Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου 2014

"Το αγρίμι της καρδιάς" Χέρτα Μύλερ

 "Με την πυκνότητα της ποίησής της και την ειλικρίνεια της πρόζας της  σκιαγραφεί το σύμπαν των στερημένων".... Κάπως έτσι αιτιολόγησε η σουηδική ακαδημία την απονομή του βραβείου νόμπελ στη Χέρτα Μύλερ... Και απομένει σ΄ εμάς να συμφωνήσουμε ή και να διαφωνήσουμε...
     Ας ξεκινήσουμε από τον τίτλο: "Το αγρίμι της καρδιάς"... Έχουμε να κάνουμε με ένα αγρίμι, με ένα ζώο, όχι όμως ελεύθερο, αλλά κλεισμένο σε ένα κλουβί, σε ένα κλουβί που το έχουν τοποθετήσει οι άλλοι. Και το αγρίμι αυτό είναι η ίδια η καρδιά. Μου αρέσει αυτή η εξίσωση... Οι άλλοι είναι οι πολιτικοί καταπιεστές, οι δικτάτορες, όσοι δεν αφήνουν λαούς και ανθρώπους να ακολουθήσουν τη μοίρα τους, δηλαδή την καρδιά τους. Φραγμοί που μπαίνουν από άλλους ανθρώπους, γιατί διαθέτουν πολιτική δύναμη. Ναι αλλά το αγρίμι της καρδιάς ορισμένες φορές βρυχάται. Και τότε τι γίνεται; Ή θα το σκοτώσουν (όπως συνέβη στην περίπτωση της Λόλας που την ... αυτοκτόνησαν...) ή τα αγρίμια θα δραπετεύσουν... όμως κι εκεί που θα καταφύγουν, άμαθα καθώς είναι από τον κόσμο, αλλά και καταπιεσμένα, μπορεί να οδηγηθούν στην αυτοκτονία... Στο εσωτερικό κυριαρχεί ο δικτάτορας και η μυστική αστυνομία που ιδρύει, η σεκιουριτάτε, που έχει, αλλά και θέλει να έχει στον έλεγχό της τα πάντα...
    Η Χέρτα Μύλερ κατάγεται από μια γερμανόφωνη περιοχή της Ρουμανίας η οποία  στο παρελθόν ανήκε στην αυστροουγγρική αυτοκρατορία, αργότερα όμως μετά τις ειρηνευτικές συνθήκες του 1919 περιήλθε υπό την κατοχή της Ρουμανίας. Ένα έθνος σε πολιτική κατοχή. Η συγγραφέας κατορθώνει το 1987 να μεταναστεύσει στο Δυτικό Βερολίνο. Κι από εκεί καταθέτει μυθιστορηματικά τα βιώματα τα δικά της, αλλά και των ομοεθνών της. "Το αγρίμι της καρδιάς" έχει έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Κυρίως όμως έχει αυτό το βάρος της πολιτικής καταπίεσης. Κι ένα τέτοιο βάρος δεν μπορεί να μεταφερθεί με λέξεις. Το πάθος, το πάθημα, έχει ένα βαθύ αναστεναγμό. Κι αυτός ο αναστεναγμός αναδύεται με τη γραφή της συγγραφέας. Οι λέξεις της δημιουργούν εικόνες που απευθύνονται στην καρδιά. Είναι η ποίηση των στερημένων...

Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου 2014

"Ιουδήθ και Ολοφέρνης" (Αρτεμησία Τζεντιλέσκη)

Είχα αγοράσει πιο παλιά ένα βιβλίο του Τόμας Ντε Κουίνσι με τίτλο "Η δολοφονία ως μία εκ των καλών τεχνών". Περιγράφει, και θα έλεγα με εξαιρετική διεισδυτικότητα, τη δολοφονία που είχε πραγματοποιήσει ο Ιωάννης Ουίλλιαμς το 1812 στο Λονδίνο. Στο μυαλό μου ήρθε και ο Ρασκόλνικωφ (η ορθογραφία είναι σχετική...) από το "Έγκλημα και τιμωρία". Έργο του μυθιστοριογράφου είναι να αφηγηθεί, να περιγράψει αυτό που προηγείται και αυτό που ακολουθεί το φόνο. Τη στιγμή του φόνου όμως; Διαθέτει η πένα του τη δραματική ένταση να σου μεταφέρει αυτή την στιγμή;;; Ή μήπως σαν τον Αισχύλο και το Σοφοκλή οι φόνοι θα γίνονται στα παρασκήνια; Πιστεύω ότι η ζωγραφική περισσότερο έχει τα μέσα να αποτυπώνει τη δραματική ένταση...

"Ιουδήθ και Ολοφέρνης" ... περ. 1620 (Αρτεμησία Τζεντιλέσκη)


Η Ιουδήθ απεικονίζεται τη στιγμή που αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη. Το βλέμμα της αποφασιστικό καθοδηγεί το χέρι της σταθερά, παρόλο που το αίμα αναβλύζει προς το μέρος της. Ένα δυνατό φως έρχεται από τα αριστερά και φωτίζει τον κατά τ΄άλλα σκοτεινό χώρο. Η ένταση της στιγμής αυξάνεται από την αντίθεση φως-σκοτάδι. Αντίθεση έχουμε και ανάμεσα στα λευκά σεντόνια και το βαθυκόκκινο βελούδινο κάλυμμα του κρεβατιού. Η αγριότητα της σκηνής επιτείνεται....Πραγματικά μια εικόνα ... χίλιες λέξεις....

Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου 2014

"Το βαλς του αποχαιρετισμού" Μ. Κούντερα

   


   Τα πρώτα παιδιά σου είναι πιο κοντά στη δική σου προσωπικότητα... Η απειρία και η ανασφάλεια του γονιού δημιουργούν ένα προστατευτικό κλοιό που δύσκολα αφήνει τα παιδιά να ξεμυτίσουν από κοντά του... Ας όψεται και η πατροπαράδοτη ελληνική οικογένεια... Μήπως όμως και τα πρώτα βιβλία είναι πιο κοντά στην προσωπικότητα του δημιουργού τους; Ο συγγραφέας και ο αφηγητής στην αρχή είναι ... αδελφές ψυχές, έως και δίδυμες... (;) Αργότερα στα επόμενα έργα αποστασιοποιούνται και παίρνει ο καθένας τη θέση του...
   Το παραπάνω σκεπτικό μου δημιουργήθηκε διαβάζοντας το πρώτο βιβλίο του Κούντερα "Το Αστείο", αλλά και το δεύτερό του "Το βαλς του αποχαιρετισμού". Ο αποχαιρετισμός, η απομάκρυνση είναι το κεντρικό μοτίβο στο δεύτερό του βιβλίο. Ένας αποχαιρετισμός όμως έντεχνος, σκηνοθετημένος, σαν... έτοιμος από καιρό... Τίποτε στη ζωή δεν είναι τόσο τυχαίο, όσο τουλάχιστον θέλει να φαίνεται. Αλλά και τυχαίο να είναι, οι συνέπειές του δεν είναι τυχαίες. Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι η ζωή είναι σύνολο τυχαίων γεγονότων, οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες... Αυτό μου έμεινε από το μυθιστορηματικό κόσμο των δύο πρώτων έργων του Κούντερα. Κι αυτός ο αποχαιρετισμός με την υπόκρουση μουσικής... Φεύγεις χορεύοντας βαλς...Όχι άτακτη φυγή, αλλά με χορευτικές φιγούρες... Έτσι φαντάζομαι ότι εγκατέλειψε και την Τσεχοσλοβακία ο Κούντερα για να μετακομίσει στη Γαλλία. Σαν τον Ιάκωβο του μυθιστορήματος. Έχοντας στην τσέπη του πάντα το δηλητήριο για να μπορεί να δώσει στη ζωή του τέλος τη στιγμή που ο ίδιος ήθελε, κι όχι όποτε ήθελε η ίδια η ζωή (και οι άνθρωποι κυρίως...). Κι όμως αυτό το δηλητήριο το ... χάρισε σε μια γυναίκα. Κάποιοι προβληματισμοί διανοητικού κυρίως περιεχομένου υπήρχαν στην αρχή. Ήταν πράγματι δηλητήριο αυτό που κουβαλούσε στην τσέπη του ο Ιάκωβος; Ή μήπως ένα ψέμα, μια ψευδαίσθηση φυγής; Κι όμως στο τέλος φεύγει χωρίς ενοχές προς την καινούργια του ζωή σίγουρος πως δεν πρόκειται να γυρίσει πίσω. Κατά τα λοιπά η αφορμή για να ξεκινήσει το μυθιστόρημα είναι μια εγκυμοσύνη της Ρούζενα από ένα διάσημο μουσικό. Ο μουσικός μάλλον δεν είναι ο πραγματικός πατέρας. Η εγκυμοσύνη όμως είναι πραγματική και είναι ... όπλο εκβιασμού του μουσικού. Μια κοινωνία ανελεύθερη, μια κοινωνία συμβατική... Μια κοινωνία που το ζευγάρι και για να ρίξει το παιδί χρειάζεται να περάσει από κομματική επιτροπή... Στο τέλος όμως η γυναίκα αυτή, η Ρούζενα, είναι αυτή που παίρνει το δηλητήριο από τον Ιάκωβο και ... πεθαίνει. Πρέπει να τιμωρηθεί... Ο Κούντερα ... δεν έχει και την καλύτερη γνώμη για τις γυναίκες...

Πέμπτη 6 Φεβρουαρίου 2014

"Ο εχθρός μου" Τσεμπερόπουλος

   

   Παρακολούθησα την ταινία του Τσεμπερόπουλου "Ο εχθρός μου". Θέμα που καίει.... και μόνο όταν καείς συνειδητοποιείς τον πόνο που προκαλεί η φωτιά, διαφορετικά μένεις ένας απλός θεατής που παρακολουθεί εντυπωσιασμένος τις φλόγες. Μια  αστική οικογένεια λοιπόν στην Αθήνα δέχεται επίθεση ληστείας στο σπίτι της ένα βράδυ... Αλλά και όχι μόνο... Και βιασμός της κόρης ... Τι χειρότερο για ένα πατέρα! ...  Σύμπλεγμα της Ηλέκτρας;... Οι δράστες αλλοδαποί και άφαντοι. Μόνο που σε μια απρόσωποι γειτονιά τα μάτια καιροφυλακτούν. Και το ... ηλεκτρονικό μάτι του γείτονα τους εντόπισε. Και από εδώ αρχίζει ο προβληματισμός. Τι να κάνει ο πατέρας;   
   Παρατήρηση πρώτη: καταδικαστέα η αυτοδικία. Δεν είναι λύση να πάρεις το νόμο στα χέρια σου, παραπέμπει σε πιο πρωτόγονες συμπεριφορές, γιατί απομονώνεσαι από το κοινωνικό σύνολο. Αυτό που θέλεις να επουλώσεις είναι μια προσωπική πληγή, ταυτόχρονα όμως ανοίγεις πολλαπλάσιες που αφορούν και τους άλλους. Η κοινωνία έχει και, αν δεν έχει, πρέπει να βρει μηχανισμούς κοινωνική ασφάλειας και άμυνας.
   Παρατήρηση δεύτερη: πως έχει (αυτο)παγιδευτεί ο άντρας μέσα σ΄ αυτό το δίχτυ της αντρικής επιβολής; Γιατί ο άντρας να λογοδοτεί για θέματα ισχύος ακόμη και στην εποχή μας; Η συμφιλίωση των φύλων (όπου και αν δεν έχει επιτευχθεί) θα πραγματοποιηθεί όταν πρώτα ο άντρας ξεκαθαρίσει την θέση του και προσδιορίσει την αληθινή του ταυτότητα μέσα στην κοινωνία. Διαφορετικά θα βρίσκεται πάντα κάποιος (όπως ο πεθερός στην ταινία) που θα κουνάει δύσπιστα το κεφάλι και θα ρωτάει τον άντρα: τι έκανες εσύ ρε;;; τη στιγμή που ο άντρας ήταν κι αυτός δεμένος χειροπόδαρα...


Σάββατο 1 Φεβρουαρίου 2014

Πορτρέτο της δημοσιογράφου Σύλβιας φον Χάρντεν - Ότο Ντιξ


1926

H εκκεντρική, αυστηρή δημοσιογράφος Σύλβια χον Χάρντεν πλαισιώνεται από τον βασικό εξοπλισμό ενός καφενείου όπου συχνάζει μια κοσμική κυρία: επιχρυσωμένη καρέκλα, μαρμάρινο τραπεζάκι, λεπτά ρώσικα τσιγάρα κι ένα ποτήρι σπρίτσερ, το ποτό της μόδας εκείνη την εποχή στο Βερολίνο. Η χρήση παλλόμενων, ζωηρών χρωμάτων δημιουργεί μια αίσθηση έντασης και αγωνίας, ενώ η κάλτσα που γλιστρά στο πόδι της δημοσιογράφου είναι σαφής σεξουαλικός υπαινιγμός. Αυτή η προσωπογραφία, που θεωρείται μια από τις καλύτερες του Ντιξ, εκφράζει τη φθίνουσα αίγλη  της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Η σκληρή, σχεδόν γκροτέσκα απόδοση του θέματος, είναι αντιπροσωπευτική της Νέας Αντικειμενικότητας.