Ζωγραφική και θέατρο, δύο τέχνες παραστατικές, δύο τέχνες που στηρίζονται στη μίμηση. Η ζωγραφική εικόνα συνιστά μια θεατρική σκηνή. Γι΄ αυτό και τα απεικονιζόμενα πρόσωπα παρατίθενται με τέτοιο τρόπο που να δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι παίζουν κάποιο ρόλο. Άλλωστε και ο Φρόυντ χαρακτήριζε την τέχνη ως μια σκηνοθεσία ψευδαισθήσεων. Η θεατρικά αναπαράσταση της πραγματικότητας στηρίζεται κυρίως στην κίνηση και το ρυθμό των μορφών κι όχι τόσο των χρωμάτων, που είναι σαφώς ζωγραφικό στοιχείο. Άρα δεν αρκεί μονάχα μια πιστή, ρεαλιστική αφήγηση, όπως για παράδειγμα στη φωτογραφία, αλλά πρέπει να συνυπάρχουν η κίνηση, η δράση, η έκφραση.
Παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο Το Θεατρικό Ύφος στις Εικαστικές Τέχνες του Κώστα Μπαρουτά για να ανιχνεύσουμε τη σχέση ζωγραφικής και θεατρικότητας μέσα από κάποια έργα του Φλαμανδού ζωγράφου Πήτερ Μπρέγκελ.
Ο μεγάλος φλαμανδός ζωγράφος φιλοτέχνησε περίφημα τοπία και σκηνές της αγροτικής ζωής και γενικότερα της ζωής των χωρικών. Πρόκειται για σπουδαίο ηθογράφο. Πολλές από τις κατά κάποιον τρόπο εξπρεσιονιστικές συνθέσεις του μόνο με τα κινηματογραφικά μέσα και την ψηφιακή τεχνολογία είναι δυνατόν να προσεγγιστούν υφολογικά και αυτό αφορά κυρίως τα θρησκευτικά θέματα. Όμως και τα εμπνευσμένα από τη ζωή των χωρικών θέματα, με τη διαβολική κίνηση και ενέργεια, υπερβαίνουν κατά πολύ το θεατρικό ύφος. Συνεπώς, φιλοτέχνησε και μεγαλειώδη υπερθεάματα όπως «Η αυτοκτονία του Σαούλ», 1562 (Βιέννη, Kunsthistorisches Museum).
Το ύφος του Μπρέγκελ συγγενεύει με το θεατρικό ύφος του Σαίξπηρ και είναι ίσως ο πρώτος που ζωγράφισε λαϊκές σκηνές με ρεαλισμό. Ο Μπρέγκελ βλέπει με συμπάθεια τους χωρικούς σε αντίθεση με τον Σαίξπηρ που τους βλέπει ειρωνικά. Αναπαριστά την αγροτική ζωή και τους εργαζόμενους ανθρώπους με κατάφαση, αλλά χωρίς εξιδανίκευση. Οι περίφημες συνθέσεις του «Χωριάτικος γάμος» και «Χορός χωρικών» (και τα δύο στη Βιέννη, Kunsthistorisches Museum) είναι ένα είδος πολυπρόσωπων θεατρικών σκηνών.
Θαυμάσια αναλύει τη θεατρικότητα του «Χωριάτικου γάμου» ο Gobrich: «Είναι μια από τις τελειότερες ανθρώπινες κωμωδίες του Μπρέγκελ... Πιο θαυμαστός, ωστόσο, κι από τον πλούτο των λεπτομερειών, του χιούμορ και της παρατηρητικότητας είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Μπρέγκελ οργάνωσε τη σύνθεση του πίνακα, έτσι ώστε να μην δίνει την εντύπωση συνωστισμού ή σύγχυσης. Ο ίδιος ο Τιντορέττο δεν θα μπορούσε να είχε δημιουργήσει πειστικότερη εικόνα ενός χώρου με πολύ κόσμο. Ο Μπρέγκελ το κατόρθωσε με το τέχνασμα του τραπεζιού που επεκτείνεται ως το βάθος και με την κίνηση των ανθρώπων, που αρχίζει με την παρέα στην πόρτα της αποθήκης, οδηγεί στο πρώτο πλάνο και στη σκηνή των υπηρετών που μεταφέρουν το φαγητό, και γυρίζει πάλι στο βάθος, με τη χειρονομία του ανθρώπου που σερβίρει στο τραπέζι και που κατευθύνει το βλέμμα μας ίσια στη μικρή αλλά κεντρική μορφή της χαμογελαστής νύφης».
Θαυμάσια αναλύει τη θεατρικότητα του «Χωριάτικου γάμου» ο Gobrich: «Είναι μια από τις τελειότερες ανθρώπινες κωμωδίες του Μπρέγκελ... Πιο θαυμαστός, ωστόσο, κι από τον πλούτο των λεπτομερειών, του χιούμορ και της παρατηρητικότητας είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Μπρέγκελ οργάνωσε τη σύνθεση του πίνακα, έτσι ώστε να μην δίνει την εντύπωση συνωστισμού ή σύγχυσης. Ο ίδιος ο Τιντορέττο δεν θα μπορούσε να είχε δημιουργήσει πειστικότερη εικόνα ενός χώρου με πολύ κόσμο. Ο Μπρέγκελ το κατόρθωσε με το τέχνασμα του τραπεζιού που επεκτείνεται ως το βάθος και με την κίνηση των ανθρώπων, που αρχίζει με την παρέα στην πόρτα της αποθήκης, οδηγεί στο πρώτο πλάνο και στη σκηνή των υπηρετών που μεταφέρουν το φαγητό, και γυρίζει πάλι στο βάθος, με τη χειρονομία του ανθρώπου που σερβίρει στο τραπέζι και που κατευθύνει το βλέμμα μας ίσια στη μικρή αλλά κεντρική μορφή της χαμογελαστής νύφης».
Αξιοπρόσεκτο είναι και το έργο του «Η γη της επαγγελίας», 1567 (Μόναχο, Alte Pinakothek), όπου με ένα είδος θεατρικού υπερρεαλισμού σαρκάζονται η πολιτική και κοινωνική κατάσταση καθώς και η ανθρώπινη συμπεριφορά. Αλλωστε, ο Μπρέγκελ είναι και ζωγράφος της ανερχόμενης αστικής τάξης και το έργο του εικονογραφεί και τον αγώνα των Ολλανδών αστών και γεωργών εναντίον των Ισπανών κατακτητών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου