιμη από την πραγματική ζωή και τα φανταστικά πλάσματα αποκτούν τόση δύναμη που στο τέλος εκτοπίζουν και τον ίδιο το δημιουργό.

Σάββατο 6 Σεπτεμβρίου 2014

"Οι γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης" William Blake

Όταν δεν έχω χρόνο στη διάθεσή μου, διαβάζω ποίηση ... λόγος λιτός, συμπυκνωμένος...απόμακρος... τι καλύτερο από τις παροιμίες της Κόλασης του ρομαντικού άγγλου ποιητή (1757-1827)  William Blake...

Παροιμίες της Κόλασης

Τον καιρό της σποράς μάθαινε, τον καιρό του θερισμού δίδασκε, τον  χειμώνα απολάμβανε.
Οδήγησε το κάρο και το αλέτρι σου πάνω από τα κόκαλα των νεκρών.
Ο δρόμος της υπερβολής καταλήγει στο παλάτι της σοφίας.
Η Σύνεση είναι μια πλούσια άσχημη γεροντοκόρη, που την φλερτάρει η Ανικανότητα.
Αυτός που επιθυμεί αλλά δεν πράττει, γεννάει την πανούκλα.
Το κομμένα σκουλήκι δίνει άφεση στο αλέτρι.
Ρίξε στο ποτάμι εκείνον που αγαπάει το νερό.
Ο ηλίθιος δεν βλέπει το ίδιο δέντρο που βλέπει ο σοφός.
Αυτός που το πρόσωπό του δεν αναδίδει φως, δεν θα γίνει ποτέ άστρο.
Η Αιωνιότητα είναι ερωτευμένη με τους καρπούς του χρόνου.
Η εργατική μέλισσα δεν έχει καιρό για θλίψη.
Τις ώρες της τρέλας τις μετράει το ρολόι∙ της σοφίας όμως, κανένα ρολόι  δεν μπορεί να τις μετρήσει.
Οι τροφές που χορταίνουν δεν πιάνονται με δίχτυ ή παγίδα.
Την κακή χρονιά βγάλε το τεφτέρι, το ζύγι και το μέτρο.
Κανένα πουλί δεν ανεβαίνει στα ύψη, αν πετάει με τις δικές του φτερούγες.
Το νεκρό κορμί δεν παίρνει εκδίκηση για τις πληγές του.
Η πιο υψηλή πράξη είναι να επιδιώκεις μιαν άλλη.
Αν ο τρελός επέμενε στην τρέλα του θα γινόταν σοφός.
Η τρέλα είναι ο μανδύας της απάτης.
Η Ντροπή είναι ο μανδύας της Έπαρσης.
Οι Φυλακές είναι χτισμένες με τις πέτρες του Νόμου, τα Πορνεία με τους               πλίνθους της Θρησκείας.
Η έπαρση του παγωνιού είναι η δόξα του Θεού.
Η λαγνεία του τράγου είναι η γενναιοδωρία του Θεού.
Η οργή του λιονταριού είναι η σοφία του Θεού.
Η γύμνια της γυναίκας είναι το έργο του Θεού.
Η υπερβολική λύπη γελάει. Η υπερβολική χαρά θρηνεί.
Ο βρυχηθμός των λιονταριών, το ουρλιαχτό των λύκων, το μάνιασμα της ταραγμένης θάλασσας και το σπαθί του ολέθρου είναι κομμάτια της αιωνιότητας, πολύ μεγάλα για το μάτι του ανθρώπου.
Η αλεπού καταριέται το δόκανο, όχι τον εαυτό της.
Οι χαρές γονιμοποιούν. Οι λύπες γεννούν.
Ο άντρας ας φορέσει το τομάρι του λιονταριού, η γυναίκα την προβιά του Αμνού.
Το πουλί μια φωλιά, η αράχνη έναν ιστό, ο άνθρωπος την φιλία.
Ο τρελός με το αυτάρεσκο χαμόγελο και ο σκυθρωπός βαρύθυμος τρελός  μια μέρα θα νομιστούν σοφοί∙ για όλους, ράβδος.
Αυτό που σήμερα είναι αποδεδειγμένο, κάποτε δεν ήταν παρά γέννημα της φαντασίας.
Ο αρουραίος, ο ποντικός, η αλεπού, ο λαγός βλέπουν τις ρίζες∙ το λιοντάρι, η τίγρη, το άλογο, ο ελέφαντας βλέπουν τους καρπούς.
Η στέρνα περιέχει∙ η κρήνη ξεχειλίζει.
Μια σκέψη γεμίζει το άπειρο.
Λέγε πάντα ελεύθερα την γνώμη σου και ο τιποτένιος θα σε αποφύγει.
Ό,τι πιστευτό, είναι μια εικόνα της αλήθειας.
Ο αετός δεν έχασε ποτέ του τόσο χρόνο, όσο τότε που βάλθηκε να μάθει απ’ το κοράκι.
 Η αλεπού προνοεί για τον εαυτό της, αλλά ο Θεός προνοεί για το λιοντάρι.
Το πρωί να σκέφτεσαι. Το μεσημέρι να πράττεις. Το βράδυ να τρως. Την νύχτα να
κοιμάσαι.
Αυτός που αφέθηκε να τον εξαπατήσεις, σε γνωρίζει.
Όπως το αλέτρι υπακούει στις λέξεις, έτσι και ο Θεός ανταμείβει τις προσευχές.
Οι τίγρεις της οργής είναι σοφότερες από τα άλογα της μάθησης.
Από το στάσιμο νερό να περιμένεις δηλητήριο.
Ποτέ δεν θα μάθεις τι είναι αρκετό, αν δεν μάθεις τι είναι περισσότερο από αρκετό.
Ν’ ακούς τις κατηγόριες του τρελού. Είναι βασιλικός τίτλος!
Τα μάτια της φωτιάς, τα ρουθούνια του αέρα, το στόμα του νερού, τα γένια της γης.
Ο άτολμος, είναι τολμηρός στον δόλο.
Η μηλιά δεν ρωτάει ποτέ την οξιά πώς να μεγαλώσει∙ ούτε το λιοντάρι το άλογο πώς να κυνηγήσει.
Ο ευγνώμων αποδέκτης χαίρεται πλούσια σοδειά.
Αν άλλοι δεν ήταν ανόητοι, θα ‘πρεπε να ‘μασταν εμείς.
Η ψυχή της γλυκιάς ηδονής, ποτέ δεν μιαίνεται.
Όταν κοιτάζεις έναν Αετό, κοιτάζεις ένα μέρος του Πνεύματος.
 Ύψωσε το βλέμμα σου!
Όπως η κάμπια διαλέγει τα πιο όμορφα φύλλα για ν’ αποθέσει τ’ αυγά της,  έτσι και ο παπάς εξαπολύει την κατάρα του πάνω στις πιο όμορφες χαρές.
Για να γεννηθεί ένα αγριολούλουδο χρειάζεται τοκετός αιώνων.
Η κατάρα τονώνει∙ η ευχή χαλαρώνει.
Το καλύτερο κρασί είναι το πιο παλιό, το καλύτερο νερό είναι το πιο φρέσκο.
Οι προσευχές δεν οργώνουν! Οι ύμνοι δεν θερίζουν!
Οι χαρές δεν γελούν! Οι θλίψεις δεν κλαίνε!
Το κεφάλι Ευγένεια, η καρδιά Πάθος, τα γεννητικά όργανα Ομορφιά, τα χέρια και τα πόδια Αναλογία.
Ότι ο αέρας για το πουλί ή η θάλασσα για το ψάρι, το ίδιο και η καταφρόνια για τον αξιοκαταφρόνητο.
Το κοράκι θα ήθελε όλα να είναι μαύρα∙ η κουκουβάγια όλα να είναι λευκά.
Το Σφρίγος είναι Ομορφιά.
Η Πρόοδος φτιάχνει ίσιους δρόμους∙ αλλά οι ανώμαλοι δρόμοι χωρίς την Πρόοδο, είναι οι δρόμοι της Ιδιοφυϊας.
Καλύτερα να πνίξεις ένα μωρό στην κούνια του, παρά να τρέφεις ανικανοποίητους
πόθους.
Εκεί που απουσιάζει ο άνθρωπος, η φύση είναι στείρα.
Η Αλήθεια δεν μπορεί να ειπωθεί έτσι που να είναι κατανοητή, αλλά όχι πιστευτή.
Φτάνει! ή περισσεύει.


Τρίτη 26 Αυγούστου 2014

'Έως" - Βύρων Λεοντάρης

Τελικά ο θάνατος μας φέρνει πιο κοντά; Κι όμως... Μετά το θάνατο του ποιητή Βύρωνα Λεοντάρη εδέησα να προμηθευτώ την ποιητική του συλλογή με τον τίτλο "Έως" και να ... αφεθώ... Να αφεθώ στα βάθη μιας ευαισθησίας μοναχικής και μυστηριώδους...

ΝΑ ΤΕΛΕΙΩΝΟΥΜΕ ΠΙΑ ΜΕ ΤΑ ΤΕΡΤΙΠΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

Νά τελειώνουμε πιά μέ τά τερτίπια τῆς γραφῆς καί
τῆς ἀνάγνωσης.
Τά ποιήματα συμβαίνουν.
Λοιπόν, μπορῶ νά πῶ τό τί συμβαίνει; Τό ἴδιο τό ποίημα
δηλαδή, ὄχι τό κείμενό του
Μπορῶ; ὄχι δέν μπορῶ. Κι ὄχι (ὅπως ἄλλοι θά σοῦ ποῦν…)
γιατί ὅ,τι συμβαίνει δέν εἶναι παρά αὐτό πού
τώρα ἐδῶ κεῖται
ἀλλά γιατί, ἁπλά, δεν μπορῶ
Βρίσκομαι μέσα στό συμβάν, ἀλλά ποῦ εἶναι τό κέντρο;
Φωνάζω «εἶναι κανείς ἐδῶ;…) Περίτρομη ἐρώτηση
χτυπάει κι ἀντηχεῖ στήν ἐσωτερική ἐπιφάνεια τοῦ κενοῦ
Γιατί, ἄν δέν εἶναι κανείς, ἐγώ πού ρωτάω τί εἶναι;
Ἐρώτηση μέσα στήν ἐρώτηση
παγίδα μέσα στήν παγίδα
κενό μέσ᾿ στό κενό. Ἀλλά τό κέντρο ποῦ εἶναι;
Τό κέντρο διαρκῶς διαστέλλεται
Ἔτσι ὅλους μᾶς ἐγκλείει καί μᾶς ἀποκλείει
κι ὅλα ἔτσι ἀποκτοῦν ὑπόσταση μόνο καθώς ἀπομακρύνονται
κι ἀραιώνουν
ψυχές καί σώματα ἐξαχνωμένα
…Φεύγουσαν σέ εἶδον
ἐγκαταλείπουσάν με σέ ἤγγισα
καί δέν ἐστράφης δέν ἐλέησε τά μάτια μου ἡ μορφή σου
Ἔδειξες μόνο πέρα πρός τό ἀθέατο Καί εἶδα
σέ τοίχους λεκιασμένους πού κι αὐτοί διαστέλλονταν
κι ἀπομακρύνονταν
εἶδα τά λόγια μου. Στημένα γιά ἐκτέλεση.
«Τά λόγια σου… Κοίτα, δέ θά δεχτοῦν νά τούς δέσουν
τά μάτια….» εἶπες κι ἐχάθης.


Σεσημασμένος είμαι
Σεσημασμένος είμαι. Έχετε τα γραφικά μου αποτυπώματα
μπορείτε να με αναγνωρίσετε, όχι όμως και να με 
διαβάσετε, ούτε να με διαβείτε
Ποντάρατε στο μαύρο μου και χάσατε
Ποντάρατε στο κόκκινό μου πάλι χάσατε
κακή ζαριά ήμουνα στα χέρια σας

Τα λόγια που μιλώ μου κόβουνε τη γλώσσα
κάθε χειρονομία μου με σταυρώνει
Ας το ξεκαθαρίσουμε λοιπόν.
Σ` αυτή την εποχή της υπαρκτής ποίησης
ποιητής μιας ποίησης που δεν μπορεί να υπάρξει
μόνο με τους νεκρούς μιλώ και γι` αυτούς γράφω. 
Μόνο αυτοί μπορούν να με διαβάσουν

Δευτέρα 25 Αυγούστου 2014

Κατερίνα Πινόσοβα

Σουρρεαλίστρια ποιήτρια και ζωγράφος........
"Η καλοαναθρεμμένη μου συνείδηση"

Παστώνω κοράκια ενίοτε
λιώνω στο στόμα μου κορσάζ
ενίοτε
ενίοτε κατουράω μες στο στόμα μου
κι ενίοτε στάζω δάκρυα
ιππεύω ομίχλης άλογα ενίοτε
πάντοτες δίχως μπότες
όμως ενίοτε σκοτώνω πεταλούδες
πάνω στο στήθος μου
κι ενίοτε θάβομαι
μέσα στο νεροχύτη
και τη νύχτα είμαι ενίοτε
κουκουβάγια
όμως ενίοτε είμαι ψάρι
όλη μέρα.





Σάββατο 23 Αυγούστου 2014

"Μια εποχή στην Κόλαση" Αρθούρος Ρεμπώ

Η ποίηση δεν απαιτεί ωριμότητα, η ποίηση θέλει πάθος, νεότητα...η ποίηση είναι σφρίγος, ανάσα, λαχάνιασμα...δεν θέλει καθωσπρεπισμούς και φιοριτούρες... η ποίηση είναι καταφύγιο...ειδικά όταν βλέπεις τί χάνεται...όταν αισθάνεσαι μια απώλεια...σε μια τέτοια στιγμή, στιγμή απώλειας, ήρθε στα χέρια μου το βιβλίο του Ρεμπώ "Μια εποχή στην Κόλαση". Τόσο ελλειπτικό και αφηρημένο κείμενο, όσο η ψυχή που βλέπεις να πετάει, αλλά και τόσο σωματώδες και σφριγηλό, όσο τα σώματα που βλέπεις να κινούνται γύρω σου....

ένα ποίημα................


ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ
 Φθινόπωρο κιόλας! – Μα γιατί η λύπη για τον ήλιο τον αιώνιο, όταν με την αναζήτηση της θεϊκής διαύγειας καταγινόμαστε – πολύ μακρύτερα απ΄ όλους αυτούς που παρέρχονται με τις εποχές.
Φθινόπωρο. Κι η βάρκα μας  απάνου σε ακίνητες ομίχλες, πισωγυρίζει στης δυστυχίας το λιμάνι, στη θεόρατη πόλη μ’ ουρανό βαμμένο λάσπη και φωτιά. Α! τα δυσώδη κουρέλια, το μουλιασμένο με βροχή ψωμί, το μεθύσι, οι χίλιοι έρωτες που με σταύρωσαν! Πότε επιτέλους θα αποκάμει τούτη η αιματορουφίχτρα, των μυριάδων ψυχών και πτωμάτων, βασίλισσα, που θα κριθούν! Βλέπω ξανά τον εαυτό μου, η σάρκα μου διαβρωμένη απ’ τη λάσπη και την πανούκλα, σκουλήκια γεμάτα τα μαλλιά κι οι μασχάλες μου κι ακόμα μεγαλύτερα σκουλήκια στην καρδιά μου, ξαπλωμένα μεταξύ αγνώστων δίχως ηλικία, δίχως αίσθημα…Θα μπορούσα να είχα πεθάνει εκεί…Φρικτή μνήμη! Απεχθάνομαι την μιζέρια.
Και τρέμω το χειμώνα, επειδή της άνεσης χαρακτηρίζεται εποχή!
-Μερικές φορές βλέπω στον ουρανό ατέλειωτες ακτές καλυμμένες λευκών εθνών. Απάνω μου, ένα μεγαλοπρεπές χρυσό πλεούμενο, ανεμίζει τις πολύχρωμες σημαίες του στου πρωινού την αύρα. Δημιούργησα κάθε ξεφάντωμα, κάθε θρίαμβο, κάθε δράμα. Προσπάθησα ν’ ανακαλύψω νέα άνθη, νέα αστέρια, νέα σάρκα, νέες διαλέκτους. Πίστεψα πως υπερφυσικές δυνάμεις θα αποκτούσα. Α, καλά! Θα πρέπει να θάψω την φαντασία και τις αναμνήσεις μου! Η ωραία δόξα του καλλιτέχνη και του παραμυθά πάει περίπατο!
Εγώ! Εγώ που ονόμασα τον εαυτό μου μάγο ή άγγελο, χωρίς ηθικούς φραγμούς, επέστρεψα στο χώμα αποζητώντας μια σθεναρή πραγματικότητα να υιοθετήσω! Χωριάτη!
Εξαπατήθηκα; Μπορεί η φιλανθρωπία να είναι η αδελφή του θανάτου για με;
Στο τέλος θα ζητήσω συγχώρεση επειδή ανατράφηκα με ψέματα. Και τώρα ας πηγαίνουμε.
Μα ούτε ένα χέρι φιλικό. Και που να ψάξω βοήθεια;
Αλήθεια, η νέα ώρα είναι το λιγότερο άτεγκτη.
Για αυτό μπορώ να πω ότι η νίκη κερδίθηκε: ο τριγμός των οδόντων, το σύριγμα της φωτιάς, οι στεναγμοί της μόλυνσης  μετριάζονται. Κάθε ανόητη μνήμη μου εξασθενίζει. Οι τελευταίες μου απογοητεύσεις απομακρύνονται – ζήλια των ζητιάνων, των ληστών, των νεκρόφιλων, του κάθε είδους υπανάπτυκτων – καταραμένοι, εάν επρόκειτο να πάρω εκδίκηση!
Κάποιος οφείλει να είναι απόλυτα σύγχρονος.
Κανένα άσμα ασμάτων: κράτησε το κερδισμένο έδαφος. Δύσκολη νύχτα! Το ξεραμένο αίμα καπνίζει στο πρόσωπο μου, και τίποτα δεν άφησα πίσω μου παρ’ εκτός του φριχτού τούτου χαμόδεντρου!… Οι πνευματικές μάχες είναι τόσο βάναυσες όσο και των ανθρώπων ο πόλεμος: αλλά το όραμα της δικαιοσύνης  είναι μόνο θέλημα Θεού.
Και στο μεταξύ, τούτη είναι η παραμονή. Ας καλωσορίσουμε κάθε εισροή ζωτικότητας και αληθινής ευαισθησίας. Και την αυγή, οπλισμένοι με φλογερή υπομονή σε μεγαλοπρεπείς πόλεις θα εισέλθουμε.

Γιατί μίλησα για ένα χέρι φιλικό; Ένα μεγάλο μου πλεονέκτημα είναι ότι τώρα μπορώ να γελώ με τους παλιούς ψευδείς μου έρωτες, και να ντροπιάζω εκείνα τ’ άτιμα ζευγάρια – εκεί πίσω αντίκρισα την κόλαση κάθε γυναίκας- και θα’ ναι θεμιτό τώρα να κατέχω την αλήθεια μέσα σ’ ένα σώμα και μια ψυχή.

Παρασκευή 22 Αυγούστου 2014

Ο Ιωνάς και το κήτος

Ένα σουρρεαλιστικό παραμύθι της παλαιάς Διαθήκης όπου πρωταγωνιστεί ένας εβραίος προφήτης και ένα τεράστιο ψάρι. Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι το γεγονός ότι το ψάρι δεν απεικονίζεται τόσο να καταβροχθίζει, αλλά να ξεβράζει τον Ιωνά. Ο προφήτης μέσα στην κοιλιά του κήτους σε ένα χώρο περισυλλογής και προσευχής, σε ένα χώρο αυτογνωσίας. Το υδάτινο στοιχείο συσχετισμένο με την αναγέννηση. Μου φέρνει στο μυαλό και την πτώση σε ένα πηγάδι, εκεί όπου ο άνθρωπος καταβυθίζεται στο βαθύτερο εγώ του και μετά εξέρχεται...ανανεωμένος...



Το απόσπασμα από την Παλαιά Διαθήκη:

καί προσέταξε Κύριος κήτει μεγάλῳ καταπιεῖν τὸν ᾿Ιωνᾶν· καὶ ἦν ᾿Ιωνᾶς ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτους τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας. 2 καὶ προσηύξατο ᾿Ιωνᾶς πρὸς Κύριον τὸν Θεὸν αὐτοῦ ἐκ τῆς κοιλίας τοῦ κήτους 3 καὶ εἶπεν· ᾿Εβόησα ἐν θλίψει μου πρὸς Κύριον τὸν Θεόν μου, καὶ εἰσήκουσέ μου· ἐκ κοιλίας ᾅδου κραυγῆς μου ἤκουσας φωνῆς μου. 4 ἀπέρριψάς με εἰς βάθη καρδίας θαλάσσης, καὶ ποταμοὶ ἐκύκλωσάν με· πάντες οἱ μετεωρισμοί σου καὶ τὰ κύματά σου ἐπ᾿ ἐμὲ διῆλθον. 5 καὶ ἐγὼ εἶπα· ἀπῶσμαι ἐξ ὀφθαλμῶν σου· ἆρα προσθήσω τοῦ ἐπιβλέψαι με πρὸς ναὸν τὸν ἅγιόν σου; 6 περιεχύθη μοι ὕδωρ ἕως ψυχῆς, ἄβυσσος ἐκύκλωσέ με ἐσχάτη, ἔδυ ἡ κεφαλή μου εἰς σχισμὰς ὀρέων. 7 κατέβην εἰς γῆν, ἧς οἱ μοχλοὶ αὐτῆς κάτοχοι αἰώνιοι, καὶ ἀναβήτω ἐκ φθορᾶς ἡ ζωή μου, πρὸς σὲ Κύριε ὁ Θεός μου. 8 ἐν τῷ ἐκλείπειν ἀπ᾿ ἐμοῦ τὴν ψυχήν μου τοῦ Κυρίου ἐμνήσθην, καὶ ἔλθοι πρὸς σὲ ἡ προσευχή μου εἰς ναὸν τὸ ἅγιόν σου. 9 φυλασσόμενοι μάταια καὶ ψευδῆ ἔλεον αὐτῶν ἐγκατέλιπον. 10 ἐγὼ δὲ μετὰ φωνῆς αἰνέσεως καὶ ἐξομολογήσεως θύσω σοι, ὅσα ηὐξάμην ἀποδώσω σοι εἰς σωτηρίαν μου τῷ Κυρίῳ. 11 Καὶ προσέταξε Κύριος τῷ κήτει, καὶ ἐξέβαλε τὸν ᾿Ιωνᾶν ἐπὶ τὴν ξηράν.

Πέμπτη 21 Αυγούστου 2014

ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΝ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ [δοκίμιν=δοκιμή]

Διαβάζοντας τον «Βασιλιά Ληρ» του Σαίξπηρ, εκεί που ο εγωμανής βασιλιάς αναζητά αποδείξεις αγάπης από τις θυγατέρες του, συνάντησα τυχαία ένα δημοτικό τραγούδι με περιεχόμενο ανάλογο: το δοκίμιν της αγάπης. Ερωτική δοκιμασία, που μόνο ένας ψυχογιός κατορθώνει να ... πετύχει!

Σαράντα δυο αρχοντόπουλα μια κόρη ναγαπούσαν, 
κόρη πανώρια κι' όμορφη και 'ς τα φλωριά χωσμένη. 
Κι' όλοι νεκαλεστήκανε μια μέρα για να πάνε. 
Γεμίζου οι στάβλοι νάλογα, τα παραθύρια σέλλαις, 
και τα πορτοπαράθυρα σκάλαις και χαλινάρια. 
Στρώνει την τάβλα να γευτούν πολλώ λογιώ τραπέζι.
"Τρώτε και πίνετε, άρχοντες, κ' εγώ να σας φηγούμαι.
Μέσα 'ς το περιβόλι μου, 'ς τη μέση της αυλής μου,
μάρμαρο νέχει ο αφέντης μου, δοκίμιν της αγάπης, 
κι' όποιος βρεθή και πιάση το, κι' οπίσω του το ρήξη, 
εκείνος είναι ο άντρας μου κ' εγώ είμαι η ποθητή του." 
Κι' ούλοι μονοσυνάγουνται, κι' ούλοι το δοκιμάζουν, 
κ' ένας το παίρνει δάχτυλο, κι' άλλος μούτε καθόλου, 
και της Μαριάς ο ψυχογιός, τάξιο το παλληκάρι,
μονοχεριάρι τό πιασε κι' οπίσω του το ρίχτει. 
"Εγώ είμαι, κόρη, ο άντρας σου και συ είσαι η ποθητή μου".

Πέμπτη 7 Αυγούστου 2014

"Μια γλυκιά μυρωδιά θανάτου" Γκιγέρμο Αριάγα


-ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟ ΡΟΛΟ-

Η ζωή είναι ένα σύνολο παρεξηγήσεων, συμπτώσεων, απροσδόκητων γεγονότων. Για την αντιμετώπισή τους χρειάζεται λεπτή αίσθηση του χιούμορ....ένα χαμόγελο σαν αυτό της Τζοκόντα. Τι γίνεται όμως όταν το άτομο βρίσκεται δέσμιο μιας δύσκαμπτης, πουριτανικής ηθικής; Έχει τα περιθώρια να αντιδράσει; Να χαμογελάσει;;;
Στο μυθιστόρημα του Αριάγα με τίτλο "Μια γλυκιά μυρωδιά θανάτου" υπάρχουν χοντρικά δύο σκηνές: στην πρώτη σκηνή ένας νέος παίρνει στην αγκαλιά του μια όμορφη νεαρή νεκρή.... στη δεύτερη σκηνή ο ίδιος νεαρός  σκοτώνει αυτόν που του υπέδειξαν οι υπόλοιποι ως δολοφόνο.
Ο Ραμόν, το όνομα του νέου, βρίσκει το πτώμα μιας όμορφης νεαρής κοπέλας. Το γυμνό σώμα της κοπέλας, ακόμα και νεκρό, δημιουργεί ρίγη συγκίνησης στον Ραμόν. Ερωτικό σκίρτημα από μια νεκρή...πόσο μακάβριο, αλλά και πόσο ερωτικό...Οι κινήσεις του Ραμόν απέναντι στη νεκρή τόσο λεπτές, τόσο αισθησιακές δίνουν την εντύπωση στους υπόλοιπους ότι η νεκρή υπήρξε η ερωμένη του. Ο Ραμόν δεν το διαψεύδει...γιατί άραγε;...κι αρχίζει και ο ίδιος να το πιστεύει. Κι όταν κάποιος αφελής μυθομανής του χωριού ρίχνει την ευθύνη του φόνου σε κάποιον που δήθεν είδε, τότε ο καημένος Ραμόν βρίσκεται ηθικά μπλεγμένος και δεσμευμένος να πάρει εκδίκηση. Αυτό που άρχισε ως παιχνίδι, ένας χαριεντισμός των αισθήσεων, έστω και μια διαστροφή της σάρκας, τελικά παγίδευσε τον Ραμόν στην αλύγιστη και ανάλγητη ηθική του χωριού.
Το μυθιστόρημα "Μια γλυκιά μυρωδιά θανάτου" το διάβασα μετά το "Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου" του Μάρκες. Θέμα κοινό: δολοφονία για λόγους ηθικής τάξης...Αιτία κοινή: η ασφυκτική κοινωνική πίεση. Οι δολοφόνοι δε θέλουν να δολοφονήσουν, οι δολοφόνοι γίνονται φερέφωνα μιας παράλογης κοινωνικής ηθικής. Η τραγικότητά τους εξαντλείται στο να εκτελέσουν με τον αποτελεσματικότερο τρόπο τις επιταγές της κοινωνίας. Φέρνω στο νου μου τον Ορέστη που κι αυτός στάθηκε ένα φερέφωνο κοινωνικών επιταγών. Έπρεπε να πάρει εκδίκηση για το χαμό του πατέρα του γι΄ αυτό και σκότωσε τη μητέρα του. Ο Ορέστης όμως συνειδητοποίησε το αναπόφευκτο της πράξης του και ταυτίστηκε με αυτή. Πίστεψε πως είχε μια αποστολή στα πλαίσια του συνόλου. Όσο περνούν τα χρόνια και φτάνουμε προς την εποχή μας οι αποστολές περιορίζονται, ενώ πολλαπλασιάζονται οι ρόλοι. Το υποκείμενο διασπάται σε διάφορους κοινωνικούς ρόλους. Η τραγικότητα διασπάται σε μικρά κομμάτια. Η πράξη χάνει την αξιολογική της διάσταση. Η δολοφονία για ηθικούς λόγους μπορεί να καταντήσει ακόμη και φάρσα. Στην αρχαία ελληνική τραγωδία ο δολοφόνος είναι σαν να ανεβαίνει πάνω στη σκηνή και ξέρει ότι έχει στραμμένα πάνω του τα βλέμματα όλων των θεατών, γιατί είναι μια πράξη που του την καθόρισαν εκείνοι. Στο τέλος όλοι χειροκροτούν συγκινημένοι, γιατί ο δολοφόνος υπήρξε πρωταγωνιστής, ένας ήρωας. Σε μια πιο σύγχρονη εκδοχή στην εποχή μας ο δολοφόνος είναι πάλι σαν να ανεβαίνει επί σκηνής, μόνο που οι θεατές είναι αφηρημένοι, αφημένοι στα ατομικά τους όνειρα και προβλήματα. Δεν είναι καν σίγουρο ότι στο τέλος θα συγκινηθούν και θα χειροκροτήσουν. Έτσι και ο δολοφόνος μπορεί να αλλάξει τα ρούχα του, να καθαριστεί από τα αίματα, να συνεχίσει τη ζωή του ή και να παίξει κι άλλους ρόλους, αν χρειαστεί. Ο δολοφόνος σήμερα δεν είναι ήρωας, είναι ο ανώνυμος εκτελεστής μιας άρρωστης συγκυρίας. 

Δευτέρα 21 Ιουλίου 2014

"Το πρόσωπο και το προσωπείο" Χεσούς Δίας


"Η αλήθεια και η αληθοφάνεια ενός χαρακτήρα"

   Τελειώνοντας την ανάγνωση του μυθιστορήματος του κουβανού Χεσούς Δίας μου έμεινε η αίσθηση ότι η αξία του βρίσκεται σε ορισμένα σημεία δόμησης και ενδοσκόπησης των ηρώων του. Ένας χαρακτήρας δεν είναι δεδομένος, αλλά χτίζεται με τα κατάλληλα ερεθίσματα, ή ίσως καλύτερα χρειάζεται το κατάλληλο ερέθισμα-σκούντημα για να λειτουργήσει το άτομο ανάλογα με μία απαίτηση, σαν τον σκηνοθέτη που κινητοποιεί τον εσωτερικό κόσμο ενός ηθοποιού. Στη ζωή δηλαδή δεν υπάρχουν περσόνες, άνθρωποι-σύμβολα, αλλά μια αναδομούμενη και συχνά αντιφατική σειρά πράξεων μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο.
 Ο συγγραφέας πλάθει ένα μυθιστορηματικό χαρακτήρα καθ΄ομοίωσή του, διανοητικά τουλάχιστον...Ο αναγνώστης αποδέχεται την ύπαρξη του χαρακτήρα αυτού παρά τη διαφορετικότητά του, ίσως και εξαιτίας της διαφορετικότητάς του, διανοητική τουλάχιστον,,,
   Τι συμβαίνει όμως όταν ο μυθιστορηματικός χαρακτήρας είναι ηθοποιός και υποδύεται έναν άλλο χαρακτήρα; Δύο πλαστοί χαρακτήρες μπλέκονται σε ένα πρόσωπο και η ισορροπία φαντασίας-πραγματικότητας χάνεται για δεύτερη φορά. Η αφηγηματική τεχνική βέβαια γνωστή...ήδη από τον Σαίξπηρ...θέατρο μέσα στο θέατρο...εγκιβωτισμός...στο μυθιστόρημα όμως του Χεσούς Δίας οι ηθοποιοί εμβαθύνουν στο ρόλο τους...βυθίζονται σ΄ αυτόν...συζητούν για το ρόλο τους...και εναλλάσσονται αφηγηματικά...ένας αφηγηματικός πλουραλισμός που φωτίζει ποικιλοτρόπως το έργο...και μέσα από το ρόλο τους ανοίγεται η ζωή τους και μέσα από τη ζωή τους αποκαλύπτεται η Κούβα, η Κούβα του Φιντέλ Κάστρο. Και εγείρεται αμείλικτο το ερώτημα: σ΄ αυτή την Κούβα του Φιντέλ έχει ο καλλιτέχνης τα περιθώρια της ελεύθερης έκφρασης;
   Μια ομάδα ηθοποιών λοιπόν, πέντε στο σύνολο, και κομπάρσοι βέβαια, αλλά οι πρωταγωνιστές είναι πέντε...η Αρκούδα (παρατσούκλι να σου τύχει...), η Οφηλία, η Μάιρα, ο Μάριος, η Άννα...όλοι τους διαφορετικοί, αλλά ταυτόχρονα και μια γροθιά...συμμετέχουν στα γυρίσματα μιας κινηματογραφικής ταινίας...η πλοκή της ταινίας απλή...το δράμα μιας γυναίκας, της Ίριδας, που την υποδύεται η Οφηλία, μέχρι την αυτοκτονία της (η Ίριδα στη μυθολογία ήταν αγγελια(ο)φόρος των θεών, το ενδιάμεσο ανθρώπων και θεών)...ο μυστικός της έρωτας με τον κουνιάδο, αλλά και ο θάνατος ενός από τα παιδιά της...μέσα όμως από τα γυρίσματα ξεπροβάλουν οιδιπόδεια συμπλέγματα, αιμομικτικές τάσεις, ομοφυλοφιλία, ζήλεια, απόπειρα για βιασμό, ανταγωνισμοί, πολιτική ανελευθερία, σπιούνοι...τελικά το προσωπείο που φορά ο ηθοποιός πολλές φορές δρα ως ένας εσωτερικός καθρέφτης πάνω στον οποίο εμφανίζονται και αποτυπώνονται τα βαθύτερα γνωρίσματα του εγώ...και τότε ο κινηματογράφος μπλέκεται τόσο με τη ζωή που τα όρια μεταξύ τους χάνονται...

Παρασκευή 4 Ιουλίου 2014

"Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου" Gabriel Garcia Marquez


Η αξία μιας στιγμής έγκειται στην ακινητοποίησή της...σαν τη φωτογραφία... σαν το ποτάμι που κυλάει το νερό συνεχώς κι όμως εμείς επειδή είμαστε σταματημένοι σ΄ ένα σημείο και κοιτάζουμε την κοίτη του ποταμού ή την όχθη νομίζουμε ότι η σκηνή γύρω μας είναι σταθερή. Μόνο όταν ένα κλαδάκι πέσει μέσα στο νερό και παρασυρθεί, τότε η αίσθηση της κίνησης ενεργοποιείται μέσα μας...
Τώρα τι σχέση έχουν όλα αυτά με τον Μάρκες; Ίσως γιατί με τη γραφή του έχει την ικανότητα να ακινητοποιεί αφηγηματικά τις στιγμές, αλλά και να ρίχνει μέσα στην ιστορία του κλαδάκια που μας ταξιδεύουν πίσω στο παρελθόν για να την φωτίσουν μαγικά...
 Ο αφηγηματικός χρόνος από "Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου" κρατά μερικές ώρες. Από το γάμο της παραμονής μέχρι το θάνατο της επομένης με μία αντίστροφη αφήγηση από το θάνατο προς  το γάμο, αλλά κι ακόμη πιο πίσω, εκεί που ο συγγραφέας θα μας μεταφέρει στην αιτία του θανάτου...σαν μια αστυνομική ταινία...
Αυτό όμως που με προβλημάτισε ως αναγνώστη είναι η ηθική που διαπνέει το αφήγημα... Ποιος είναι τελικά ο υπεύθυνος για τη δολοφονία; Ο εκτελεστής ή η κοινωνία; Ο αφηγηματικός τόπος είναι ένα χωριό, που δεν μας το κατονομάζει ο συγγραφέας, κάπου στη Λατινική Αμερική...Ένα χωριό με την ηθική του...τους άγραφους κανόνες και τα στερεότυπα ... η γυναίκα - παρθένα, ο άντρας - κυνηγός... Κι αν τελικά δεν ισχύουν τα στερεότυπα αυτά ακολουθεί η τιμωρία αυτού που τα παραβίασε. Όχι απλώς κατακραυγή, αλλά τιμωρία... εκδίκηση. Κι ενώ μέχρι σ΄ αυτό το σημείο δεν υπάρχει κάποια λογοτεχνική πρωτοτυπία , ο Μάρκες προεκτείνει τον ηθικό του προβληματισμό... Τι συμβαίνει αν όλο το χωριό όχι απλώς υποψιάζεται το τί μέλλει γενέσθαι, αλλά είναι όλοι πληροφορημένοι και γνώστες ότι θα γίνει η δολοφονία; Αυτή η παθητική, μοιρολατρτική στάση δεν συνιστά κι αυτή συνενοχή στην δολοφονική πράξη; Η συντηρητικότητα της ομάδας ξεκινά από τη στιγμή που δεν υπάρχουν πρόσωπα ή πυρήνες που θα αντιταχθούν με αποτέλεσμα το καθιερωμένο να καταντά αναπόφευκτο... Το άτομο υπόδουλο της ομάδας... Το αγελαίο φρόνημα γίνεται τελικά δολοφονικό...
Κλείνοντας να τονίσω ότι ούτε ο επίσκοπος δεν αξιώθηκε να σταματήσει στο χωριό... Τον περίμεναν, αλλά μάταια...Η υποκρισία ξεχειλίζει από παντού...  

Κυριακή 29 Ιουνίου 2014

Γητευτής ονείρων

   Νομίζεις ότι με γνωρίζεις γιατί σου αποκάλυψα το όνομά μου κι είδες και τη φωτογραφία μου, που σου έστειλα με το ηλεκτρονικό περιστέρι ... τότε που μου τη ζήτησες. Πιο πολύ όμως ήθελα απλώς να ικανοποιήσω την περιέργειά σου για να μην με ψάξεις περισσότερο. Το γνωρίζεις ότι στα ηλεκτρονικά μέσα σημασία έχει η ποσότητα των φίλων και όχι η ποιότητα. Θέλεις φίλους, όχι όμως τον φίλο. Είμαι σίγουρος ότι δεν πρόκειται να διασταυρώσεις πληροφορίες για την ταυτότητά μου ... δεν μπορείς... Ένας πέπλος μυστηρίου περιβάλλει το άτομό μου και αυτή η ανωνυμία δεν αγγίζει μόνο εμένα,αλλά κι εσένα κι όλους τους μάταιους και άδειους ανθρώπους σαν κι εσένα κι εμένα. 
   Τώρα ταξιδεύω, δεν ξέρω για που, είμαι μόνος και ταξιδεύω, ένας πιλότος του χάους, αν χάος ονομάσω μια κατακερματισμένη επιφάνεια, μια επιφάνεια που λίγο πριν φάνταζε ομοιόμορφη και αρραγής, κι όμως της έδωσα μια ... και την έσπασα τόσο εύκολα σαν τα ντόμινο που αν γίνει η αρχή δεν σταματά η κατρακύλα. Αλλά ας πάρω τα πράγματα από την αρχή, γιατί ακόμα και μέσα στο χάος αναζητά κανείς μια αρχή. Στη ζωή μου άρεσε να κάνω όνειρα. Άλλοτε να τα δημιουργώ ο ίδιος κι άλλοτε να τα συλλέγω από άλλους. Κάτι ανάλογο με τις αφηγήσεις. Άλλες τις δημιουργώ ο ίδιος κι άλλες τις βρίσκω έτοιμες μέσα σε βιβλία ή και σε λόγια ανθρώπων που κυκλοφορούν αδιάφορα ανάμεσά μας. Εξάλλου πάντα θεωρούσα τις αφηγήσεις των άλλων πιο ενδιαφέρουσες. Έτσι συνέβαινε και με τα όνειρα... Θεωρούσα πάντα τα όνειρα των άλλων πιο ενδιαφέροντα, πιο αλλοπρόσαλλα, πιο απροσδόκητα,  ίσως γιατί κρύβουν πτυχές που δεν μπορούσα καν να φανταστώ ότι υπάρχουν. Σαν να ανακάλυπτα υπόγειες στοές ή κάποια ναυάγια αιώνων που μου έδιναν κρυμμένους θησαυρούς.  Και προσπαθούσα να τα πιάνω και να τα υιοθετώ, να τα διαπαιδαγωγώ σύμφωνα με τη δική  μου ηθική. Αισθανόμουν σαν ένας χαρταετός που υψώνεται ψηλά στον αέρα κι από δίπλα του περνούν με ταχύτητες ιλιγγιώδεις σαν νεκρές πεταλούδες τα όνειρα που σκοτώθηκαν μετά τη βίαιη πρόσκρουσή τους με την πραγματικότητα. Άλλα πάλι ήταν τόσο παραμορφωμένα από την απώθηση που είχαν υποστεί βαθιά στις ψυχές μέσα των ανθρώπων. Αρχίζω εγώ τότε ένα παιχνίδι ανάστασης. Φυσάω μέσα τους, τους κάνω τεχνητή αναπνοή, τους ανάβω μια εσωτερική φλόγα. Φυσάω κι ανάβω, ανάβω και φυσάω. Το όνειρο τότε σαν μπαλόνι αρχίζει και φουσκώνει κι όσο πιο πολύ φουσκώνει τόσο πιο πολύ παίρνει τη μορφή του ανθρώπου που το γέννησε και το παράτησε αβοήθητο. Όμως ... τα όνειρα αυτά είναι δικά μου παιδιά, νόθα, αλλά δικά μου. 
  Είμαι λοιπόν ένας γητευτής ονείρων που έχει καταφέρει και δημιουργήσει μια τεράστια ονειροοικογένεια. Αυτό όμως που με απασχολεί πολλές φορές είναι τί συμβαίνει με τα δικά μου όνειρα... δεν μπορώ να τα ελέγξω ... ούτε πότε γεννιούνται ... ούτε πως μεγαλώνουν...Μπορεί να είμαι ένας καλός ονειροπατέρας των άλλων ονείρων ... για τα δικά μου όμως όνειρα αισθάνομαι τόσο άπειρος και ευάλωτος, γιατί, αν ήμουν πιο σίγουρος και πιο μεθοδικός, δε θα βρισκόμουν κι εγώ να ταξιδεύω με ιλιγγιώδεις ταχύτητες στο άπειρο, αλλά θα ήμουν καθισμένος στον καναπέ του σπιτιού μου δίπλα στη γυναίκα μου να παρακολουθώ τον καιρό της επόμενης ημέρας. Κι όμως προτίμησα το άπιαστο.              Ήμασταν καθισμένοι γύρω από ένα τραπέζι, δεν θυμάμαι πόσοι ακριβώς, ήταν όμως το καθιερωμένο πασχαλιάτικο τραπέζι, που κάθεται όλη η οικογένεια μαζί με συγγενείς και φίλους για να γιορτάσουμε τη νέα εποχή, την ανάσταση του σπόρου, την άνοιξη. Κι αυτή ήταν καθισμένη απέναντί μου. Την προηγούμενη νύχτα, το αναστάσιμο βράδυ, την είχα καλέσει να έρθει να ποζάρει για να την απαθανατίσω σε κάποιες φωτογραφίες. Ήθελα να φωτογραφίσω τη σκιά που δημιουργεί το σώμα της καθώς πέφτει το φως πάνω της με διάφορες γωνίες και κλίσεις. Ήθελα να δημιουργήσω έναν κύκλο φωτογραφιών με βασικό θέμα τις σκιές των σωμάτων. Πως θα μπορούσε να αποτυπωθεί αυτή η πολυμορφία της κίνησης του σώματος πάνω σε μια επιφάνεια; Με ενδιέφερε η απλούστευση, η λιτότητα στην έκφραση, έστω κι αν χανόταν η συνθετότητα της απεικόνισης. Με γοήτευε το εγχείρημα της απώλειας των σωματικών διαστάσεων. Πιο πολύ ήθελα να δω το βάθος της ψυχής και πίστευα ότι η σκιά του σώματος ήταν μια φασματική αναπαράσταση της ψυχής. 
   Της μίλησα για τις ιδέες μου και χωρίς να ενθουσιάζεται ιδιαιτέρως  δεν αρνήθηκε στην πρότασή μου. Με επισκέφθηκε στο σπίτι μου λίγο πριν αποχωρήσει η γυναίκα μου για την εκκλησία ... και εγώ και η γυναίκα μου ετοιμαζόμασταν για μυσταγωγίες... και πράγματι ... το αποτέλεσμα θα έλεγα ότι χαρακτηρίζεται από ένα αισθησιακό βάθος, μια ηφαιστειώδης ετοιμότητα. Της ζήτησα να βγάλει και τα ρούχα της για να συλλάβουμε το πάθος της κίνησης, τη φρενίτιδα του χορού και πράγματι ... οι φωτογραφίες ήταν πετυχημένες.
     Τώρα κάθεται απέναντί μου, μου χαμογελά, ο σύντροφός της δίπλα της, η σύντροφός μου δίπλα μου, κι εγώ να ταξιδεύω με ιλιγγιώδεις ταχύτητες στο άπειρο, κι όμως κι εγώ χαμογελώ...ελπίζω το άπειρο να μην είναι και τόσο άπειρο...