ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ - Σατυρικό δράμα

Το Σατυρικό δράμα είναι είδος δραματικής ποίησης που δημιουργήθηκε αλλά και καλλιεργήθηκε παράλληλα με τα άλλα δύο είδη του δράματος, την Τραγωδία και την Κωμωδία. Το όνομα του είδους αυτού προήλθε από τον χορό του δράματος αυτού που αποτελείτο από υποδυόμενους Σατύρους, των οποίων η ωμή φυσικότητα και η αχαλίνωτη ευθυμία τους προσέδιδαν στο όλο δράμα ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Οι ποιητές και οι ηθοποιοί του σατυρικού δράματος ήταν οι ίδιοι με αυτούς της τραγωδίας όπως και η δομή, τα θέματα και οι χαρακτήρες. Αντίθετα η φύση του σατυρικού χορού που χαρακτηριζόταν από ερωτική ροπή και αδηφαγία αποτελεί μια γελοιογραφική ανατροπή κάθε ηρωικού πνεύματος.

Μπροστά το χορό των Σατύρων παρουσιάζονταν υποδυόμενοι θεοί, ημίθεοι, και άρχοντες πόλεων με κυρίαρχη όμως εμφάνιση του Διονύσου καθώς και άλλοι που σχετίζονταν μ΄ εκείνον όπως ο Ερμής, ο Ήφαιστος κ.λπ. Από τους ημίθεους συχνά παρουσιάζονταν ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Οδυσσέας, ο Προμηθέας, ο Σίσυφος κ.ά. Ενώπιον αυτών που έφεραν μεγαλοπρεπή περιβολή η εμφάνιση των Σατύρων με τις προβιές και τα δερμάτινα ράκη δημιουργούσαν στους θεατές μια αλλόκοτη και περισσότερο κωμική εντύπωση. 

Για τους αρχαίους ο Αισχύλος ήταν ο μεγαλύτερος σατυρικός δραματουργός. Τα σωζόμενα αποσπάσματα δείχνουν ότι αυτός ο κατεξοχήν σεμνός ποιητής μπορούσε να πραγματευτεί επίσης ελαφρά και αστεία θέματα με εξαιρετική επιδεξιότητα.

 Και ο Σοφοκλής φημιζόταν ως μεγάλος σατυρικός δραματουργός. Οι Ιχνευταί και ορισμένα αποσπάσματα άλλων σατυρικών δραμάτων δείχνουν πράγματι μια εξαιρετική κωμική φλέβα. Η υπόθεση του σατυρικού δράματος «Ιχνευταί» ή «Ιχνευταί Σάτυροι» αναφέρεται στην κλοπή των βοδιών του Απόλλωνα από το νεογέννητο Ερμή και στην προσπάθεια των Ιχνευτών Σατύρων να τα εντοπίσουν με την καθοδήγηση του πατέρα τους Σιληνού.

Το σατυρικό δράμα «Κύκλωψ », που έγραψε ο Ευριπίδης με άγνωστο το έτος που διδάχτηκε (παίχτηκε), είναι το μόνο σατυρικό έργο του που έχει διασωθεί πλήρες.

Ο Σιληνός και οι Σάτυροι, ταξιδεύοντας στη θάλασσα για να βρουν το Διόνυσο, που τον είχαν αρπάξει ληστές Τυρρηνοί, παρασυρμένοι από τον άνεμο, έφτασαν στη Σικελία. Εκεί πιάστηκαν από τον Κύκλωπα Πολύφημο, που τους κρατά σκλάβους του, βοσκούς των κοπαδιών του και υπηρέτες. Ξαφνικά ο Σιληνός παρατηρεί ότι στην ακρογιαλιά έχει αράξει καράβι ελληνικό. Είναι ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του, που έρχονται από την Τροία και βγαίνουν στη στεριά για να πάρουν προμήθειες. Ο Οδυσσέας δίνει στο Σιληνό κρασί και ζητά ως αντάλλαγμα τυρί και αρνιά. Τότε εμφανίζεται ο Κύκλωπας, που επιστρέφει από την Αίτνα, όπου είχε πάει για κυνήγι. Όλοι τρομάζουν, μα ο Οδυσσέας αποφασίζει να τον αντιμετωπίσει. Ο Κύκλωπας κατηγορεί τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του για ληστές, υπόνοια που τροφοδοτεί και ο Σιληνός. Ο Οδυσσέας του αποκαλύπτει την αλήθεια και τον παρακαλεί να τους λυπηθεί. Αλλά ο Κύκλωπας είναι αποφασισμένος να ικανοποιήσει τη λαιμαργία του τρώγοντάς τους και τους βάζει μέσα στη σπηλιά. Πραγματικά ο Οδυσσέας διηγείται πώς ο γίγαντας καταβρόχθισε δύο συντρόφους του και προτείνει στους Σατύρους να τους πάρει μαζί του, αν τον βοηθήσουν να εκδικηθεί τον Κύκλωπα, τυφλώνοντάς τον. Έτσι και γ'ινεται. Ο Κύκλωπας μεθά με άφθονο κρασί, που του δίνει ο Οδυσσέας, και μπαίνει στη σπηλιά να κοιμηθεί. Ο Οδυσσέας τον ακολουθεί, πυρώνει το δαυλί και το βυθίζει στο μάτι του Κύκλωπα. Το τέρας σηκώνεται ουρλιάζοντας και βγαίνει από τη σπηλιά τυφλό και αιμόφυρτο, φοβερίζοντας να τους σκοτώσει. Ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του φεύγει, παίρνοντας μαζί του και τους Σατύρους, χαρούμενους που θα ξαναβρουν το Διόνυσο.