Ίταλο Καλβίνο

Η λέσχη ανάγνωσης που έχουμε δημιουργήσει και διανύει αισίως το δεύτερο έτος  απολαυστικού διαβάσματος έβαλε ως στόχο να κινηθεί φέτος στα αναγνωστικά μονοπάτια με βάση τις χώρες καταγωγής των συγγραφέων. Έτσι μετά την Πορτογαλία του Σαραμάγκου (την πρώτη συνάντηση για φέτος) περάσαμε στην Ιταλία του Ίταλο Καλβίνο. 

Ο Ίταλο Καλβίνο γεννήθηκε το 1923, ένα χρόνο μετά την επιβολή του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι. Άρα ερεθίσματα μέσα σε ένα δικτατορικό περιβάλλον. Αυτό μπορεί να ερμηνεύσει πρώτα τις πολιτικές του προτιμήσεις (εντάσσεται στο κομμουνιστικό κόμμα) και κατά δεύτερον το λογοτεχνικό του προσανατολισμό (στην αρχή της σταδιοδρομίας του στρέφεται στο νεορεαλισμό). Όλα αυτά βέβαια μετά το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Από το Κόμμα θα αποχωρήσει μετά τη σοβιετική εισβολή στην Ουγγαρία (1956), διατηρώντας πάντα την αριστερή ιδεολογία του και το κριτικό του φρόνημα. Όσο για το κίνημα του νεορεαλισμού... Αυτές οι ετικέτες εμπεριέχουν πάντα τον κίνδυνο μιας εύκολης και άκριτης μερικές φορές γενίκευσης... 

Ο νεορεαλισμός υπήρξε ένα κίνημα και όχι τόσο ένα οργανωμένο ρεύμα. Άρα θα πρέπει να το δούμε ως μια μορφή αντίδρασης απέναντι στα ... καλλιτεχνικά κατάλοιπα ενός φασιστικού καθεστώτος. Μια τάση εξωστρέφειας και ταυτόχρονα μια στροφή στους καθημερινούς λαϊκούς ανθρώπους (μήπως όζει ελληνική μεταπολίτευση;;;). Ο νεορεαλισμός ως κίνημα είναι περισσότερο φανερός στον κινηματογράφο και λιγότερο στη λογοτεχνία (Roberto Rossellini, Vittorio De Sica, Alberto Lattuada και Aldo Vergano είναι μερικά ονόματα σκηνοθετών επηρεασμένοι από αυτό το κίνημα).

Ο Ίταλο Καλβίνο έχει να μας επιδείξει το μυθιστόρημα "το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές" που είναι έντονα επηρεασμένο από αυτό το κίνημα. Το μυθιστόρημα αυτό εκδόθηκε το 1947 και μας περιγράφει η ζωή του νεαρού Πιν (ορφανός και με την αδελφή του πόρνη) ο οποίος θέλει να ανήκει κάπου, να ανήκει σε μια ομάδα. Πρώτα η ομάδα των μεγάλων της πόλης του, αλλά και ύστερα  μια ομάδα παρτιζάνων. Τι ομάδα όμως είναι αυτή των παρτιζάνων! Παρτιζάνοι περίεργοι και ίσως λιγάκι αλλού. Αλλά και αυτή η αριστερή ομάδα, σύμφωνα με τον Καλβίνο, είναι προτιμότερη από το να μην ανήκει κάποιος πουθενά. Η αξία της δράσης. Το τελικό καταφύγιο όμως του νεαρού Πιν δεν είναι η αριστερή αυτή ομάδα, αλλά το προσωπικό του, μοναδικό του μονοπάτι, το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές...

Τη δεκαετία του 1950 ο Καλβίνο δέχεται επιδράσεις από το ιταλικό παραμύθι και λίγο αργότερα από τον Κενώ με αποτέλεσμα έναν έντονο πειραματισμό σε νέες αφηγηματικές φόρμες. Διάβασα κάποια αποσπάσματα από το Μαρκοβάλντο ή οι εποχές στην πόλη (1963) εκεί όπου βλέπουμε έναν ανθρωπάκο,στο στυλ του Σαρλό, προσπαθεί να αυτοπροσδιοριστεί μέσα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο αστικό ιστό, αλλά και συνεχώς να τον καταπίνει η πόλη. Το έργο είναι σπονδυλωτό και αποτελείται από είκοσι ιστορίες. Kάθε ιστορία ασχολείται με μια εποχή.

Η τελευταία θα έλεγα περίοδος γραφής του Καλβίνο σχετίζεται με ταξιδιωτικά (με την ευρύτερη έννοια του όρου) προσωπικά δοκίμια.Διάβασα κάποια αποσπάσματα από το "Πάλομαρ". Πρόκειται για έναν λογοτεχνικό ήρωα του οποίου το όνομα προέρχεται από το Μount Palomar, ένα βουνό της Καλιφόρνιας όπου βρίσκεται το ομώνυμο αστεροσκοπείο. Με τα τηλεσκόπιά του παρατηρούμε τις κινήσεις και τη συμπεριφορά των ουράνιων σωμάτων. Αντίθετα, ο κύριος Πάλομαρ, ο πρωταγωνιστής των διηγήσεων του Καλβίνο, επικεντρώνεται στην παρατήρηση των όσων συμβαίνουν στη ζωή του. 

Πως για παράδειγμα αντιμετωπίζει ο κύριος Πάλομαρ το γυμνό στήθος μιας κολυμβήτριας; Αρχικά το αίσθημα της ντροπής, η κοινωνίας μας έχει μάθει πως είναι κάτι το ...απαγορευμένο. Αλλά όμως γιατί; Μήπως έτσι διαιωνίζουμε τα συντηρητικά κατάλοιπα του παρελθόντος; Έτσι ο κύριος Πάλομαρ αποφασίζει να το εντάξει στο προσωπικό του οπτικό πεδίο, όπως ένα οποιοδήποτε αντικείμενο. Μήπως όμως και έτσι το υποβιβάζει, ενώ πραγματικά το θαυμάζει; Μήπως πρέπει να πάρει την απόφαση και με θάρρος να το αντικρίσει; Έτσι και κάνει, αλλά η κολυμβήτρια, μόλις αντιλαμβάνεται την πρόθεση του κυρίου Πάλομαρ, ντύνεται και φεύγει... (άντρες!)

Από τα έργα του Καλβίνο επίσης έχω διαβάσει το "Διχοτομημένος υποκόμης" (σε μια συγκριτική μελέτη με τον "Δόκτωρ Τζέκυλ & Κύριο Χάυντ" του Στήβενσον), τις "Αόρατες πόλεις" (που μου άρεσαν ιδιαιτέρως), "Το κάστρο των διασταυρωμένων πεπρωμένων" και το "Γιατί να διαβάζουμε τους Κλασσικούς". Αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση με ενδιαφέρον, αλλά  χωρίς ολοκληρωμένες λογοτεχνικές προτάσεις. Ένα αποσπασματικό, κομματιασμένο λογοτεχνικό σύμπαν, ένα μωσαϊκό. Ίσως γιατί υπήρξε δημοσιογράφος, αλλά και αριστερός...

Για το τέλος και ένα απόσπασμα από μια συνέντευξή του: «Γράφω δύσκολα, δε μένω ποτέ ικανοποιημένος. Πριν γράψω κάτι, συσσωρεύω πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους εμπειρίες. Αυτές οι διαφορετικές εμπειρίες μεταφράζονται σε διαφορετικά βιβλία. Πέρασα μια φάση που έγραφα σχεδόν ταυτόχρονα τα πιο ανομοιογενή πράγματα, προσπαθώντας πάντα να κάνω αυτό που λέμε κοινωνική κριτική. Έτσι, μετά τον Ανύπαρκτο ιππότη κυκλοφόρησε το Μια μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου, βιβλίο που έβγαινε από μια συγκεκριμένη πολιτική κατάσταση που ζούσε η Ιταλία εκείνα τα χρόνια. Το τελευταίο μου βιβλίο, το Πάλομαρ άρχισα να το γράφω το 1975. Κάθε τόσο ζούσα κάποια εμπειρία ενός συγκεκριμένου τύπου. Την έγραφα, την έβαζα στο συρτάρι, τις μάζευα όλες μαζί. Χρειάστηκαν οκτώ χρόνια για να γίνουν βιβλίο. Ταυτόχρονα δούλευα και άλλα πράγματα, προσπαθώντας να εξετάσω την εξέλιξη της ιταλικής κοινωνίας. Ξεκινώ πάντα από μια αληθινή εμπειρία και ύστερα προχωρώ στα σύμβολα που μου ταιριάζουν περισσότερο. Στις Αόρατες πόλεις και στα Κοσμοκωμικά θριαμβεύει η φαντασία κι όμως νομίζω ότι είναι από τα πιο ρεαλιστικά μου βιβλία…» Και παρακάτω: «Δουλειά μου είναι να παρατηρώ τη ζωή, να καταγράφω εμπειρίες, να ψάχνω την αλήθεια, κι ας ξέρω πολύ καλά ότι υπάρχουν βεβαίως πολλές πολλές αλήθειες…»