Τρίτη 26 Μαρτίου 2013

Ο ήρωας της Γάνδης-Ν.Καχτίτσης

   

Διάβασα κι εγώ το βιβλίο του Καχτίτση μετά από προτροπή του Αλέξη Σταμάτη (...κι αφού με πρόλαβε ο ΝΟ14ΜΕ) χωρίς όμως να έχω διαβάσει και τον "Εξώστη", πράγμα που σημαίνει ίσως μια πιο αποσπασματική προσέγγιση του κειμένου. 
   Μια πρώτη αίσθηση που αποκόμισα είναι ότι κινείται το μυθιστόρημα μέσα στα πλαίσια κάποιων ξενικών επιδράσεων, όπως αναφέρει και ο Πεντζίκης (στο θέμα κυρίως καθώς κινείται στα πλαίσια του α΄ παγκοσμίου πολέμου σε ένα κόσμο  όμως μαγικό, αλλά και στη μορφή καθώς κινείται στα όρια της συνειρμικής γραφής). Έργο πράγματι πειραματικό για τα ελληνικά δεδομένα (εκδίδεται το 1967), αλλά χωρίς όμως ... αυτόνομη προσωπικότητα. 
   Ο τίτλος κρύβει αρκετό μυστήριο. Ήρωας... ποιος; Γάνδη... ποια; Τι σημαίνει ήρωας; Αναφέρεται σε ένα σημείο του έργου ότι από τη στιγμή που δεν κατόρθωσε ο πρωταγωνιστής, ο Στοππάκιος Παπένγκους, να διαπρέψει στη λογοτεχνία το έριξε στη σπιουνιά. Και μάλιστα στη Γάνδη, μια πόλη που δεν περιγράφεται καθόλου, και θα μπορούσε να είναι μια οποιαδήποτε πόλη(στοιχείο  παραμυθιού).
    Άρα έχουμε την πορεία ενός νεαρού ευπατρίδη, του Στοππάκιου Παπένγκους, μέχρι να καταλήξει προδότης, στοχεύοντας όμως το έργο στην εσωτερική, ψυχολογική του πορεία και δίνοντας δευτερεύουσα ή και ελάχιστη σημασία στα εξωτερικά γεγονότα. Σε πρώτο πλάνο το πρόσωπο (στοιχείο θεατρικότητας). Μου έφερε στο νου και τον Σάντσεθ Μάθας (από τους "Στρατιώτες της Σαλαμίνας" του Θέρκας) Μονάχα που εκεί έχουμε ένα ιστορικό αφήγημα, άρα και ο Μάθας αποκτά μια ιστορική αυτοτέλεια, ενώ ο Στοππάκιος είναι ένας λογοτεχνικός ήρωας, και μάλιστα μυστήριος, άρα χρειάζεται και η συνδρομή του αναγνώστη για να αποκτήσει οντότητα.
   Ποιες είναι οι αιτίες για να γίνει κάποιος σπιούνος; Αρχικά μια υπερφίαλη και ματαιόδοξη προσωπικότητα, ο Στοππάκιος Παπένγκους. Φυσικά μια μητέρα στο πλάι, η Σολάνζ, μια καλλονή, η οποία ενισχύει την υπερβολική φιλοδοξία του γιου της. Κακές παρέες, ο Χέλμουτ στην προκειμένη περίπτωση. Οικονομική άνεση που όμως με το πέρασμα του χρόνου χάνεται. Και ο θάνατος του πατέρα (λίγο και από οιδιπόδειο σύμπλεγμα). Ίσως αυτό που δεν είναι και τόσο απαραίτητο είναι η ιστορική κατάσταση. Ο σπιούνος είναι σπιούνος ανεξαρτήτως ιστορικής συγκυρίας. Τουλάχιστον αυτό εξέλαβα από το έργο. Η εκάστοτε ιστορική συγκυρία είναι απλώς μια αφορμή.
   Σε ένα σημείο του έργου αναφέρεται: "...διορθώνει την αναμαλλιασμένη χαίτη του με αγανάκτηση, και με μια υποψία θηλυκότητας σε όλες του τις κινήσεις. Αυτή την εντύπωση μου έδινε όταν ήταν ψυχικά κουρασμένος..." Γιατί άραγε; Τι απέγινε επίσης η πρώτη του ερωμένη; Η Βεατρίκη; Γιατί την αντιμετώπισε ως μια γυναίκα "φθηνή" και της έκανε ολόκληρη σκηνή; Και με το θάνατο της Ελφρίδας πάλι κρύβεται ένα μυστήριο. Τη ζήλευε τελικά ο Στοππάκιος ή όχι; Και η μητέρα του, η Σολάνζ, έχει μερίδιο ευθύνης στο θάνατο της νύφης της; Ερωτήματα που θα παραμείνουν ερωτήματα, γιατί αυτό που ενδιαφέρει είναι η αρχετυπική μορφή του προδότη. Τα υπόλοιπα πρόσωπα είναι φορείς καταστάσεων κι όχι ολοκληρωμένοι χαρακτήρες για να έχει κάποιο λογοτεχνικό ενδιαφέρον η μοίρα τους.
   Κλείνοντας θα έλεγα ότι πράγματι είναι μια ενδιαφέρουσα μυθιστορηματικά πρόθεση του συγγραφέα το συγκεκριμένο έργο. Ίσως αυτός ο παντογνώστης αφηγητής με ενόχλησε κατά διαστήματα, καθώς προσπαθούσε να μου δώσει μια αντικειμενικότητα στο κατά τ΄ άλλα σκοτεινό πλαίσιο του έργου. Ο μαγικός κόσμος του Καχτίτση ίσως ήθελε λίγη περισσότερη πολυφωνικότητα. Ίσως!

Σάββατο 23 Μαρτίου 2013

Ζαϊρ - Άλεφ/ Μπόρχες

   Το αφήγημα με τον τίτλο "Ζαϊρ" αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα μπορχεσιανής ειρωνείας. Και για να εξηγούμαι: ο αφηγητής, ο ίδιος ο Μπόρχες, πηγαίνει στην κηδεία κάποιας γνωστής του με το όνομα Τεοδελίνα Βιγιάρ. Μια γυναίκα ξεχωριστή, δεν την απασχολούσε τόσο η ομορφιά, όσο η τελειότητα. Όπως και ο Φλομπέρ, επιζητούσε το απόλυτο, αλλά το απόλυτο της στιγμής. Ο αφηγητής Μπόρχες, όπως μας αναφέρει, υπήρξε ερωτευμένος μαζί της. Όταν έφυγε από το σπίτι που ήταν η νεκρή, πηγαίνει σε ένα καφενείο για να πιει μια πορτοκαλάδα. Στα ρέστα που πήρε ήταν και το ... ζαϊρ. Ένα νόμισμα, ένα πράγμα, που έχει την τρομερή δύναμη να μη λησμονείται ποτέ, και που η εικόνα του και μόνο αρκεί για να τρελάνει τους ανθρώπους. Ένα νόμισμα που δεν μπορεί να ξεχάσει ποτέ. Φαντάσου ... δεν είναι η γυναίκα αυτή που δεν θα ξεχάσει ποτέ μετά το θάνατό της, αλλά ένα ... νόμισμα. Ο Μπόρχες.... Σχήμα οξύμωρο: το προσδιοριστικό επίθετο (δείχνει να) αντιφάσκει με το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό...

    Το αφήγημα "Άλεφ" είναι άλλο ένα αφήγημα στο οποίο συμμετέχει ο ίδιος ο Μπόρχες ως αφηγητής. Ο αφηγητής μετά το θάνατο της αγαπημένης φίλης του Μπεατρίς Βιτέρμπο επισκέπτεται το σπίτι της στις επετείους του θανάτου της, όπου και συναντά τον ξάδελφό της Κάρλος Αρχεντίνο Δανέρι. Έναν επίδοξο ποιητή, όχι όμως και ιδιαίτερα πρωτότυπο. Δεν ήταν ποιητής, αλλά επινοούσε τρόπους που θα καθιστούσαν την ποίηση αξιοθαύμαστη. Μια μέρα ο αφηγητής δέχεται μια πρόσκληση του Δανέρι.  Ο Δανέρι θέλει να του δείξει το Άλεφ. Το Άλεφ είναι είναι από τα σημεία του χώρου που περιέχει όλα τα σημεία. Πράγματι κατεβαίνει στο υπόγειο, σύμφωνα με τις υποδείξεις του Δανέρι, και ... βλέπει το ανείπωτο. Μια μικρή σφαίρα που μέσα της ήταν σύμπας ο κοσμικός χώρος. Το ασύλληπτο σύμπαν. Και η συνέχεια; Ο Δανέρι τιμήθηκε με το δεύτερο κρατικό βραβείο λογοτεχνίας, ενώ το έργο του ίδιου του αφηγητή Μπόρχες δεν πήρε ούτε μία ψήφο. Θριάμβευσε η ακατονοησία και ο φθόνος. 

Πέμπτη 21 Μαρτίου 2013

Hμέρα ποίησης 2013



Ημέρα ποίησης η σημερινή και ο σύνδεσμος φιλολόγων νομού Σερρών στον οποίο έχω την τιμή να συμμετέχω στο διοικητικό του συμβούλιο συνδιοργανώνει μια εκδήλωση αφιερωμένη στην ποίηση.







ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Ν.ΣΕΡΡΩΝ
ΕΝΩΣΗ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ Α/ΘΜΙΑΣ & B/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ  N.ΣΕΡΡΩΝ
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗΣ ΦΙΛΙΑΣ ΣΕΡΡΕΣ-FOSSES


 Ημέρα Ποίησης 2013   

«Ο Ρομαντισμός στην Ποίηση»

 Πέμπτη 21 Μαρτίου 2013  20:00
 αμφιθέατρο «Γ. Καφταντζής» της Δ.Κ.Β.Σ.


ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ

v    Έναρξη της εκδήλωσης από την Πρόεδρο του Συλλόγου Ελληνογαλλικής Φιλίας
    κ. Αργυρούλα Θεοδωρίδου

v      «Aραδιάζω τα χρόνια μου σαν τα σπαθιά…και προχωράω»
Δραματοποίηση ρομαντικής ποίησης από τους μαθητές του ΓΕΛ Πεντάπολης (Α΄, Β΄Λυκείου )    Επιμέλεια: Βασιλική Μπότσιου

v      «"Ποιητές γελώντες προ τελετής θρηνούσης¨: Ειρωνεία και μελαγχολία  στον ευρωπαϊκό ρομαντισμό»
Ιωάννα Ναούμ, Λέκτορας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, Τμήμα Φιλολογίας Α.Π.Θ.

v      « Η Ελλάδα των Άγγλων Ρομαντικών»
Μαρία Σχοινά, Λέκτορας Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ.

v      Απαγγελία ποιημάτων του Victor Hugo από τους μαθητές του 1ου Γυμνασίου Σερρών:  Βασίλη Χαραλαμπίδη και Αθανασία Μαργαρίτη και του
 2ου Γυμνασίου Σερρών:  Ηλιοθέα Μαντζαρίδου και Κατερίνα Δημοσθένους

v      «Όψεις της παιδικότητας στην ποίηση του Victor Hugo»
Χρυσή Καρατσινίδου, Επίκουρος Καθηγήτρια Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ.

v      Απόδοση μελοποιημένης ποίησης από τη φιλόλογο Ζωή Ψαρρά με τη συνοδεία κιθάρας του Σταύρου Παπαϊωάννου-Αποσπάσματα από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Δ. Σολωμού διαβάζει ο Νέστορας Ζλάτκος, μαθητής του 3ου Γυμνασίου 

Κυριακή 10 Μαρτίου 2013

"Μπορείς να κλάψεις μες στο νερό;" Αλ. Σταμάτης

  

 Αφορμή για να διαβάσω το τελευταίο βιβλίο του Αλέξη Σταμάτη "Μπορείς να κλάψεις μες στο νερό;" ήταν η επίσκεψή του στις Σέρρες και η  βιβλιοπαρουσίαση του στο cafe-bar SOFA. Ήταν το πέμπτο βιβλίο του που διάβασα και αποτέλεσε για μένα ένα ερέθισμα ψυχογράφησης του συγγραφέα μέσα από το συγγραφικό του έργο. 



 Η αφήγηση κινείται στο σήμερα μέσα στην Αθήνα της κρίσης. Το έργο θα έλεγα έχει μια περίεργη κυκλική αφηγηματική πορεία (χωρίς όμως και να κλείνει ο κύκλος στο τέλος, καθώς ο συγγραφέας παραδίδει τον αφηγηματικό μίτο στον αναγνώστη για να τον οδηγήσει πλέον εκείνος όπου θέλει). Ξεκινά με την περιγραφή μιας τρομοκρατικής ενέργειας που απέτυχε και τελειώνει με την συλλογή στοιχείων από την πλευρά του ήρωα για τους λόγους που απέτυχε αυτή η ενέργεια. Πρόκειται δηλαδή για ένα "ταξίδι" του ήρωα σήμερα για να κλείσει τα ερωτηματικά του χθες.

Σε πρώτο πλάνο βρίσκεται μια τυπική, πυρηνική ελληνική οικογένεια. Ο Ορέστης (πατέρας), η Μαρίνα (μητέρα) και η Άννα (κόρη). Μια εξωτερική ισορροπία που υπονομεύεται από μέσα της. Ο Ορέστης παλιό μέλος μιας τρομοκρατικής οργάνωσης δέχεται μια πρόσκληση-πρόκληση για ένα εκ νέου χτύπημα και φωτίζει με αλλεπάλληλα φλας μπακ το χθες. Και κυρίως εκείνο το μοιραίο χτύπημα στο οποίο  η τότε αγαπημένη του, η Αγγελική τραυματίστηκε και φυλακίστηκε. Η Αγγελική όμως δεν αποκάλυψε τίποτε και κάποια στιγμή αποφυλακίστηκε. Ο Ορέστης τότε θέλησε να δώσει ένα τέλος στην επαναστατική του δράση, απογοητευμένος από την ελλιπή κάλυψη που είχε άνωθεν. Παντρεύτηκε τη Μαρίνα και απέκτησε την Άννα. Είχε όμως και ένα γιο από τον πρώτο του γάμο με την Αγγελική, το Μιχάλη.

ΕΡΩΤΗΣΗ 1η  
 Ήταν άραγε ο Ορέστης ερωτευμένος με την πρώτη του αγάπη, την Αγγελική; 
Ο συγγραφέας  μου απάντησε πως ναι, ίσως βέβαια πρόκειται για έναν μυθοποιημένο έρωτα, αλλά ναι πως είναι έρωτας. Εγώ από την πλευρά μου διατηρώ αρκετές επιφυλάξεις για το λόγο ότι ο Ορέστης μου φάνηκε ένας ιδεολόγος  κοινωνικός οραματιστής που ακόμα και η Αγγελική ήταν ένα μέσο για να πετύχει το όραμά του. Βέβαια η Αγγελική υπήρξε μια αφορμή για να ενταχθεί ο Ορέστης στην οργάνωση. Αλλά πώς την εγκαταλείπεις μετά τόσο εύκολα; Πώς παντρεύεσαι με μια άλλη τη στιγμή που η Αγγελική κράτησε μια τόσο θαρραλέα στάση και λίγο αργότερα μάλιστα αποφυλακίστηκε; Η επιστροφή στο χθες για να ερμηνεύσει κάποια ερωτήματα ίσως σαν τύψεις μπορώ να τις εκλάβω, παρά ως ένα κοιμισμένο έρωτα.

ΕΡΩΤΗΣΗ 2η
Στο τέλος λυτρώνεται ο ήρωας; Πέτυχε το σκοπό του;
Ο συγγραφέας μου απάντησε πως δεν του αρέσει ο όρος "λύτρωση". (αντιαριστοτελιστής;;;). Απάντησε όμως τα ερωτήματα τα οποία ο ίδιος έθεσε, έκλεισε κάποιες πληγές. Πιστεύω κι εγώ πως όταν εκδηλώνεις αυτό που σε πληγώνει και αναμετριέσαι μαζί του, παλεύεις με τα πνιγμένα σου ιδανικά και κάνεις και άλλους κοινωνούς στον αγώνα σου αυτό, τότε ... νικάς, με τον τρόπο σου. Παίρνεις μια προσωπική νίκη. Βέβαια όλα τα πρόσωπα του έργου βρίσκονται δίπλα σε λάθος ανθρώπους. Αυτό τους πνίγει και τους δίνει ταυτόχρονα την αφορμή να ψάξουν πιο βαθιά στον ψυχισμό τους δίνοντας μια νέα διάσταση στη ζωή τους. 

   
Ο Αλέξης Σταμάτης κινείται σε ένα σύγχρονο κοινωνικό, βιωματικό στοχασμό. Ένας ευαίσθητος δέκτης των σύγχρονων μηνυμάτων που χωρίς ιδιαίτερα σφιχτή πλοκή στο έργο του καταφέρνει και στήνει ιστορίες για τον σύγχρονο έλληνα. Άλλοτε με κοφτό, λαχανιασμένο ύφος, κι άλλοτε με μακροπερίοδο λόγο διεισδύει στον ψυχισμό του ήρωα. Κυρίως όμως ο τρόπος έκφρασης των ηρώων του, τα λεκτικά παιχνίδια τους, φωτίζουν τον χαρακτήρα τους. Ο Αλέξης Σταμάτης αποτελεί μια αξιοπρόσεχτη περίπτωση στην νεοελληνική λογοτεχνία. 




    (ο πολύ αξιόλογος καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Παναγιώτης Μέντης, ο Αλέξης Σταμάτης και ... εγώ).

Κυριακή 3 Μαρτίου 2013

To ...τριαντάφυλλο του Φλωμπέρ

   Η Λουίζ Κολέ, ερωμένη του Φλωμπέρ, διηγείται την παρακάτω ιστορία (διά στόματος Τζούλιαν Μπαρνς και σε πρωτοπρόσωπη διασκευή δική μου):
    
   Μια φορά μου έστειλε ένα τριαντάφυλλο που το είχε κόψει από μια τριανταφυλλιά του κήπου του. Ήταν φλογερός εραστής, αντισυμβατικός. Συνήθιζε να μου στέλνει λουλούδια. Ασυνήθιστα λουλούδια. Και μου έγραψε να το ακουμπήσω πρώτα στο στόμα μου και μετά ... ξέρεις που... Ποιος θα μπορούσε να αντισταθεί σε μια τέτοια παρότρυνση, σε ένα τέτοιο συναίσθημα; Εκείνη τη νύχτα φίλησα το τριαντάφυλλο και το έβαλα εκεί που επιθυμούσε. Το πρωί, όταν ξύπνησα, το τριαντάφυλλο είχε διαλυθεί από τις κινήσεις τις νύχτας στα ευωδιαστά συστατικά του. Τα σεντόνια είχα το άρωμα του λουλουδιού...Βρήκα ένα ροδοπέταλο ανάμεσα σε δύο δάχτυλα των ποδιών μ και μια λεπτή γρατσουνιά στο εσωτερικό του δεξιού μου μηρού. Ο Γουσταύος φλογερός, αλλά ... αδέξιος είχε ξεχάσει να βγάλει τα αγκάθια από τον μίσχο του λουλουδιού.