Φιλομήλα Λαπατά-Παρουσίαση βιβλίου

Η ανάγνωση φαίνεται ότι είναι γένους θηλυκού, το μεγαλύτερο μέρος του αναγνωστικού κοινού είναι γυναίκες. Αλλά και η συγγραφή τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα φαίνεται ότι αποκτά θηλυκό γένος, καθώς ένα μεγάλο μέρος ονομαστών συγγραφέων είναι γυναίκες με πολλά ευπώλητα βιβλία: Ζυριάνα Ζατέλη, Ιωάννα Καρυστιάνη, Σώτη Τριανταφύλλου, Λένα Διβάνη, Μαργαρίτα Καραπάνου, Μάρω Βαμβουνάκη, Δημουλίδου ... (ίσως οι άντρες πρέπει να επανεκτιμήσουν τις αξίες τους και να επαναπροσδιορίσουν τις επιλογές τους. Ίσως όμως φαίνεται ότι ο καλός συγγραφέας πρώτα πρέπει να είναι καλός αναγνώστης).

Η Φιλομήλα Λαπατά γεννήθηκε στην Αθήνα. Έχει άραγε αξία να γνωρίζουμε το έτος γέννησης  του συγγραφέα; Μόνο για λόγους ιστορικούς και συγκριτικής έρευνας. Ένας συγγραφέας είναι χωρίς ηλικία, γιατί τα έργα του είναι διαχρονικά. Από το 1998 μοιράζει τη ζωή της μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας.  Έχει ζήσει στη Νάπολη και στη Σαρδηνία. Οι εμπειρίες των ταξιδιών δίνουν έμπνευση στα μυθιστορήματά της. Την συνεπαίρνει και η ιστορική έρευνα.  Το 1999 ξεκίνησε με το πρώτο μυθιστόρημά μου τις Κόρες Του Νερού βασισμένο στις ζωές των προγόνων της, οι οποίοι υπήρξαν Έλληνες του Πόντου. Από τις εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορούν τα βιβλία της:

«Οι κόρες του νερού»-2002,

«Lacryma Christi-To  δάκρυ του Χριστού»-2004

«Εις το όνομα της μητρός» -2005

«Επικίνδυνες λέξεις»-2007

«Η ξυπόλυτη των Αθηνών»-2010

«Η χήρα του Πειραιά»-2012

Τιμήθηκε στην Ιταλία το 2005 και το 2006.

1. Ποιος είναι αρμοδιότερος να μιλήσει για ένα βιβλίο, για ένα δημιούργημα γενικότερα; Ο αναγνώστης ή ο συγγραφέας; Ο κριτικός ή ο δημιουργός; Ο γονιός ή ο ξένος;  Η σχέση του δημιουργού με το δημιούργημα είναι σαφώς πιο υπόγεια, ενώ του αναγνώστη πιο αποστασιοποιημένη. Το βιβλίο εξάλλου είναι και σαν το φαγητό. Ο συγγραφέας είναι σαν το μάγειρα, το σεφ, ενώ ο αναγνώστης το γεύεται και το τρώει. Ο καθένας το απολαμβάνει από την πλευρά του.
2. Σε τι κοινό απευθύνεται η ανάλυση ενός βιβλίου ή ενός κειμένου γενικότερα; Σε αυτούς που το έχουν διαβάσει το βιβλίο αυτό ή όχι; Σε αυτούς που γνωρίζουν την ιστορία ή όχι; Άρα θα πρέπει να ικανοποιήσεις και την άγνοια των πρώτων, αλλά και την προσδοκία των άλλων...

ΤΙΤΛΟΣ: Η ΧΗΡΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

Ο τίτλος, αρκετά εύγλωττος,  μας δίνει: τον ήρωα – γυναίκα, την ιδιότητα – χήρα, το θέμα – θάνατος, τον τόπο – Πειραιάς. Το έργο αποτελεί τη συνέχεια του μυθιστορήματος «Η ξυπόλυτη των Αθηνών» και αποτελεί ένα αυτοτελές έργο.

ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ:

«Ό τι κακό και απαίσιο σας συνέβη μέχρι αυτή τη στιγμή είναι ήδη παρελθόν. Το σημαντικό ερώτημα είναι πώς σκοπεύετε να το διαχειριστείτε».

ΔΟΜΗ ΕΡΓΟΥ:

Το έργο χωρίζεται σε δύο μεγάλα ευδιάκριτα και σχετικά ίσης έκτασης μέρη:

Ο θάνατος – η ζωή (το κακό-η διαχείριση)   

Και τι κοινό μπορεί να υπάρχει ανάμεσα σε ένα φιλί και σε μια φωτογραφία;

Το φιλί και η φωτογραφία μετατρέπουν τη στιγμή σε αιωνιότητα, παγώνουν το χρόνο, είναι δηλαδή εχθροί του θανάτου.

Μια αντίθεση διαπερνά την ανθρώπινη ιστορία γενικά, αλλά το μυθιστόρημα ειδικότερα: άντρας-γυναίκα. Η συγγραφέας φαίνεται ότι επιφυλάσσει μια ευνοϊκότερη μεταχείριση απέναντι στις γυναίκες: αυτές είναι τα κύρια πρόσωπα που κινούν την ιστορία, σε αντίθεση με τους άντρες  που είναι άτονοι και άχρωμοι, με μια παρουσία απλώς υποχρεωτική... Γιατί άραγε;  Θα τολμούσα να πω ότι η παρουσία του άντρα βρίσκεται στο προσκήνιο της ιστορίας. Εκεί που πέφτουν τα φώτα της σκηνής.

Οι άντρες είναι αυτοί που κατέχουν και παίζουν με  περιουσίες, άλλοτε κερδίζουν και άλλοτε χάνουν. Άλλοτε τρυφεροί και άλλοτε υλιστές ερωτεύονται παράφορα και κτητικά, αλλά  μένουν πεισματικά τις περισσότερες φορές  στην επιφάνεια των πραγμάτων;Οι δυνάμεις της ζωής όμως δεν αναπτύσσονται εκεί που πέφτει το φως. Και οι γυναίκες βρίσκονται εκεί στο βάθος της ζωής, ας το ονομάσουμε και παρασκήνιο. Οι γυναίκες είναι αυτές που μηχανεύονται και οι άντρες απλώς εκτελούν.

Ηρωίδα του έργου είναι η Λάουρα Αλφιέρι-Ρώμα. Η Λάουρα γεννημένη το 1882 στη Σικελία τρέφει μια υπερβολική αγάπη προς τον πατέρα της . Είναι μια γυναίκα απαράμιλλης ομορφιάς και αυτό φροντίζει να της το τονίζει ο πατέρας της. Ο Φραγκίσκο Αλφιέρι όμως, ο πατέρας της, είναι ένας τζογαδόρος και απατεώνας, τα χρέη του είναι αβάσταχτα και ...αυτοκτονεί. Το 1897 επιστρέφουν στην Ελλάδα, εποχή του ελληνοτουρκικού πολέμου. Το 1902 αναγκάζεται να παντρευτεί τον ταπεινής καταγωγής, αλλά πάμπλουτο, Φίλιππο Ρώμα (κατά 13 χρόνια μεγαλύτερό της). Η μητέρα της Λάουρας επιζητούσε μέσα από το γάμο οικονομική στήριξη, την οποία και πέτυχε. Ο Φίλιππος Ρώμας όμως τι ζητούσε; Ο Φίλιππος Ρώμας ζητούσε κοινωνική καταξίωση. Ο γάμος με τη Λάουρα  θα του άνοιγε το δρόμο για τους αριστοκρατικούς κύκλους που τόσο ονειρευόταν. Κι όμως αυτή η κακομαθημένη καλλονή άλλαξε. Η σταθερή, επίμονη και πολιορκητική αγάπη του άντρα της τελικά την έκανε να αλλάξει. Αλλά, το 1909 ο άντρας της πεθαίνει. Δύο αντρικές απώλειες επομένως στη ζωή της: του πατέρα της και του συζύγου της.  Και ακολουθεί το πένθος.

Τι μας προετοιμάζει τώρα για την εξέλιξη της ηρωίδας;  Μια σειρά από γυναίκες από το σόι της που  περιβάλλουν την ηρωίδα, της συμπαραστέκονται και όλες είναι παντρεμένες ή και ξαναπαντρεμένες (η δύναμη της αυτοσυντήρησης):

1. Κατίγκω – η μητέρα (ξαναπαντρεμένη με τον Βικέντιο Μοράρη –οικονομικό σύμβουλο του Φίλιππου.
2. Μαργιόλα (αδελφή Κατίγκως – παντρεμένη με τον Αριστείδη Μπαλτατζή, καθηγητή πανεπιστημίου)
3. Θάλεια – η αδελφή (παντρεύεται με τον Αλέξανδρο Σινόπουλο)
4. η άλλη αδελφή η Δανάη είναι παντρεμένη στη Βιέννη
5. Κοκόνα Κρυσταλλένια  – θεία, αδελφή του πατέρα της (παντρεμένη σε ηλικία 65 ετών με τον Τιμολέοντα Χρυσολωρά)
6. Μαρία Βηθλεέμ Ράλλη –ξαδέλφη (παντρεμένη με τον Παντιά Μπόνη)
7. Ζαμπέτα Χαρβαλιά -από το υπηρετικό προσωπικό (παντρεμένη με τον αμαξά Κόκο Πρίφτη)
8. Ακόμη και η σχέση του Ζανή (αδελφού του Φίλιππου με κάποια ψυχολογικά προβλήματα) με τη μουγγή Αννέζω (ξαδέλφη της Λάουρας)  κρύβει κάποια ερωτικά στοιχεία.

 Στο έργο επίσης αναφέρονται: 

Ευλαλία (νονά του Φίλιππου)

Το υπηρετικό προσωπικό, μαγείρισσα

Αλλά και : Ανδρονίκη Ρουμελιώτη-η μαμή που την αποκαλούσαν ο «Ηρώδης», η ωραία Δαρδανέ, η Βαλεντίνη Μπόνη...

ΘΑΛΕΙΑ: μια γυναίκα φεμινίστρια, διαφορετική από τον συνηθισμένο τύπο γυναίκας. Μήπως η Θάλεια είναι και η μυθιστορηματική περσόνα της συγγραφέας; Η συγγραφέας πάντως μου ανέφερε ότι δεν ταυτίστηκε μόνο με τη Θάλεια, αλλά με όλες τις γυναίκες του έργου.

ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ

1. Η έννοια της απώλειας και του πένθους αποτελούν το συνεκτικό δεσμό του έργου, χωρίς όμως να καταντά μελό, καθώς οι αναδρομές αποφορτίζουν κατά περιόδους το βαρύ κλίμα. Π.χ. α) (τέσσερις όροι που θέτει η Λάουρα στο Φίλιππο για το γάμο, όχι ταξίδι μέλιτος, όχι φωτογραφίες, χωριστές κρεβατοκάμαρες, κι όλα αυτά θα παρουσιάζονταν ως ιδιοτροπίες του ίδιου του Φίλιππου), β) (η εγκυμοσύνη της Ζαμπέτας που δεν συνειδητοποιεί αμέσως πότε έμεινε έγκυος, καθώς ήταν ζαλισμένη από τον αιθέρα  όταν τραυματίστηκε μια φορά καθώς καθάριζε κρεμμύδια. Αλλά και το αισιόδοξο τέλος αποφορτίζει το βαρύ κλίμα.
2. Καλογραμμένο, διαθέτει πλούσιο λόγο, συχνά εικονοπλαστικό και συνυποδηλωτικό, άλλοτε με τη ρομαντική ποιητικότητα κι άλλοτε με τη ρεαλιστική ακρίβεια που κάνει την ανάγνωση πιο προσιτή.
3. Καίριες και ολοκληρωμένες περιγραφές:  το ιστορικό πλαίσιο της Αθήνας και αστική της ηθική ( Το παντρεμένο ζευγάρι φωτογραφίζεται από τον Αριστοτέλη ΡωμαΙδη. Οι Αριστοτέλης και Κωνσταντίνος Ρωμαΐδης ασχολήθηκαν με τη φωτογράφηση αρχαίων μνημείων όλης της Ελλάδας. Εργάστηκαν, σχεδόν αποκλειστικά για το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία και τον Ερρίκο Σλήμαν),  η αποτύπωση της ατμόσφαιρας του Πειραιά από τα αρχοντικά της Καστέλας μέχρι τα πορνεία της Τρούμπας.
4. Καίρια επιλογή των ονομάτων και των επωνύμων: Ο παππούς της Λάουρας ονομάζεται Εμμανουήλ Χρυσολωράς (O Μανουήλ Χρυσολωράς (Κωνσταντινούπολη, 1355 – 1415) ήταν από τους κυριότερους συγγραφείς και πρωτεργάτες της εισαγωγής της ελληνικής παιδείας και γραμματείας στη δυτική Ευρώπη κατά τα τελευταία έτη ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Αλλά και η Ζαμπέτα, από το υπηρετικό προσωπικό. Το όνομά της προέρχεται από το τουρκικό zambetas, αξιωματικός του στρατού επί Τουρκοκρατίας με καθήκοντα αστυνόμευσης, και σημαίνει αυτή που μπορεί και ελέγχει, η εξουσιάστρια.

5. Η εναλλαγή της τύχης των ηρώων/ηρωίδων είναι βασικό μοτίβο, αφού έτσι τα έργα αυτά κερδίζουν την προσοχή των αναγνωστών.
6. Η ιστορία κυλάει αργά και  τα συναισθήματα ξεχειλίζουν και οδηγούν στην ταύτιση του αναγνώστη με την ηρωίδα.