"Το παλίμψηστο του Αρχιμήδη" Γκρέτα Χριστοφιλοπούλου

Βιβλιοπαρουσίαση δεν είναι είναι η στυγνή, ξερή παράθεση πληροφοριών για το βιβλίο. Αυτό το πετυχαίνει κανείς διαβάζοντας και το οπισθόφυλλο του βιβλίου ή μια βιβλιοκριτική στο διαδίκτυο. Βιβλιοπαρουσίαση είναι η ζωντανή προσέγγιση του βιβλίου. Δεν το τοποθετούμε σε ένα νεκροτομείο για να καταλήξουμε με την ακρίβεια ενός ιατροδικαστή σε αλήθειες και αξιώματα. Βιβλιοπαρουσίαση σημαίνει τροφή για σκέψη. Σημαίνει συζήτηση, αντικρουόμενες απόψεις, διαφορετικές τοποθετήσεις.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ: Η Γκρέτα Χριστοφιλοπούλου είναι δημοσιογράφος, άρα και η επαφή της με τον γραπτό λόγο δεδομένη, εξειδικευμένη στο οικονομικό ναυτιλιακό ρεπορτάζ. Έχει παρουσιάσει στη ΝΕΤ τη σειρά ντοκιμαντέρ «Οι κυρίαρχοι των θαλασσών». (δεδομένη άραγε κι η σχέση της με τη θάλασσα;) Το διήγημά της «Πειραιάς και Pireus» απέσπασε το δεύτερο βραβείο στον ετήσιο διαγωνισμό διηγήματος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς, ενώ τον Απρίλιο του 2004 κυκλοφόρησε το πρώτο της μυθιστόρημα «Η τέχνη της ζωής». Το βιβλίο παρακολουθεί την ιστορία μιας οικογένειας που αρχίζει από την Τεργέστη το Μάρτιο του 1824 και εκτυλίσσεται στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, τα λιμάνια της μαύρης θάλασσας, την Πόλη, τη Βοστόνη, το Παρίσι του μεσοπολέμου, τη λεηλατημένη Σμύρνη και φτάνει στην Καλαμάτα του σήμερα. Έχει εκδώσει το 2005 τη μελέτη «Στου κύκλου τα γυρίσματα» ξετυλίγοντας ήθη, έθιμα, λαϊκές παραδόσεις και δοξασίες.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ: Στο εξώφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε ότι το έργο κατατάσσεται ειδολογικά στο ιστορικό μυθιστόρημα. (πράγματι είναι;) Το ιστορικό µυθιστόρηµα θεωρείται ότι λειτουργεί ως συµπλήρωµα της ιστορικής βιβλιογραφίας, ότι αποτελεί ένα είδος εκλαΐκευσης της ιστορίας, η οποία γίνεται µε αυτόν τον τρόπο προσβάσιµη στο ευρύ κοινό. Μήπως και ο Ηρόδοτος δεν πληρούσε αυτές τις προϋποθέσεις και δεν είχε χαρακτηριστεί στην αρχαία Αθήνα πατέρας της ιστορίας; 

Η συγγραφέας σε μια συνέντευξή της αναφέρει ότι η ιστορική αλήθεια με την αφηγηματική γραφή μπλέκονται μοιραία αλλά είναι αμφότερες ορατές και αντιληπτές. Επιχειρώντας να προσεγγίσουμε το ιστορικό μυθιστόρημα θα λέγαμε ότι ως προς το χρόνο διαδραµατίζεται µια µε δύο γενιές πριν από αυτήν του συγγραφέα, που προϋποθέτει ένα ρεαλιστικό γεωγραφικό και ιστορικό ñ πολιτιστικό περιβάλλον, που περιλαµβάνει την παρουσίαση ενός τουλάχιστον ιστορικού προσώπου. 

ΠΡΩΤΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ: Το μυθιστόρημα της Γκρέτας Χριστοφιλοπούλου αρχίζει αφηγηματικά το 287 π.Χ. με μία γέννηση, χρονιά κατά την οποία γεννιέται ο Αρχιμήδης, και κλείνει τις αρχές του 13ου αιώνα με ένα γάμο. Ο χρόνος τρέχει ανά τους αιώνες. Οι τόποι εναλλάσσονται (Σικελία, Αλεξάνδρεια, Κων/πολη, Παλαιστίνη, Αθήνα),κι ο … πρωταγωνιστής: το έργο του Αρχιμήδη. Όχι ο ίδιος ο Αρχιμηδης, αλλά το έργο του. Η δικαίωση του δημιουργού. Ο ίδιος πεθαίνει, όμως το δημιούργημά του ζει.

ΤΟ ΠΑΛΙΜΨΗΣΤΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ: Παλίμψηστο είναι ένα χειρόγραφο το οποίο με τη χρήση των κατάλληλων μεθόδων είχε καθαριστεί από την αρχική γραφή προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθεί. Το Παλίμψηστο του Αρχιμήδη είναι ένα βιβλίο κατασκευασμένο από περγαμηνή (μεμβράνη από επεξεργασμένο δέρμα ζώου η οποία είναι κατάλληλη για γραφή) στο οποίο αναγράφονται προσευχές της Ορθόδοξης εκκλησίας. Ωστόσο κάτω από τα θρησκευτικά κείμενα διακρίνονται ίχνη αρχαιότερης γραφής τα οποία σβήστηκαν προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθεί η περγαμηνή για τη συγγραφή των εκκλησιαστικών κειμένων. 

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΛΙΜΨΗΣΤΟΥ: Ο κώδικας γράφηκε κατά το τέλος του 10ου αιώνα, πιθανώς στην Κωνσταντινούπολη. Περιείχε τουλάχιστον επτά έργα του Αρχιμήδη. Αργότερα ο κώδικας μετατράπηκε σε παλίμψηστο. Πότε και πού έγινε αυτό; Ποιος ήταν ο υπεύθυνος για αυτήν την πράξη; Στα ερωτήματα αυτά μέχρι πρότινος δεν υπήρχε απάντηση. Όμως μία ομάδα επιστημόνων κατόρθωσε να διαβάσει σε μια σελίδα του χειρογράφου την ταυτότητα του μοναχού που έσβησε το κείμενο του Αρχιμήδη και έγραψε επάνω από αυτό άλλο κείμενο. Το όνομά του ήταν Ιωάννης Μύρωνας. Αυτός, ολοκλήρωσε το έργο της μετατροπής του χειρογράφου του Αρχιμήδη σε εκκλησιαστικό κείμενο.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Το μυθιστόρημα της Χριστοφιλοπούλου ένα υβριδικό, σπονδυλωτό, πολυσύνθετο έργο με τρία ευδιάκριτα μέρη:

Το πρώτο πραγματοποιεί τη βιογράφηση του Αρχιμήδη. Έχουμε στοιχεία μυθιστορηματικής βιογραφίας. Την γέννησή του, τις σπουδές του στην Αλεξάνδρεια, και την επιστροφή του στις Συρακούσες,

Το δεύτερο μέρος έχει ιστορική αφήγηση που δείχνει το μένος των Χριστιανών εναντίον των αρχαιοελληνικών σπουδών.

Το τρίτο μέρος μετατρέπεται σε ιστορικό μυθιστόρημα, με χαρακτήρες και διαλόγους, με μυθοπλασία και πλοκή, με αλληλουχία επεισοδίων. Από την μια πλευρά στέκεται ο Ιωάννης ο Μύρωνας, ο ταλαντούχος γραφέας, αλλά και ύπουλος σκοταδιστής ρασοφόρος ο οποίος μετατρέπει το χειρόγραφο του Αρχιμήδη σε ειλητάριο με ορθόδοξες προσευχές. Από την άλλη πλευρά στέκεται ο Χριστόφορος ένας χαρισματικός ηγούμενος στην μονή Παντοκράτορος στην Κων/πολη, ένα πνεύμα αντιδογματικό και ελεύθερο που επιχειρεί να διασώσει το θησαυρό της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς. Κι ανάμεσά τους το παλίμψηστο του Αρχιμήδη.

ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ: Γεννήθηκε στις Συρακούσες στη Σικελία, το 287 π. X. Η οικογένειά του ήταν εύπορη και είχε συγγένεια με τον τύραννο των Συρακουσών Ιέρωνα, ενώ ο πατέρας του ονομαζόταν Φειδίας και ήταν αστρονόμος. Ο Αρχιμήδης σπούδασε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και επέστρεψε στις Συρακούσες όπου ασχολήθηκε με τη μελέτη των μαθηματικών, με την επινόηση και την κατασκευή μηχανικών εφευρέσεων και με τη συγγραφή βιβλίων. Ήταν ένας από τους πλέον διάσημους αρχαίους ερευνητές και διέθετε μια πολυσύνθετη και πολυτάλαντη προσωπικότητα, ενώ χαρακτηρίζεται ως ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς όλων των εποχών. Πρωτοστάτησε στην άμυνα των Συρακουσών ενάντια στους Ρωμαίους αξιοποιώντας πολλές εφευρέσεις του. Όμως, τελικά, σι Ρωμαίοι, υπό την ηγεσία του στρατηγού Μάρκελλου, κατέλαβαν τις Συρακούσες μετά από τριετή πολιορκία και ο Αρχιμήδης σκοτώθηκε από έναν Ρωμαίο στρατιώτη, παρά τις ρητές εντολές του Μάρκελλου να προστατευθεί η ζωή του μεγάλου επιστήμονα. Θρυλείται πως ο Αρχιμήδης μελετούσε κάποιο γεωμετρικό πρόβλημα όταν ο Ρωμαίος στρατιώτης του ζήτησε να τον ακολουθήσει και πως του απάντησε «Μη μου τους κύκλους τάραττε», πριν εκείνος εξοργιστεί και τον σκοτώσει. Ο θάνατός του συνέβη το 212 π.Χ. Λέγεται πως πάνω στον τάφο του υπήρχε ένα γλυπτό το οποίο απεικόνιζε μια σφαίρα μέσα σε έναν κύλινδρο. Το σχήμα αυτό θεωρείτο από τον ίδιο τον Αρχιμήδη, ως η λύση σε ένα πρόβλημα που μελέτησε και ως το μεγαλύτερο επιστημονικό επίτευγμα που είχε πραγματοποιήσει.