Στρατιώτες της Σαλαμίνας -Χ.Θέρκας

   

Σε ένα κείμενο δεν μου αρέσει να διαχωρίζω το περιεχόμενο από τη μορφή, γιατί πιστεύω ότι αποτελούν ένα αδιαίρετο όλο. Ένας τέτοιος διαχωρισμός υφίσταται όταν διορθώνω θέματα έκθεσης μαθητών για να είναι πιο αναγνωρίσιμη η βαθμολόγηση. Ένα λογοτεχνικό κείμενο όμως όσο και να το κρίνω, δεν το βαθμολογώ. 

   Παρόλα αυτά δεν μπορώ να αποφύγω μια αυθαίρετη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε όσα διάβασα και σε όσα βρίσκονται ή ακόμα και κρύβονται πίσω από τις γραμμές του βιβλίου του Χαβιέρ Θέρκας με τίτλο "Στρατιώτες της Σαλαμίνας". Και για να εξηγούμαι: αυτά που διάβασα, ελαφρώς με απογοήτευσαν σε σχέση με την πρόθεση και την ιδέα του συγγραφέα...τουλάχιστον αυτή που συνέλαβα εγώ. 

   Ο συγγραφέας είναι σαν τον ηθοποιό. Έχει, ή πρέπει να έχει την ικανότητα, να υποδύεται πολλούς ρόλους. Αν υποδύεται μόνο τον εαυτό του, μπορεί να αυθεντικός, αλλά όχι και ταλαντούχος. Γι΄αυτό και δεν βρήκα ευφάνταστο το τέχνημα του Θέρκας να επινοήσει έναν αφηγητή καθόλα σχεδόν όμοιο με τον ίδιο. Ένας Φλωμπέρ βρέθηκε στην ανάγκη να αναφωνήσει πως ..η Μποβαρύ είμαι εγώ. Ο Θέρκας είμαι εγώ... αναφωνεί ο ...Θέρκας. Βέβαια διαφορετική η πρόθεση των δυο τους. Ο Θέρκας γράφει ένα ιστορικό αφήγημα. Για το λόγο αυτό δεν μας παρουσιάζει την ιστορία του μόνο αυτή που παρουσιάζεται στη σκηνή, αλλά και αυτή που προετοιμάζεται ήδη από τα παρασκήνια, αλλά και πιο πριν ακόμα.

   Ο Θέρκας μας μεταφέρει στην ιστορία του εμφύλιου πολέμου στην Ισπανία (1936-1939). Ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος ξεκίνησε στις 17 Ιουλίου 1936 με την εξέγερση του στρατού και ολοκληρώθηκε την 1η Απριλίου 1939 με την ήττα των αριστερών και φιλελεύθερων δυνάμεων που κατείχαν την εξουσία και τη νίκη των εθνικιστών του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο, που επέβαλε δικτατορία.

Κεντρικός ήρωας του έργου είναι ο Ραφαέλ Σάντσεθ Μάθας, ιδρυτής και ιδεολόγος της Φάλαγγας, ίσως και ένας από τους υπεύθυνους του εμφύλιου σπαραγμού. Αυτός το έτος 1939 γλίτωσε σαν από θαύμα την εκτέλεσή του από τα στρατεύματα των δημοκρατικών που υποχωρούσαν προς τη Γαλλία. Κι αυτό συνέβη γιατί του χάρισε τη ζωή ο πολιτοφύλακας που έτυχε να τον βρει, ενώ κρυβόταν ο Μάθας. Το ερώτημα όμως που ανακύπτει από την ιστορία είναι γιατί το έκανε αυτό ο πολιτοφύλακας; Αυτό το ερώτημα ιντριγκάρει τον αφηγητή και εξάπτει την αστυνομική του φαντασία και μπαίνει σε μια διαδικασία εντοπισμού αυτού του πολιτοφύλακα για να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα. Ένας από τον περίγυρο του αφηγητή τον συμβουλεύει ότι ο συγγραφέας από μόνος του επινοεί πρόσωπα και καταστάσεις όταν του λείπουν κομμάτια από το παζλ της ιστορίας του. Αλλά ο αφηγητής αποποιείται το ρόλο του συγγραφέα. Δηλώνει πως είναι ένας χρονικογράφος.

   «Ποτέ κανείς δεν με ευχαρίστησε που έχασα τα νιάτα μου πολεμώντας για τη γαμημένη τη χώρα του». Αυτά λέει ο επίδοξος πολιτοφύλακας, Μιράλλες. Μιράλλες, σκέτο, όχι κύριος Μιράλλες. Και το ερώτημα έρχεται από μόνο του. Ποιος είναι τελικά ο ήρωας; Ο Σάντσεθ Μάθας που σώθηκε από την εκτέλεση και στη συνέχεια μπλέχτηκε μέσα στα πλοκάμια του πολιτικού γίγνεσθαι, απογοητεύθηκε και αποχώρησε (ο επώνυμος επαναστάτης) ή ο Μιράλλες που γνώρισε κακουχίες, σύρθηκε σε μάχες και ζει μόνος κι έρημος σε έναν οίκο ευγηρίας λησμονημένος από όλους;(ο ανώνυμος πολεμιστής). Η σχέση τους είναι σχέση ήρωα και αντι-ήρωα(όπως διάβασα κάπου);

   Ο Μιράλλες στην προσπάθειά του να ορίσει τον ήρωα λέει την εξής περίπου ιστορία: ένας άνθρωπος περνάει έξω από ένα σπίτι που καίγεται και άνθρωποι από μέσα καλούν σε βοήθεια. Ορμά μέσα και σώζει κάποιον. Στη συνέχεια μπαίνει ξανά, γιατί είδε πως υπάρχουν μέσα και άλλα άτομα που κινδυνεύουν. Σώζει και άλλους. Και ξαναμπαίνει, γιατί και άλλοι κινδυνεύουν. Στο τέλος όμως δεν βγαίνει. Η φωτιά τον περικύκλωσε. Γιατί όμως μπήκε, που ίσως ήξερε ότι υπήρχαν και άλλοι έξω από το φλεγόμενο σπίτι, που μπορεί να ήταν και συγγενείς; Γιατί μπήκε τη στιγμή που πρέπει να είδε το μέγεθος του κινδύνου; Καταλήγει ο Μιράλλες πως αυτός ήταν ήρωας. Αυτό το ηθικό ένστικτο, που έλεγε και ο Πλάτωνας, το θυμοειδές σπρώχνει σε μια πράξη ηρωική.

   Φλυαρίες πολλές από το μυθιστόρημα για ένα τόσο ευαίσθητο θέμα όπως αυτό του πολέμου και ίσως μακρυά από την ατμόσφαιρα του ισπανικού εμφυλίου. Διάβασα σκέψεις και προθέσεις, δεν βγήκα όμως λυτρωμένος από την ανάγνωση.Όπως λυτρωμένος βγαίνεις από τον πίνακα του Πικάσο.