Το πάρτι και άλλα διηγήματα

Tο διήγημα αποτελεί το φτωχό συγγενή του μυθιστορήματος. Αυτή τουλάχιστον η αντίληψη επικρατεί σε μια μεγάλη μερίδα αναγνωστών, ίσως γιατί το μόνο κριτήριο στο οποίο στηρίζονται είναι το ποσοτικό, δηλαδή η έκταση του λογοτεχνήματος. Η αξία όμως προφανώς δε στηρίζεται στο μέγεθος. Στο παρακάτω άρθρο της Ελισάβετ Κοτζιά από την Καθημερινή (20-11) έχουμε μια βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου ΤΟ ΠΑΡΤΙ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ του Περικλή Σφυρόερα.

Αρχίζοντας να διαβάζεις τα διηγήματα του Περικλή Σφυρίδη αισθάνεσαι τη χαρά που ξαναβρίσκεις έναν αγαπημένο φίλο. Διότι τα λογοτεχνικά κείμενα του Θεσσαλονικιού πεζογράφου (γενν. 1933) εξακολουθούν να αποπνέουν την ίδια οικεία ατμόσφαιρα της αστικής καθημερινότητας η οποία διέκρινε τις παλαιές συλλογές του - και κυρίως το προ εικοσιπενταετίας αξέχαστο «Τίμημα χωρίς αντίκρισμα», με τη γνώριμη γεωγραφία της αστικής ζωής (δρόμοι, μαγαζιά, νοσοκομεία, εστιατόρια, σπίτια) και την αενάως επαναλαμβανόμενη ερωτική συνθήκη (πάθος, προσδοκία, διάψευση, έλλειψη συνεννόησης, προσπάθεια συμφιλίωσης, προδοσία).

Η τελευταία συλλογή «Το πάρτι και άλλα διηγήματα» (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 169) περιλαμβάνει δώδεκα διηγήματα γραμμένα την τελευταία οκταετία. Σε σχέση με τις πρώτες εμφανίσεις του Σφυρίδη σημειώνουμε βασικές μετατοπίσεις: Από την πόλη στο νησί, από το αστικό σπίτι στο εξοχικό, από τις επισφαλείς οικογενειακές σχέσεις στο αδιέξοδο του ευρύτερου κοινωνικού χώρου και από την ισχυρή παρουσία του έρωτα στην πένθιμη εισβολή του αναπάντεχου, παντοτινά άδικου, ακατανόητου θανάτου. Τη θέση των θηλυκών τετραπόδων της συλλογής «Οι γάτες του χειμώνα» (1998) στη σημερινή συλλογή έχουν πάρει οι σκύλοι, με τους οποίους ο αφηγητής συνδέεται στενότατα. Και προσπαθώντας να τους σώσει από τη σκληρή μοίρα των καταλοίπων της αρχαίας νησιωτικής παράδοσης του βασανισμού (ας θυμηθούμε τον Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλο και τον πρόσφατο «Θησαυρό των αηδονιών) μεταμορφώνει την αγαθή σχέση με τα ζωντανά σε δείκτη πολιτισμού και ωριμότητας, σε φανέρωμα ανθρωπιάς και τρυφερότητας, σε αναντικατάστατο μέτρο αγάπης και ευθύνης. Συγχρόνως όμως, χρησιμοποιώντας την αλόγιστη σκληρότητα διεστραμμένων τύπων, κατορθώνει να αναδείξει τη γνησιότητα είτε των άδολων κατοίκων του νησιού είτε των φιλότιμων μεταναστών, που προσπαθούν να εξασφαλίσουν μια μοίρα στον ήλιο, πετυχαίνει με λίγα λόγια να αποτυπώσει την αυθεντικότητα ανθρώπων με χαρακτήρα.

Στο «Πάρτι», χαίρεσαι τον καθαρόαιμο πεζογράφο που κατορθώνει να μεταμορφώσει μέσα από το πονεμένο βλέμμα του τον μικρόσωμο σκυριανό Επιτάφιο σε κιβούρι ενός αδικοχαμένου ζώου, που στήνει σπαρακτικές σκηνές όταν βάζει ένα τετράποδο, που κατά τύχη σώζεται από δόλιο θάνατο, να γλείφει μ’ εμπιστοσύνη τα χέρια του πανάθλιου θύτη του. Απολαμβάνεις τους άνετους διασκελισμούς του έμπειρου τεχνίτη ανάμεσα στις απαιτήσεις της τέχνης και στην πολυπλοκότητα της ζωής, ανάμεσα στην ελκυστική εικόνα ενός πίνακα και τη γοητεία της φύσης. Ευχαριστιέσαι την ικανότητα του ρεαλιστή να συνταιριάζει την ακρίβεια της περιγραφής με τα προτάγματα της ηθικής – φθάνοντας μέχρι την πλήρη αντιστροφή των ρόλων. Διότι σε ένα διήγημα, ο πάγιος υπερασπιστής της διαφάνειας αφηγητής, προκειμένου να καταγγείλει όσα κατά τη γνώμη του συνιστούν άνομη διαπλοκή, καταλήγει να φανερώσει τη δική του κανιβαλική μοχθηρία. Είναι η στιγμή που αρνείται στον άλλον το δικαίωμα της διαφορετικότητας (το να είναι αδιαφανής, να μην του αρέσει να εξομολογείται προσωπικά του θέματα, να μη μιλάει για τα σχέδιά του στο μέλλον). Είναι η στιγμή που αδυνατεί να αποδεχθεί με φιλοπαίγμονα διάθεση τη ματαιοδοξία του άλλου (το να συγκεντρώνει βραβεία). Είναι η στιγμή της αμετακίνητης βεβαιότητας για την πρόθεση μιας απαράδεκτης συναλλαγής και όχι (παραδείγματος χάριν) για τη χάραξη μιας τακτικής με εύλογες πιθανότητες επιτυχίας. Κυρίως, όμως, είναι η στιγμή της προδοσίας την ιερή ώρα που ο άλλος, όντας φοβισμένος και αδύνατος, τον βάζει μέσα στο σπίτι του καθώς έχει αρχίσει να αντικρίζει το μαύρο φάσμα του θανάτου. «Μην εμπιστεύεσαι τους ανθρώπους, είναι ικανοί για όλα», μοιάζει να λέει με ανυπόκριτη ειλικρίνεια ο Σφυρίδης μεταμορφώνοντας τον ήρωα–αφηγητή σε τέρας, που, όπως και οι θύτες του νησιού, πιστεύει πως δικαιολογημένα ξεπαστρεύει βδελυρά όντα.