Δευτέρα 30 Απριλίου 2012

Παραφορά - Salman Rushdie



O Salman Rushdie τυχαίνει και είναι ο αγαπημένος μου συγγραφέας. Κι όσο πιο αγαπημένος είναι ένας συγγραφέας, τόσο πιο δύσκολο να μιλήσεις για ένα έργο του, γιατί η κριτική αποδόμηση πτυχών του έργου, στερεί τη μαγεία του συνόλου. Παρόλα αυτά επιχειρώ την αναδόμηση. Κι επίσης ακόμη κι αν κάποιο δεν είναι το καλύτερο έργο του, δεν παύει να είναι κάτι το ξεχωριστό, το υπέροχο.
Η Παραφορά λοιπόν ακροβατεί σε δύο έννοιες, διαμετρικά αντίθετες μεταξύ τους: την furia(=παραφορά) και την αποθέωση. Η αρχή και το τέλος. Η παραφορά είναι αυτό το άγριο, βαρβαρώδες ένστικτο που κρύβουμε μέσα μας, το αίσθημα θυμού και απογοήτευσης για μια ματαιωμένη μας φιλοδοξία, για ένα απωθημένο μας όνειρο. Αυτό το αίσθημα που σε ωθεί σε σκέψεις ή σε πράξεις ανομολόγητες. Η σκηνή με τον καθηγητή Μάλικ Σολάνκα πάνω από το κρεβάτι της γυναίκας και του παιδιού του κρατώντας το μαχαίρι, αυτή τη γυαλιστερή λάμα έτοιμη να καταξεσκίσει, γιατί του ματαίωσαν τη μυαλουδίτσα του, αυτή το κουκλίστικο δημιούργημά του, και γιατί πίστευε ότι η γυναίκα του έβαζε το γιο του να την αναζητά. Από την άλλη πλευρά βρίσκεται η αποθέωση, αυτή η δύναμη να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας να ξεφύγουμε από το νόμο της βαρύτητας, να πετάξουμε, να ημερέψουμε από την παραφορά. Η τελευταία σκηνή με τον Μάλικ Σολάνκα να χοροπηδά πάνω σ΄ ένα τραμπολίνο όλο και πιο ψηλά, και πιο ψηλά, και πιο ψηλά...Αυτή αποθέωση είναι άραγε ένας εκούσιος θάνατος, μια αυτοκτονία; Αλλά και η Αμερική δεν είναι και αυτή μια αποθέωση; Γιατί μια μεγαλύτερη θεότητα βρισκόταν τώρα ολόγυρά του: η Αμερική, στην κορυφαία στιγμή της υβριδικής, παμφάγου δυνάμεώς της. Η Αμερική στην οποία είχε έρθει για να εξαλείψει τον εαυτό του. Για να απελευθερωθεί από δεσμά και προσηλώσεις, αλλά συνάμα και από θυμούς, φόβους και πόνους. Φάε με, προσευχήθηκε σιωπηλά ο καθηγητής Σολάνκα. Φάεμε, Αμερική, να γαληνέψω.
Τελικά από τι θέλει να ξεφύγει ο καθηγητής Μάλικ Σολάνκα; Από ένα στοιχειωμένο παρελθόν; Μικρή βέβαια η αναφορά, αλλά ικανοποιητική για να δικαιολογήσει. Ο Μάλικ Σολάνκα να δέχεται ως παιδί τη σεξουαλική παρενόχληση του πατριού του. Η μητέρα του να μην μπορεί να συλλάβει παιδί, κι αυτός να παίζει το ρόλο και του αγοριού και του κοριτσιού, ντυμένος με κοριτσίστικα ρούχα. Και ο πατριός να απαιτεί σεξουαλικές απολαύσεις από το μικρό Μάλικ. Και αργότερα παντρεμένος στο Λονδίνο, καθηγητής πανεπιστημίου, να ζει μέσα σε ένα πνιγηρό περιβάλλον που δεν τον αφήνει να αναπνεύσει. Παρηγοριά του η δημιουργικότητά του, η φαντασία του, μέσα από την οποία ξορκίζει το παρελθόν. Και στη συνέχεια η Αμερική, μια Αμερική όμως τυλιγμένη στην εφηβική της ανωριμότητα. Πώς αντιμετωπίζουν ακόμη και το στοματικό έρωτα; Ως κάτι το αθώο, κάτι που σαφώς διατηρεί ακόμη την παρθενιά. Η Αμερική της μόδας, των ναρκωτικών, των ψεύτικων ονείρων, των ερωτικών ακροτήτων, των κακομαθημένων παιδιών. Μια Αμερική που και  η ερωτική απόλαυση που προσφέρει στο Σολάνκα είναι επιφανειακή: η Μίλα και η Νίλα. Και για τη συνέχεια πάλι η δημιουργικότητα και η φαντασία. Ένας νέος, διαγαλαξιακός κόσμος γεννιέται μέσα από το μυαλό του καθηγητή Σολάνκα. Μια νέα δημιουργική επιτυχία στο ηλεκτρονικό στερέωμα. Κι όμως σα νέος Πλάτωνας ταξιδεύει στη Λιλιπούτη-Μπλέφουσκου, σε αυτή την τόσο μακρινή (ίσως και κοντινή) χώρα γυρεύοντας την αγάπη του, αλλά και βλέποντας το φαντασιακό του κόσμο να ζωντανεύει σε μια άγρια, ανθρώπινη εκδοχή. Η αγαπημένη του Νίλα θυσιάζεται για χάρη των ιδανικών της και ο καθηγητής μένει μόνος. Μόνος να αναζητά το βλέμμα του γιου και ο ίδιος να πετά όλο και πιο ψηλά, πιο ψηλά, πιο ψηλά...
Είναι ωραίο να κυνηγούμε τις ψευδαισθήσεις μας, όπως λέει και  ο Γούντι Άλλεν. Ο άνθρωπος όμως έχει ανάγκη από κάτι το ζωντανό, κάτι που τον κάνει να νιώθει άνθρωπος, κάτι που τον κρατάει στη ζωή. Φαντασία, αλλά ίσως η ίδια η ζωή ακόμη καλύτερα.


Πέμπτη 26 Απριλίου 2012

Γκραντίβα - Wilhelm Jensen


Τι σχέση μπορεί να αναπτύξει ένας αρχαιολόγος με ένα άγαλμα; Και πού μπορεί να τον οδηγήσει αυτή η σχέση; Και πώς μπορεί να ξεπεράσει αυτή τη σχέση; ... Ερωτήματα που τίθενται και απαντώνται στη νουβέλα του Wilhelm Jensen με τον τίτλο ΓΚΡΑΝΤΙΒΑ. Ο υπότιτλος του έργου είναι μια Πομπηιανή Φαντασία, πράγμα που σημαίνει πως μπλέκεται και η ιστορία με ό, τι βέβαια αυτή συμβολίζει (Βεζούβιος-έκρηξη-καταστροφή). Η σύλληψη του έργου δε διακρίνεται από την πρωτοτυπία της: μια ερωτική ιστορία απέναντι σε κάτι το άψυχο που όμως τελικά ζωντανεύει...Η προέκταση και η ερμηνεία όμως του Freud που ακολουθεί μετά το έργο πιστεύω πως έχει ενδιαφέρον να διαβαστεί (κρατώντας φυσικά και τις κριτικές αποστάσεις). Εξάλλου επιχειρεί ο Freud μια ερμηνεία ονείρου λογοτεχνικά κατασκευασμένου κι όχι πραγματικού. Αυτό πάντως που μου προκάλεσε τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι το γεγονός ότι η ΓΚΡΑΝΤΙΒΑ, ως γυναικεία ύπαρξη,  συμβολοποιήθηκε από τους σουρρεαλιστές και  στην ουσία αποτέλεσε το ερωτικό υποκείμενο που μέσα από τις κατάλληλες διαδικασίες μπορεί να οδηγήσει τον διαταραγμένο - ερωτευμένο στη συνείδηση της κατάστασής του. 

Τρίτη 24 Απριλίου 2012

Φελισιέν Ροπς - Ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου

Naturam expellas furca, tamen usque recurret


Eντύπωση μου προκάλεσε ένα χαρακτικό του Φελισιέν Ροπς που εικονογραφεί παραστατικά την έννοια της απώθησης. Όταν το ερωτικό αίσθημα ενός ανθρώπου μένει προσκολλημένο στις απωθημένες εντυπώσεις, όταν η ερωτική του ζωή έχει πληγεί από την απώθηση, τότε τί συμβαίνει; Προφανώς περιμένουμε μια επιστροφή του απωθημένου. Υπάρχει και ένα ρητό του Οράτιου που μας λέει το εξής: Naturam expellas furca, tamen usque recurret (=όσο και να διώχνουμε τη φύση με το δίκρανο, αυτή πάντα γυρίζει πίσω). 
Στον πίνακα του Ροπς η απώθηση αφορά τη ζωή των αγίων και των μετανοούντων αμαρτωλών. Ένας ασκητικός μοναχός βρίσκει καταφύγιο στην εικόνα του Εσταυρωμένου Σωτήρα για να αποφύγει προφανώς τους πειρασμούς και τις αμαρτίες του υλικού κόσμου. Ο σταυρός όμως σωριάζεται κάτω και στη θέση του, ως υποκατάστατο, ανυψώνεται μια γυμνή γυναίκα σε παρόμοια θέση σταύρωσης. Η γυναίκα - αμαρτία στη θέση του Χριστού - Σωτήρα. Το απωθημένο δηλαδή κατά την επιστροφή του παίρνει τη θέση αυτού που το απώθησε.

Κυριακή 22 Απριλίου 2012

Η ιστορία της Μέλισσας

φούρνισε το ψωμί του σε φούρνο κρύο


Μια ιστορική αναφορά νεκροφιλίας συναντούμε στην παράξενη ιστορία της Μέλισσας, συζύγου του Περίανδρου, τυράννου της Κορίνθου, έτσι όπως μας την εξιστορεί ο Ηρόδοτος. Η νεκροφιλία είναι μια ψυχολογική διαταραχή και αφορά την ερωτική συνεύρεση με νεκρούς ή άτομα που βρίσκονται σε κωματώδη - αναίσθητη κατάσταση. 

Περίανδρος - Ο Περίανδρος (668 – 584 π.Χ.) ήταν τύραννος της Κορίνθου που διαδέχθηκε τον πατέρα του Κύψελο που είχε ανατρέψει την δωρική αριστοκρατία. Ήταν περιώνυμος για την κακουργία αλλά και τη μεγαλοπραγμοσύνη και σοφία του. Υπήρξε στην αρχή πολύ ηπιότερος του πατρός του, αλλά αργότερα παρασύρθηκε σε αδικοπραγίες και ωμότητες. Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι κάποτε ο Περίανδρος ζήτησε συμβουλή από τον τύραννο της Μιλήτου Θρασύβουλο πώς να στερεώσει καλλίτερα την Αρχή του και έλαβε με συμβολική πράξη την απάντηση ότι θα πρέπει να εξοντώσει κάθε ισχυρό αντίπαλο ή αντιδρώντα στο έργο του.Έκτοτε ο Περίανδρος δεν δίστασε ακόμη και να διαπράξει φόνους οικείων του. Έτσι φόνευσε με λακτίσματα τη γυναίκα του Λυσίδη την οποία και αποκαλούσε θωπευτικά «Μέλισσα». Αναφέρεται μάλιστα ότι ο Περίανδρος πρωτοείδε τη Μέλισσα ελαφρά ντυμένη με ανοιχτό δωρικό πέπλο και χωρίς ιμάτιο, όταν εκείνη μοίραζε κρασί στους εργάτες που δούλευαν στα χωράφια του πατέρα της. Ο Περίανδρος την ερωτεύτηκε παράφορα. 

Ηροδότου Ιστορίαι 92 G


Μια μέρα μάλιστα έγδυσε όλες τις γυναίκες της Κορίνθου για το χατήρι της δικής του γυναίκας, της Μέλισσας. Καθότι έχοντας στείλει στον ποταμό Αχέροντα, πάνω στους Θεσπρωτούς, ανθρώπους του να πάρουνε χρησμό από το Νεκρομαντείο για κάποια παρακαταθήκη ενός ξένου, παρουσιάστηκε η Μέλισσα και είπε πως ούτε σημάδια πρόκειται να δώσει ούτε και να φανερώσει το χώρο όπου βρίσκεται η παρακαταθήκη· γιατί ριγά και είναι γυμνή, αφού τα ρούχα που τα έθαψε ο Περίανδρος μαζί της σε τίποτα δεν ωφελούν, επειδή η φλόγα δεν τα έκαψε ως το τέλος. Και ως απόδειξη ότι του λέγει την αλήθεια, είπε η Μέλισσα, ας θυμηθεί ο Περίανδρος που φούρνισε το ψωμί του σε φούρνο κρύο. Όταν οι άνθρωποι του έφεραν αυτή την αγγελία στον Περίανδρο (η απόδειξη πράγματι υπήρξε πειστική, αφού ο ίδιος έσμιξε με τη Μέλισσα νεκρή), αμέσως μετά το μήνυμα, έβγαλε διάταγμα ο Περίανδρος: Όλες οι γυναίκες της Κορίνθου να κάνουνε πομπή προς το Ηραίο. Κι αυτές, με την ιδέα πως πήγαιναν σε γιορτή, ντύθηκαν μ' ό,τι καλύτερο είχαν, ενώ ο Περίανδρος τους έστησε καρτέρι με τους δορυφόρους του και τις ξεγύμνωσε όλες, μηδεμιάς εξαιρουμένης, δούλες και ελεύθερες· κι αφού συσσώρευσε όλα τα φορέματα σε κάποιο λάκκο, τα έκαιε κάνοντας ευχή στη Μέλισσα. Ύστερα από αυτό κι όταν για δεύτερη φορά έστειλε ανθρώπους του στο μαντείο, το φάντασμα της Μέλισσας φανέρωσε πια σε ποιο χώρο είχε βάλει την παρακαταθήκη του ξένου

Τετάρτη 18 Απριλίου 2012

Gradiva - Masson

Διάβασα τη νουβέλα Gradiva του Jensen με μια ανάλυση του Freud και  ξύπνησε μέσα μου μια ψυχαναλυτική  διάθεση προσέγγισης των καλλιτεχνικών και κυρίως των γραπτών δημιουργημάτων. Προς το παρόν αρκούμαι σε μια συνοπτική παρουσίαση ενός ζωγραφικού πίνακα του Masson για να χαθούμε στους λαβύρινθους της φαντασίας.


H Gradiva του Masson απεικονίζεται σαν μια εξαρθρωμένη ημιανθρώπινη, ημιαγαλμάτινη μορφή, ξαπλωμένη πάνω σε ένα επικλινές βάθρο. Το σώμα της, αδιαχώριστο κράμα από γλυπτικούς όγκους και ματωμένες σάρκες, στηρίζεται σ΄ ένα πόδι αγάλματος και σ΄ ένα ανθρώπινο πόδι που εύκολα αναγνωρίζεται και ως φαλλικό σύμβολο. Ανάμεσα ξεχωρίζει ένα αντικείμενο που μοιάζει με οδοντωτό κοχύλι. Πρόκειται μάλλον για έναν οδοντωτό κόλπο, σύμβολο της σκοτεινής και σαρκοβόρας θηλυκής φύσης. Οι μέλισσες που πετούν γύρω από το σώμα της κρεουργημένης Gradiva συνδέονται προφανώς με τη λατρεία του Διονύσου και τις βακχικές γιορτές. Από ένα άνοιγμα στο δεξιό της σύνθεσης διακρίνεται ο Βεζούβιος -αμφίσημο σύμβολο του έρωτα και του θανάτου στην εικονογραφία του Masson- καθώς εκσφενδονίζει το περιεχόμενο των σπλάχνων του...που κυλά από τις πλευρές του σκορπίζοντας παντού τον όλεθρο και τη φρίκη. Ο Masson ταυτίζει προφανώς τη Gradiva με την Αριάδνη -δέσποινα του λαβυρίνθου και, κατά μία εκδοχή του μύθου, θεάς των διαδοχικών ανόδων και καθόδων στον Άδη. Η διαμελισμένη Gradiva-Αριάδνη είναι η κυρίαρχη μορφή ενός λαβυρινθικού κόσμου που εξουσιάζεται από τη διαρκή αναμέτρηση των δύο ουράνιων, όπως έγραψε ο Freud, δυνάμεων, του Έρωτα και του Θανάτου. Η Gradiva ζωγραφίστηκε παραμονές του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου και σε μια περίοδο κατά την οποία το σουρεαλιστικό κίνημα αντιμετώπιζε τη διάψευση και των τελευταίων επαναστατικών προσδοκιών του.

Πέμπτη 12 Απριλίου 2012

Μαμ - Σάκης Σερέφας



"Και τι σκοπεύεις να την κάνεις αυτήν τη ζωή, Ζοζέφ;"
Ένιωσα το χάδι του απαλό στο κεφάλι μου, λίγο πριν αποκοιμηθώ γλυκά.
"Μαμ θα την κάνω, Μεγάλε. Μαμ".

Ένα αφήγημα για την πορεία του ανθρώπου προς την ενηλικίωση. Μια πάλη με τον εαυτό σου. Νομίζεις ότι αναμετριέσαι με όλους τους άλλους και όμως μόνο με τον εαυτό σου αναμετριέσαι.Γιατί τότε γεννιέται ο χαρακτήρας σου: 

Η εποχή που σου αρέσουν οι υπερβολές....
        Μου άρεσε το λίπος. Όλο το λίπος. Το λίπος πάνω μου. Το λίπος πάνω στους άλλους. Λίπος. Αχ, λίπος. 

Η εποχή που οι πάντες συνωμοτούν εναντίον σου, δε σε καταλαβαίνουν....
       Είναι ολοφάνερο. Είχα πάθει ένα παιδικό εγκεφαλικό επιτόπου. Πετρέλαιο κανείς;

Η εποχή που ο κόσμος είναι χωρισμένος σε νέους και σε μεγάλους...
      Άσπρα μαλλιά, αλλά μπορεί και γκρίζα.
      Γαλάζια μάτια, αλλά μπορεί και σκουροπράσινα.
      Δόντια της μάνας φύσης, αλλά μπορεί και μασέλα.

Η εποχή της ανεμελιάς...
      Αυτά παθαίνει κανείς όταν τελειώνει το Δημοτικό και πηγαίνει στο Γυμνάσιο. Παθαίνει οξεία ανθρωπίτιδα. Όλοι θέλουν να τον κάνουν υπεύθυνο άνθρωπο.

Η εποχή των μυστηρίων...
    Όταν βγήκα από την εκκλησία, η πόλη μού φάνηκε ολοκαίνουργια. Αχρησιμοποίητη. Και ενδιαφέρουσα.

Η εποχή των ερωτικών απογοητεύσεων...
      Σκεφτόμουνα αυτά που θέλω να της πω.Ότι την ονειρεύομαι τα βράδια. Ότι σκύβω να φάω φακές και τη βλέπω να μου χαμογελάει κυματιστή μέσα από το πιάτο.

Και όλα αυτά με το χιούμορ και τη φαντασία του Σάκη Σερέφα χωρίς όρια. Για μια ζωή που περνά αλλά σου αφήνει μια γεύση, μια γεύση φαγητού, μια γεύση νοστιμιάς. Όμως πάμε πιο γρήγορα. Γερνάω.

Παρασκευή 6 Απριλίου 2012

Habemus Papam


Παρακολούθησα την ταινία του Νάνι Μορέτι Habemus Papam και μέσα από την σάτιρά της κρατάω  την απεικόνιση του ορθόδοξου ιερέα κατά τη διαδικασία ανάδειξης του ποντίφηκα. Έχουμε λοιπόν και λέμε: μαύρος ρασοφόρος ανάμεσα στο συρφετό των λευκά αμφιοστολισμένων θρησκευτικών συναδέλφων του έμοιαζε, κατά την προσφιλή έκφραση, σαν τη μύγα μες στο γάλα. Αλλά και η θεριακλίδικη συνήθεια του καπνίσματος, κατά τη φάση αναμονής μέχρι να ανακάμψει ο πάπας, δημιουργεί την εικόνα ενός  λιβανισμένου αναχωρητή ανάμεσα στους καπνούς. Άραγε πώς  βλέπουν οι άλλοι την ορθόδοξη εκκλησία; Αποτελεί το μαύρο πρόβατο της θρησκευτικής κοινότητας, γελοιογραφικά σχεδιασμένο χαμένο μέσα στους καπνούς του παραδείσου;Γενικά ο Νάνι Μορέτι στην καυστική του ματιά προς το Βατικανό δεν άφησε έξω ούτε και την ορθόδοξη εκκλησία.

Πέμπτη 5 Απριλίου 2012

Σπίτι από φύλλα - Mark Danielewski

H φωτογραφική όραση -το να βλέπεις την πραγματικότητα σαν παράθεση δυνητικών εικόνων- προκαλεί μάλλον την αλλοτρίωση παρά την ένωση με τη φύση.
Σούζαν  Σόνταγκ
On Photography

Ποια είναι τα όρια ενός μυθιστορήματος; Κλασσικό ή μοντέρνο; Λόγος ή εικόνα; Υπάρχουν όρια στη ζωή μας γενικά; Και τι είναι αυτό που δίνει τελικά ενότητα σ΄ αυτό που αποκαλούμε λογοτεχνικό έργο, αλλά και ζωή γενικότερα;


Aξίζει κανείς να πάρει έστω στα χέρια του και να ξεφυλλίσει το μυθιστόρημα Σπίτι από φύλλα και μόνο ως λογοτεχνική πράξη - linguistic performance. To αφηγηματικό κέντρο υφίσταται: Μια νεαρή οικογένεια μετακομίζει σ΄ ένα μικρό σπίτι όπου διαπιστώνει κάτι περίεργο και τερατώδες: το εσωτερικό του σπιτιού είναι μεγαλύτερο από το εξωτερικό του. Ο αισθητός και ο νοητός κόσμος σε αντιπαράθεση. Αντί όμως να οδηγηθούμε συμβολικά, όπως στον Πλάτωνα, στους αναβαθμούς της γνώσης και τελικά στον ήλιο, εδώ ξεχυνόμαστε στο μαύρο σκοτάδι που κατασπαράζει τα όνειρα των ανθρώπων. Το απόλυτα μεταμοντέρνο μυθιστόρημα δοσμένο μέσα από πειραματικές νόρμες. Το αισθητικό αποτέλεσμα στην κρίση του αναγνώστη.