"Αλκιβιάδης Ι" - Πλάτων

Γοητευτική όσο και αμφιλεγόμενη η προσωπικότητα του Αλκιβιάδη, απασχόλησε και απασχολεί πολλούς. Ένα πρόπλασμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Εκκεντρικός, φιλόδοξος, αλλά και υπερφίαλος. Μαθητής του Σωκράτη. Στο "Συμπόσιο" του Πλάτωνα αφηγήθηκε πώς προσπάθησε να αποπλανήσει το μεγάλο δάσκαλό του, αλλά και πώς εκείνος διακριτικά του αρνήθηκε... Εδώ παραθέτω κάποιες πληροφορίες από το διάλογο του Πλάτωνα με τον τίτλο "Αλκιβιάδης Ι" (η γνησιότητα του έργου έχει αμφισβητηθεί από πολλούς)

«Ο διάλογος  είναι συνομιλία του Σωκράτη με τον Αλκιβιάδη, στην περίοδο, κατά πάσα πιθανότητα, πριν από την έκρηξη του Πελοποννησιακού πολέμου, οπότε ο μεγάλος φιλόσοφος ήταν περίπου σαράντα χρόνων και ο αγαπημένος των συνόντων του γύρω στα είκοσι. Ο Σωκράτης, γνώστης των πολιτικών και άλλων φιλοδοξιών του νεαρού Αλκιβιάδη, επιδίωκε τη διαπαιδαγώγησή του – στιγμιότυπο της οποίας είναι ο παρών διάλογος -, με σκοπό να του αποκαλύψει πώς πρέπει να είναι ο σωστός δημόσιος άνδρας, ποιες αρετές πρέπει να συγκεντρώνει και, κατά κύριο λόγο, να του καταδείξει την αδιάρρηκτη σχέση μεταξύ της γνώσης και της αρετής, και την οδό που πρέπει ν’ ακολουθήσει προκειμένου ν’ αναδειχτεί άξιος των φιλοδοξιών του.

  Πρόθεση του Αλκιβιάδη είναι η ανάληψη ηγετικής θέσης στην Αθήνα (ενώ οι πραγματικές του φιλοδοξίες ίσως να ξεπερνούν τα όρια του Ελληνικού κόσμου). Με ποιον όμως γνωστικό οπλισμό κατευθύνεται στην υλοποίηση του οράματός του; Γρήγορα η συζήτηση επικεντρώνεται στο ζήτημα της γνώσης του δίκαιου και του άδικου, δηλαδή της θεμελιώδους για το Πλατωνικό σύστημα αρετής της δικαιοσύνης, την οποία οφείλει ο μέλλων ηγέτης ν΄αναζητήσει με την εμπέδωση αρχικά της γνώσης της άγνοιάς του. Ειδικά μάλιστα στο ζήτημα της δικαιοσύνης οι αντιλήψεις των ανθρώπων είναι, όσο σε κανένα άλλο, διχασμένες. Με βάση τις γνωστές Σωκρατικές παραδοχές για ταύτιση του ωραίου με το καλό και του άσχημου με το κακό, θεμελιώνεται η αντίληψη για τη σύμπτωση του δικαίου με το συμφέρον. Η αναγκαιότητα κατάρτισης του ηγέτη στα ζητήματα τούτα καταφαίνεται όχι τόσο με την αναφορά στα παραδείγματα Αθηναίων πολιτικών ανδρών, αλλά προπάντων με τον παραλληλισμό των τελευταίων, όσο αφορά την παιδεία, τον πλούτο και την πολιτική ισχύ, προς τους ηγέτες των «ιστορικών αντιπάλων» της Αθήνας, των Λακεδαιμονίων και, κατά κύριο λόγο, των Περσών»· (η μακρά παρέκβαση σχετικά με την παιδεία των Περσών ηγετών -121b-124b- που θυμίζει συχνά το ύφος της Ξενοφώντειας Κύρου Παιδείας, απηχεί τη διάθεση των Ελλήνων συγγραφέων ν’ αναφέρεται συχνά, άλλοτε σοβαρά και άλλοτε ειρωνικά, στα της Περσικής αυλής και να επισημαίνουν τις κεφαλαιώδεις διαφορές των δύο κόσμων). Το αντίβαρο του Αθηναίου ηγέτη στην υπεροχή των αντιπάλων του πρέπει είναι η αυτογνωσία και η επιμέλεια του εαυτού του. Επιμελούμενοι του εαυτού μας, βελτιώνουμε την προσωπικότητά μας. Όταν όμως βελτιώνουμε κάτι, οφείλουμε να γνωρίζουμε την ουσία του αντικειμένου, το οποίο αφορούν οι προσπάθειές μας. Έτσι ο λόγος έρχεται στο ζήτημα της ουσίας του ανθρώπου και της αυτογνωσίας που πρέπει να κατακτήσουμε, η οποία, στην αυθεντικότερη εκδοχή της, είναι η αρετή της σωφροσύνης. Το εξαγόμενο δεν μπορεί να είναι διαφορετικό από τη σύλληψη του ανθρώπου στην καθολικότητά του, πέρα από την πεπερασμένη σωματικότητα, κυρίως ως ψυχική ύπαρξη και ενέργεια· έτσι η αυτογνωσία της ψυχής επιτυγχάνεται με την ενατένιση του θεού, του κατόπτρου που αντανακλά φωτεινότητα και διαύγεια πιο πολύ απ’ οποιαδήποτε ανθρώπινη ψυχή. Η αυτογνωσία, ως οδός πρόσκτησης της γνώσης του ατομικώς ή γενικώς καλού, εμποιεί στον πολιτικό άνδρα την ἀρετή, την οποία οφείλει να μεταδώσει με τη σειρά του στον λαό. Ώσπου ν’ αποκτηθεί η αρετή, υποχρέωσή μας είναι ν’ αναγνωρίσουμε τον καλύτερο και να υποτάξουμε τον εαυτό μας στην υπεροχή εκείνου.»

Και ο Σωκράτης φιλοσοφεί..........

«Αλκιβιάδη, τι προτιμάς, να ζεις με όσα τώρα διαθέτεις ή με μιας να πεθάνεις, αν δεν σου είναι μπορετό ν’ αποκτήσεις περισσότερα;» μου δίνεις την εντύπωση ότι θα διάλεγες να πεθάνεις. Θα σου πω όμως σε ποιαν ελπίδα στηριγμένος ζεις. Πιστεύεις, αν γρήγορα απευθυνθείς ως ομιλητής στον Αθηναϊκό λαό – τούτο θα συμβεί σε λίγες μέρες-, αν απευθυνθείς λοιπόν, θ’ αποδείξεις στους Αθηναίους ότι αξίζεις να τιμηθείς όσο ούτε ο Περικλής ούτε κανείς άλλος απ’ όσους υπήρξαν ποτέ, και πως, αν φανερώσεις τούτο, θ’ αποκτήσεις μεγάλη δύναμη μέσα στην πόλη. Αν, μάλιστα, είσαι παντοδύναμος εδώ, θα είσαι και μεταξύ των άλλων Ελλήνων, αλλά και μεταξύ των βαρβάρων, εκείνων που κατοικούν στην ίδια με μας ήπειρο. Αν πάλι ο ίδιος θεός σου πει ότι πρόκειται να είσαι κυρίαρχος εδώ, στην Ευρώπη, χωρίς να γίνεται να πας στην Ασία ούτε ν’ ασκήσεις εξουσία εκεί, πάλι μου δίνεις την εντύπωση πως δεν θα δεχόσουν να ζεις αρκούμενος μόνο σε τούτα, και να μην κατακυριεύσεις με τ’ όνομα και την ισχύ σου όλη, που λέει ο λόγος, την ανθρωπότητα. Πιστεύω ακόμα πως δεν κρίνεις άξιον λόγου κανέναν, εκτός από τον Κύρο και τον Ξέρξη. Ότι τρέφεις την ελπίδα τούτη, δεν το φαντάζομαι απλώς, είμαι σίγουρος.»