Ευριπίδης - Υψιπύλη

Ο Διόνυσος, που μες στου Παρνασού τα πεύκα

πηδά χορεύοντας με τις γυναίκες των Δελφών

ντυμένος λαφοτόμαρα και θύρσο

βαστώντας έχει σπείρει τη γενιά μου…

Ο χορευτής Διόνυσος είναι ο πρόγονος της Υψιπύλης. Καταλληλότερο πρόγονο δε θα μπορούσε να ταιριάσει για την ηρωίδα του ο Ευριπίδης. Και θεός και μεθυσμένος... Και ο Ευριπίδης αντιμέτωπος με τη γυναικεία ψυχολογία. Η Υψιπύλη βασίλισσα. Βασίλισσα όμως στη Λήμνο. Οι γυναίκες στη Λήμνο ξέχασαν να προσφέρουν κάποια θυσία στη θεά Αφροδίτη, κι αυτή θυμωμένη μαζί τους, τις τιμώρησε να μην τις θέλουν οι άντρες τους. Αυτοί σμίγαν με άλλες. Κι έτσι αυτές ορκίστηκαν να τους σφάξουν. Όμως η Υψιπύλη λυπήθηκε το γέρο πατέρα της και τον έσωσε. Εν τω μεταξύ προσάραξε στο λιμάνι της Λήμνου και η Αργώ με τους αργοναύτες και ακολούθησε το γνωστό ερωτικό γλέντι… Η Υψιπύλη γέννησε από τον Ιάσονα δυο γιους, τον Εύηνο και το Θόα. Κάποια στιγμή όμως οι αργοναύτες συνέχισαν το ταξίδι τους για την Κολχίδα και ο Ιάσονας έφυγε παίρνοντας και τους δυο μικρούς γιους.  Και δεν έφτανε μόνο αυτό: αποκαλύφθηκε η προδοσία της Υψιπύλης που έσωσε τον πατέρα της και  οι υπόλοιπες γυναίκες ήθελαν να σκοτώσουν την Υψιπύλη. Τότε αυτή ανοίχτηκε στο πέλαγος, την έπιασαν όμως πειρατές και την πούλησαν σκλάβα στο βασιλιά της Νεμέας, Λυκούργο.

Αυτά μας διηγείται η Υψιπύλη στον πρόλογο της τραγωδίας. Από βασίλισσα γίνεται σκλάβα, παραμάνα του μικρού Οφέλτη, γιου του Λυκούργου και της Ευρυδίκης. Αυτές οι ανθρώπινες μεταπτώσεις πολύ αρέσουν στον Ευριπίδη.

Yψιπύλη:

Είμαι χωρίς πατρίδα πια, μ΄ αβέβαιη μοίρα

-ποτέ δεν έχει ο δούλος καλή τύχη-

μα με κρατάει μια κρυφή λαχτάρα,

να΄ ρθουν οι γιοι μου εδώ και να με βρούνε,

οδηγημένοι από τον προπάτορά τους,

το θεϊκό Διόνυσο…

Στο μεταξύ ο Ιάσονας σκοτώθηκε και οι δυο γιοι βγήκαν σε αναζήτηση της μητέρας τους και …φτάνουν στη Νεμέα. Δεν αναγνωρίζουν τη μητέρα τους με την πρώτη, φυσικά, αλλά φιλοξενούνται στο βασιλικό παλάτι.

Υψιπύλη:

Άκου, ζυγώνει κατά δω

θόρυβος από κρόταλα…

Η Υψιπύλη αφουγκράζεται. Και πράγματι είναι ο στρατός των Αργείων που κατευθύνεται προς τη Θήβα εκδίκηση να πάρει για χάρη του Ετεοκλή. Σταματά, λοιπόν ο στρατός στη Νεμέα και ο στρατηγός και μάντης Αμφιάραος ζητά από την Υψιπύλη να τους οδηγήσει σε μια κρήνη. Αυτή όμως έχει και το μικρό Οφέλτη, παραμάνα ήταν. Κι έτσι παίρνει κι αυτόν μαζί της και οδηγεί το στράτευμα στην κρήνη. Αφήνει όμως χάμω στη γη το μωρό και απομακρύνεται για να δείξει ακριβώς την τοποθεσία της κρήνης και τότε… Ένα φίδι πνίγει το μωρό…

Υψιπύλη:

Να είχα αμάξι φτερωτό

ψηλά να με σηκώσει στον αιθέρα

να μη με βρουν οι συμφορές

που γρήγορα θα πέσουν πάνω μου… 

Ευρυδίκη:

Δούλα ξενόφερτη κι αγορασμένη,

που ΄χεις στην κάθε ανάγκη εύκολο δάκρυ

θα μου πληρώσεις το χαμό του γιου μου

με το δικό σου θάνατο, να ξέρεις,

δε θα ξεφύγεις τη δικαιοσύνη…

Υψιπύλη:

Είσαι γυναίκα και καλά το ξέρεις

πως απ΄ τη μια στιγμή στην άλλη αλλάζει

γοργά η διάθεσή μας. Μη με κρίνεις

τώρα που η λύπη και η οργή σε πνίγουν…  … ο αιώνιος Ευριπίδης…

Μπαίνει ο Αμφιάραος. Η λογική του άντρα (και στρατηγός και μάντης). Υπερασπίζεται και δικαιολογεί την Υψιπύλη. Ως μάντης θεωρεί το θάνατο του μωρού ως τον πρώτο στους τόσους άλλους που θα ακολουθήσουν στη μάχη. Προτείνει να μετονομαστεί συμβολικά σε Αρχέμορο, η αρχή του θανάτου. Μάλιστα γνωρίζει ότι και ο ίδιος θα σκοτωθεί. Και προτείνει να πραγματοποιούνται ταφικοί αγώνες σε ανάμνηση του θανάτου.

Χορός:

Διόνυσε, κερασφόρε, διπλογέννητε,

του Δία γιε, που τριγυρνάς

με τις πιστές σου βάκχες

τις νύχτες στα βουνά αλαλάζοντας,

όταν ολόλαμπρη ψηλά η σελήνη

τα σύμπυκνα φωτίζει δάση,

έλα, βοήθησέ την…

Η Ευρυδίκη παρηγορείται, λυγίζει και δέχεται την πρόταση του Αμφιάραου. Γίνονται πραγματικά αγώνες στους οποίους ανάμεσα στους νικητές είναι και … οι γιοι της Υψιπύλης. Ακολουθεί και αναγνώριση. Συγκίνηση, δάκρυα. Η Υψιπύλη συναντά τους γιους της, απαλλάσσεται από την κατηγόρια του φονικού, κερδίζει και την ελευθερία της. 

Χορός:

Ω Τύχη, θυγατέρα

του Ωκεανού, τυφλή θεά,

που των θνητών τα έργα

συμπλέκεις όπως θέλεις

κι άλλοτε τους υψώνεις

στην ευτυχία κι άλλοτε

γκρεμίζεις στη συμφορά.

δέξου μ΄ ευμένεια

τραγούδι ευχαριστήριο.

Όμως… Εμφανίζεται ο φευγάτος Λυκούργος, ξέχειλος από οργή. Ζητά το θάνατο της Υψιπύλης. Όμως… Εμφανίζεται και ο Διόνυσος, ο από μηχανής θεός. Έτσι όπως τα έφερε ο Ευριπίδης μόνο αυτός, ο Διόνυσος μπορεί να δώσει τη λύση.

Διόνυσος:

Ο φταίχτης είσαι συ, γιατί του Φοίβου

ξέχασες τον παλιό χρησμό…

Και στο τέλος happy end!

Αυτό για το οποίο θλίβεται η Υψιπύλη, δηλαδή η απουσία των παιδιών της, αυτό είναι που τελικά καταφέρνει στο βασιλικό ζεύγος, το θάνατο του παιδιού τους. Άνθρωπος. Και Ευριπίδης. Που πίσω από τον άνθρωπο κρύβεται μια ανώτερη δύναμη, αδύνατο να την ελέγξει.