"Η Επιστροφή" Φιλομήλα Λαπατά

1835: ένας ξένος φτάνει στον Πειραιά. Περνά από τη Δογάνα=Τελωνείο του Πειραιά, δίνει γερό μπαξίσι στους τελωνοφύλακες για να αποφύγει ολιγοήμερη υποχρεωτική καραντίνα στο πρώτο Λοιμοκαθαρτήριο του Πειραιά και κατευθύνεται προς την Αθήνα. Στον αγωγιάτη που τον μεταφέρει και ζητά με περιέργεια να πληροφορηθεί την ταυτότητά του ο ξένος απαντά: «Έλληνας από την Κωνσταντινούπολη. Ήρθα για δουλειές…». Ο ξένος ονομάζεται Στέργιος Βογιατζόγλου.

ΑΘΗΝΑ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΕΛΛΑΔΑΣ: Η Ελλάδα μόλις έχει απελευθερωθεί από τους τούρκους. Το 1833 έρχεται στην τότε πρωτεύουσα το Ναύπλιο, ο 17χρονος πρίγκηπας Όθωνας. Στην Αθήνα θα φτάσει την 1η Δεκεμβρίου του 1834, όταν η πόλη γίνεται πρωτεύουσα, στη θέση του Ναυπλίου. Η Αθήνα τότε ήταν ένα μεγάλο χωριό, που αριθμούσε μόλις 10 χιλιάδες κατοίκους. Την εποχή εκείνη η Θεσσαλονίκη είχε περί τις 60.000 κατοίκους. Μέχρι το 1832 δεν υπήρχε κανένα ξενοδοχείο στην Αθήνα. Το πρώτο κανονικό ξενοδοχείο εγκαινιάστηκε το 1832 κοντά στο Μοναστηράκι, με την ονομασία «Ευρώπη», από ένα ζεύγος ξένων, τον Ιταλό Καζάλι (Casali) και τη Βιεννέζα γυναίκα του. Δεν είχε όμως άδεια δωμάτια για να καταλύσει ο ξένος επισκέπτης κι έτσι ο αγωγιάτης τον μεταφέρει σε ένα αξιοπρεπές πανδοχείο, μια λοκάντα, στη συμβολή των οδών Ερμού και Αιόλου (Ερμαϊκή και Αιολική οδός).

ΚΟΡΑΛΙΑ ΤΖΑΒΑΛΟΥ: Αυτό το πανδοχείο ανήκε στη χήρα Κοραλία Τζάβαλου, μια γυναίκα που εκτός από την εξωτερική ομορφιά και χάρη είχε κι ένα χαρακτηριστικό, σχεδόν ανύπαρκτο για τις γυναίκες εκείνης της εποχής: ήταν καλλιεργημένη. Ο προηγούμενος άντρας της, ένας αγροίκος οπλαρχηγός που είχε σκοτωθεί από τους τούρκους, της είχε πει κάποτε θυμωμένος: «Καμιά συσταζούμενη γυναίκα δεν ξεύρει γραφή κι ανάγνωση. Τούτες είναι δουλειές αντρίκειες, για γραμματιζούμενους καλαμαράδες. Ξέρεις εσύ καμία;» Κι αυτή του απάντησε: την Αρτεμιζία Τζεντιλέσκι, μια γυναίκα φεμινιστικό σύμβολο, πληροφορία που της είχε δώσει ο θείος της, αυτός που της έμαθε τα πρώτα γράμματα.

Έχοντας ως κατάλυμα λοιπόν τη λοκάντα της Κοραλίας Τζάβαλου ο Στέργιος Βογιατζόγλου με ευρωπαΙκό αέρα κινείται στην  Αθήνα με ανατολίτικες συνήθειες: στο Πάνω Παζάρι, το εμπορικό και διοικητικό κέντρο της  Αθήνας, στις αρχές του 19ου αιώνα, στο Χαμάμ του Αμπίντ Εφέντη, το μοναδικό σωζόμενο από τα τρία δημόσια λουτρά που  υπήρχαν στην Αθήνα στα τέλη του 19ου αιώνα, στα καφενεία της οδού Αιόλου, όπου και δοκιμάζει ναργιλέ γιαβάσικο. Παρακολουθεί μαζί με την Κοραλία και τα εγκαίνια των ανακτόρων το 1836. Κι ενώ η αφήγηση μας οδηγεί στην ερωτική ένωση των δύο βασικών πρωταγωνιστών, ένα νέο πρόσωπο εμφανίζεται στο έργο τον ίδιο χρόνο το 1836: η Λέγκω Βαρβαρέσου-Ασλάνογλου. Και για να είμαι ακριβολόγος επιστρέφει η Λέγκω Βαρβαρέσου-Ασλάνογλου (λίγο πριν τα σαράντα της) . Και από εδώ προφανώς εμπνευσμένος και ο τίτλος του βιβλίου: «Η Επιστροφή».

ΛΕΓΚΩ ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΥ: Πως συνδέεται με τα πρόσωπα του έργου; Η Λέγκω Βαρβαρέσου είναι μια πλούσια ομογενής που ζει στην Κωνσταντινούπολη, την περιουσία της οποίας διαχειρίζεται ο Στέργιος Βογιατζόγου. «Ξιπασμένη και νεόπλουτη χαρακτήριζαν την ξένη οι δηλητηριώδεις γλώσσες της πρωτεύουσας … και δεν ήταν μόνο το επιβλητικό κι εντυπωσιακό παρουσιαστικό της που προκαλούσε την κοινή γνώμη, αλλά και η συνήθειά της να εξαφανίζεται με το άλογό της κατά τη μεριά του Ελαιώνα…». Ο Ελαιώνας ήταν μια ελαιόφυτη κοιλάδα που εκτεινόταν από τους πρόποδες της Πάρνηθας, της Πεντέλης και του Υμηττού και έφτανε μέχρι το Δαφνί, τον Πειραιά και το Φάληρο, ακολουθώντας παράλληλη πορεία με τον Κηφισό. Στον Ελαιώνα είχαν το αγρόκτημά τους οι Βαρβαρέσοι, γαιοκτήμονες και ελαιοπαραγωγοί.

ΜΙΣΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Ποιος ήταν ο λόγος της επιστροφής την Λέγκως Βαρβαρέσου στην Αθήνα; Το μίσος. Η συγγραφέας ρίχνοντας φως στο παρελθόν της ηρωίδας (flash back) αφηγείται για τον πατέρα της Λέγκως, τον Παναγή Βαρβαρέσο, τη μάνα, την Ελισάβετ Ρωμανού, αλλά και για ένα δυνατό και απαγορευμένο έρωτα της Λέγκως με ένα τούρκο, τον Κερίμ Γιουζιάν Ασλάνογλου, όχι έναν οποιοδήποτε τούρκο, αλλά ένα ανώτερο τούρκο αξιωματούχο του Σουλτάνου, έναν εκπρόσωπο δηλαδή της οθωμανικής εξουσίας και βιαιότητας. Το πώς προέκυψε όμως το μίσος και αν τελικά παρέμεινε το μίσος μέχρι το τέλος στην ψυχή της ηρωίδας δεν θα σας το απαντήσω εγώ, αλλά το βιβλίο που θα διαβάσετε και ίσως η συγγραφέας αν θέλει κάτι περισσότερο να αποκαλύψει.

Εγώ θα κλείσω με ένα μικρό απόσπασμα: «Ίσως να υπάρχει ένα σχέδιο στο σύμπαν, όπου όλα τα πρόσωπα που συνάντησε στη ζωή της και όλα τα γεγονότα που έζησε και που με τον ένα ή άλλο τρόπο έπαιξαν ρόλο και διαμόρφωσαν αυτό που είναι τώρα, να ήταν όλα μέρος αυτού του σχεδίου. Ίσως καθετί να έχει τη θέση του στον κόσμο, απ΄το πιο φριχτό μέχρι το πιο υπέροχο, απ΄ το πιο απλό μέχρι το πιο πολύπλοκο, απ΄ το πιο χαρμόσυνο μέχρι το πιο θλιβερό. Και η ίδια ανήκει εδώ, σ΄ αυτό τον πολύπλοκο, αλλά θαυμαστό κόσμο.»

"Ο ήλιος στο πάτωμα" ΑΝΤΖΕΛΑ ΖΙΟΥΤΗ

Ο  Όμηρος στην Ιλιάδα παραθέτει μια πολύ δυνατή παρομοίωση: οἵη περ φύλλων γενεὴ τοίη δὲ καὶ ἀνδρῶν. Oι άνθρωποι είναι σαν τα φύλλα των δένδρων. Στην αρχή, την άνοιξη,  πράσινα και ακμαία, που στη συνέχεια όμως κιτρινίζουν μέχρι που τα σκορπίζει ο άνεμος και σαπίζουν… Με αφορμή αυτή την παρομοίωση θα έλεγα ότι  και οι σχέσεις που συνάπτουν οι άνθρωποι, και κυρίως  οι ερωτικές σχέσεις, έτσι όπως μας τις αφηγείται η Άντζελα Ζιούτη στο μυθιστόρημά της «Ο ήλιος στο πάτωμα» είναι εφήμερες. Υποτάσσονται στη φυσική φθορά.

Η Αλίκη είναι η βασική ηρωίδα του μυθιστορήματος. Στη σύντομη μυθιστορηματική της ζωή που της επιφύλαξε η συγγραφέας (όταν αρχίζει το έργο μόλις έχει κλείσει τα 29 της χρόνια) σύναψε δύο σχέσεις: η πρώτη με τον Λουκά, η δεύτερη με τον Γιώργο. Και οι δύο σχέσεις στην αρχή, την άνοιξη είναι γεμάτες ένταση και πάθος, στη συνέχεια όμως και οι δυο καταλήγουν στο σκληρό χωρισμό: η πρώτη σε ένα επαπειλούμενο διαζύγιο και η δεύτερη στη δολοφονία.

Το ερώτημα το οποίο θα ήθελα να προσεγγίσω είναι γιατί αυτή κατάληξη. Ποιος φταίει και οι σχέσεις της Αλίκης τελειώνουν τόσο άδοξα και τραγικά συγχρόνως;

Σε μια πρώτη ανάγνωση πιστεύω ότι το κείμενο προκρίνει δύο ερμηνείες: μια ρεαλιστική, αλλά και μια μεταφυσική.

Η ρεαλιστική ερμηνεία αφορά την πρώτη σχέση της Αλίκης. Ο Λουκάς είναι μια γνωριμία της Αλίκης ήδη από το σχολείο, ο πρώτος μεγάλος έρωτάς της. Ο Λουκάς ασχολούνταν με το ποδόσφαιρο, ήταν το αστέρι της ομάδας. Η εξέλιξή του είναι ραγδαία, καθώς το ταλέντο του αναγνωρίζεται και η φήμη όπως και οι υψηλές υλικές απολαβές δεν αργούν να ακολουθήσουν.  Αυτή η εκτόξευση όμως του Λουκά στην κορυφή δεν τον αφήνει ανεπηρέαστο και στην προσωπική του ζωή. Ο Λουκάς δεν μένει ικανοποιημένος πλέον με τη σύντροφο του, γιατί η Αλίκη εκπροσωπεί γι΄ αυτόν το παρελθόν. Αφορμή  για την απομάκρυνση του Λουκά από την Αλίκη είναι ένα ταξίδι τους στην Περσία, την Τεχεράνη. Στα ερωτικά και μαγικά μέρη της Ανατολής ο Λουκάς έλκεται από την εξωτική ομορφιά της γαλλίδας ξεναγού και μοιραία την ακολουθεί.

(ακολουθεί μια πολύ δύσκολη περίοδος της Αλίκης γεμάτη απογοήτευση, αλλά βρίσκει τελικά τη δύναμη να σηκωθεί μέσα από μια επαγγελματική ευκαιρία που της δίνεται, κι όχι μόνο αυτό, αλλά γνωρίζει και το Γιώργο. Κι όμως κι αυτή η σχέση έχει τραγική κατάληξη).

Για την κατάληξη της δεύτερης σχέσης της Αλίκης με τον Γιώργο η συγγραφέας μας δίνει μια πιο μεταφυσική – δεισιδαιμονική  ερμηνεία. Η Αλίκη γίνεται δέκτης μιας προφητείας, ενός σκοτεινού και θανατικού χρησμού από έναν ζητιάνο που συναντά στο δρόμο. Ο ζητιάνος λοιπόν της προφήτευσε ότι πέντε ημέρες μετά από τότε που θα φιληθεί με τον αγαπημένο της θα πεθάνει. Η ίδια επηρεάζεται από τα δυσοίωνα λόγια, όμως δεν πτοείται τελικά και αφήνεται στη δίνη του έρωτά της. Η  προφητεία όμως επαληθεύεται. Πέντε ημέρες μετά πέφτει νεκρή από τα χέρια του ίδιου της του αγαπημένου.

Συγκρίνοντας τις δύο περιπτώσεις χωρισμού δεν μπορώ παρά να εντοπίσω έναν κύριο υπεύθυνο για την αρνητική τροπή των σχέσεων: τον άντρα. Και στις δύο περιπτώσεις ο άντρας με την αρνητική του στάση εξώθησε τη σχέση στην τραγική της κατάληξη. Στην πρώτη περίπτωση του Λουκά: η ματαιοδοξία που του γέννησε η γρήγορη απόκτηση του υλικού πλούτου τον οδήγησε στην αγκαλιά μιας άλλης γυναίκας χωρίς να ενδιαφέρεται για το βάθος των αισθημάτων του. Εξάλλου αυτή η προσωρινότητα των αισθημάτων του επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι καλεί την Αλίκη πάλι να γυρίσει πίσω και να κάνουν μια καινούργια αρχή.    Αλλά και στη δεύτερη περίπτωση του Γιώργου: η κτητικότητα και η ζήλεια που τον διακρίνει, αρχίζουν σταδιακά να τον τυφλώνουν. Θεωρεί ότι η Αλίκη δεν ξέχασε την προηγούμενη σχέση της, θεωρεί ότι παίζει μαζί του. Άρα όταν πέφτει στα χέρια του το γράμμα του Λουκά που την προτρέπει να γυρίσει πίσω σε αυτόν και να κάνουν μια καινούργια αρχή, δεν μπορεί να δεχτεί τις εξηγήσεις της Αλίκης ότι ο Λουκάς δεν σημαίνει τίποτε πλέον γι΄ αυτή, κι έτσι τη σκοτώνει.

Η Αλίκη αποδεικνύεται μια γυναίκα ώριμη και με σαφείς προσδοκίες στη ζωή της. Ρομαντική, συναισθηματική (αποπειράθηκε ακόμη και να αυτοκτονήσει μετά τον πρώτη χωρισμό) βρίσκει τελικά τη ρότα της στη ζωή. Οι άντρες από την άλλη ανώριμοι, μπερδεμένοι, δίχως βάθος αισθημάτων.

Το αποτέλεσμα: η Αλίκη στη μοναξιά της, στη μοναξιά της εγκατάλειψης πρώτα και στην αιώνια μοναξιά του θανάτου αργότερα.

Το έργο της Άνζελας Ζιούτη, μακριά από χρονολογικές και πολιτικές τοποθετήσεις, αποτελεί ένα δείγμα ψυχολογικού ρεαλισμού, που εμβαθύνει στο χαρακτήρα της Αλίκης για να μας δώσει την έκταση και το βάθος της μοναξιάς της γυναίκας. Ταυτόχρονα μου πέρασε κι  ένα μήνυμα: ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. Όσο κι αν αρέσκεται να δίνει υπερφυσικές διαστάσεις στη μοίρα και να πιστεύει ότι μια ανώτερη δύναμη πρυτανεύει στις σχέσεις του, τελικά καταλήγουμε ότι ο ίδιος με τις επιλογές που κάνει στην ζωή του, καθορίζει και το μέλλον του. Το σύνολο και η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων μέσα στις οποίες ο καθένας αποφασίζει να κινηθεί στη ζωή του δίνουν ή και αφαιρούν το νόημα της ύπαρξης στον καθένα μας. Οι σχέσεις που διαμόρφωσε η Αλίκη  ήταν αυτές που καθόρισαν και τη ζωή της.

"Η αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ" Εντγκαρ Άλαν Πόε

Πολυτάραχη η ζωή του Πόε, σύντομη...ποιητική, ικανή να προκαλέσει ένα πεδίο αντιπαραθέσεων και ψυχολογικών προβληματισμών...η Μαρία Βοναπάρτη διαβλέπει σαδονεκροφιλία...καταραμένος ποιητής...αλλά το λογοτεχνικό έργου κάποιου δεν το διαβάζουμε λόγω της ζωής του δημιουργού...κι όμως στην περίπτωση του Πόε η ζωή του μας βάζει μέσα στο κλίμα των αφηγημάτων του...τα αφηγήματά του ως παραληρήματα...σκιές ονείρου που έλεγε για τους ανθρώπους αν δεν απατώμαι κι ο Πίνδαρος...

Σαν μια σκιά ονείρου διάβασα και τις περιπέτειες στη θάλασσα του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ...ο νεαρός ήρωας  ένα κράμα φιλοδοξίας και τυχοδιωκτισμού, κυρίως όμως εγκεφαλικού...μπαρκάρει στα κρυφά και μένει σε ένα αμπάρι του πλοίου με σκοπό να εμφανιστεί κάποια δεδομένη στιγμή που θα του υποδείξει ο φίλος του Αύγουστος...όμως οι ναύτες στασιάζουν, η κατάσταση ξεφεύγει και το σχέδιό του ανατρέπεται...τώρα έχει να αντιμετωπίσει την επιβίωσή του στο πλοίο μέσα στον ωκεανό μαζί με άλλους δύο επιζήσαντες...η πείνα και η δίψα είναι αφόρητες...οδηγούνται στην ανθρωποφαγία...μετά από κλήρωση κάποιος γίνεται το θύμα...το ένστικτο της επιβίωσης...κανιβαλισμός. Συναντούν ένα πλοίο για να τους σώσει κι όμως το πλοίο λες κι έρχεται από άλλη διάσταση, από άλλο χρόνο...έχει μόνο νεκρούς...τελικά τους περισυλλέγει ένα άλλο πλοίο, φαλαινοθηρικό...κι αρχίζουν ένα ταξίδι προς την ανταρκτική...εκεί θα συναντήσουν μια φαινομενικά άκακη φυλή ιθαγενών...που όμως αποδεικνύονται οι πιο άγριοι, αδίστακτοι... είναι άραγε άνθρωποι;...κι όμως σώζεται ο Άρθουρ Γκόρντον Πυμ και μπαίνει σε μια βάρκα που ταξίδευε ολοταχώς σ΄ ένα χάσμα ανοιχτό να τους δεχτεί, αλλά ορθώθηκε μπροστά τους μια σαβανωμένη ανθρώπινη μορφή, ασύγκριτα μεγαλύτερη στις διαστάσεις από κάθε κάτοικο της γης... και το δέρμα της μορφής αυτής είχε το ολόλευκο χρώμα του χιονιού...τι συμβολίζει άραγε αυτή η μορφή με το λευκό χρώμα;...κυρίως το λευκό χρώμα;...δεν μπορώ να δεχτώ ότι ένας λευκός άγγελος σώζει τον ήρωα...αυτή η αντίθεση ανάμεσα στο μαύρο χάσμα και την λευκή μορφή...στο τέλος ίσως υπάρχει και ένα άλλο τέλος,,,η ζωή συνεχίζεται και σε άλλες διαστάσεις...διανοητικές...για να μας αφηγηθεί τελικά ο ήρωας τις περιπέτειές του.

Μυθιστόρημα αποτελεί "Η αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ" με πολλές γεωγραφικές πληροφορίες, που τις προσπέρασα γρήγορα, αλλά με αφηγηματικές στιγμές τόσο βαθιές που δύσκολα βγαίνεις στην επιφάνεια.        

"Ψυχώ" Ρόμπερτ Μπλοχ

Το "Ψυχώ" το διάβασα ... δεν το είδα ... αφέθηκα στη μαγεία του λόγου...και νομίζω ότι δεν έχασα...τώρα, αν το παρακολουθήσω ως ταινία και αλλάξω άποψη ... αυτό είναι μια άλλη ιστορία ... το θέμα πάντως είναι ότι ο συγγραφέας κατόρθωσε μέσα από τη γραφή του να δημιουργήσει αυτό το κλίμα, την ατμόσφαιρα την απόκοσμη, τη νοσηρή, τη διεστραμμένη για να σου κινήσει το αναγνωστικό ενδιαφέρον μέχρι τέλος.

Δε θα αντισταθώ στον πειρασμό της ειδολογικής κατάταξης του μυθιστορήματος ... (μήπως και νουβέλας λόγω έκτασης;) Αρκετά στοιχεία γκόθικ νόβελ ... Ένα απομονωμένο, σκοτεινό τις περισσότερες φορές, ξενοδοχείο (στη θέση του μυστηριώδους πύργου) και στη θέση του πανίσχυρου άρχοντα ο ψυχωτικός Νόρμαν Μπέητς ... και μια μητέρα που την υπεραγαπά ... μονάχα που η μητέρα του έχει πεθάνει .. και δεν είναι το φάντασμά της που πλανιέται στα άδεια δωμάτια του ξενοδοχείου ... είναι ο ίδιος ο Νόρμαν που αλλάζει ταυτότητα ... και γίνεται και η μητέρα του .. και γίνεται πάλι ο Νόρμαν ... ο ενήλικος ... αλλά και παιδί .. Ένας Νόρμαν λοιπόν που αλλάζει τρεις ρόλους ... ο ενήλικος, το παιδί και η μητέρα ... Και ένα φονικό ... ο Νόρμαν δολοφονεί μια γυναίκα ... ένα θηλυκό ... ένα παλιοθήλυκο ... τον φόνο τον διαπράττει η μητέρα ... ο Νόρμαν-μητέρα ... δεν μπορεί μια γυναίκα να ασκήσει τόση γοητεία στο ... γιο της ... πρέπει να βγει από τη μέση ... και τα ίχνη της άτυχης γυναίκας χάνονται στο βάλτο ... πέρα από το δάσος το σκοτεινό ... και τα φονικά γίνονται δύο ... τα ίχνη και του δεύτερου θύματος εξαφανίζονται ... κι άλλα φονικά περασμένα ... κι όμως εμφανίζεται το πρόσωπο που θα αποκαλύψει το κακό ... κι αυτό το πρόσωπο είναι μια γυναίκα ... η αδελφή του πρώτου θύματος ... αυτή ίσως που αγαπά πραγματικά και λόγω της αγάπης της θα επιμείνει ... ο άντρας, ο μελλοντικός άντρας του πρώτου θύματος, στην αρχή είναι άβουλος, ένας βολεμένος επαρχιώτης ... στη συνέχεια βέβαια θα αναλάβει δράση και αυτός ...  το νέο ζευγάρι θα εξιχνιάσει το μυστήριο ... όσο για το σερίφη ... αυτός είναι κλεισμένος στη μακαριότητα της εξουσίας μακριά από την πραγματικότητα ... 
Ένα σύντομο έργο, αλλά τόσο δυνατό ... ίσως είναι δυνατό γιατί είναι και σύντομο που σε βάζει να περιπλανιέσαι στα άδεια δωμάτια του ... σκοτεινού ξενοδοχείου ... στην σκοτεινή ψυχή του ανθρώπου.

"Μπάρτελμπι" Χέρμαν Μέλβιλ

O Χέρμαν Μέλβιλ εξέδωσε το 1851 το "Μόμπι Ντικ", ένα ογκώδες, λαβυρινθώδες μυθιστόρημα, για το οποίο μάλιστα κυρίως μας είναι γνωστός ο συγγραφέας ... οι άθλιες συνθήκες ζωής στα φαλαινοθηρικά, η έμμονη ιδέα του καπετάνιου Έιχαμπ να σκοτώσει τη λευκή φάλαινα, η απεραντοσύνη του ωκεανού ... και να ξεπροβάλλει το κακό ... η πάλη ανάμεσα στο καλό και το κακό ...αυτό το θεματικό μοτίβο των καλβινιστών αμερικάνων ... το κακό που στο ¨Μόμπι Ντικ" είναι το απέραντο, το άγνωστο, το ανορθολογικό ... δεν ξέρω τελικά πόσο ενδιαφέρον είναι να διαβαστεί αυτό το πολυσέλιδο μυθιστόρημα του Μέλβιλ στηνν εποχή μας ... κι εγώ διάβασα αποσπάσματα ... αυτό το μεγάλο μυθιστόρημα ...

Το "Μπάρτελμπι" είναι μια ευσύνοπτη νουβέλα, γραμμένο σε μια γλώσσα πιο μετρημένη, παιγνιώδη, σκοτεινή ... οι αναλογίες με τον Κάφκα αναπόφευκτες  ... τοποθετημένη η ιστορία της τη δεκαετία του 1850 ... τότε που το επάγγελμα του γραφιά αρχίζει να εξαλείφεται μέχρι που τελικά εκλείπει... αλλάζουν οι συνθήκες ζωής ... πρόοδος ... κι όμως μέσα σ΄ αυτό το φως της προόδου οι γραφιάδες είναι οι σκοτεινές δυνάμεις που αναγκάζονται τελικά να σβήσουν... 

Ο Μπάρτελμπι είναι ένας γραφιάς που προσλαμβάνεται σ΄ ένα δικηγορικό γραφείο της Γουώλ Στρήτ ... μια καρικατούρα ... που εκτελεί αγόγγυστα τα καθήκοντά του ... καθήκοντα όμως που οριοθετεί ο ίδιος ... καθώς επίμονα αρνείται να εκτελέσει τις δουλειές που του αναθέτει το αφεντικό του ... ένας απλοϊκός νιχιλισμός, κατά τα λεγόμενα του Μπόρχες... "αρκεί να είναι παράλογος ένας άνθρωπος για να είναι παράλογοι όλοι οι άνθρωποι και το σύμπαν" ... μου άρεσε αυτό το μότο ... μονάχα που στις ΗΠΑ του αμερικανικού ονείρου το τέλος του Μπάρτελμπι δε σηματοδοτεί και το τέλος του παραλογισμού.

"Το σύνδρομο Πόρτνοϊ" Φίλιπ Ροθ

Σε μια συνέντευξή του ο Φίλιπ Ροθ έλεγε πως δεν μπορούμε να καταλάβουμε τη σκέψη του συγγραφέα μελετώντας μονάχα το χαρακτήρα των ηρώων του ... χρειάζεται ίσως να αντιληφθούμε την αιτία που οδήγησε το συγγραφέα να γράψει το μυθιστόρημα, αλλά και το συνολικό αποτέλεσμα  που δημιούργησε ... το πριν και το μετά ... η κατανόηση ως διανοητικό παιχνίδι ... όσο για την ανάγνωση ... η ανάγνωση ως διανοητική απόλαυση...

Στο μυθιστόρημα "Το σύνδρομο Πόρτνοϊ" ο Φίλιπ Ροθ μάλλον βάλθηκε να αποδομήσει τα εβραϊκά ήθη, τον εβραϊκό τρόπο ζωής, καθώς αυτός επηρεάζει τόσο έντονα και άκαμπτα τη μετέπειτα ζωή του ανθρώπου που δεν του αφήνει περιθώρια ελεύθερης σκέψης και δράσης. Είναι τόσο ... σχολαστικός που δημιουργεί ενοχικά σύνδρομα. Στην ουσία όμως παρωδεί τον ίδιο τον άνθρωπο που γαλουχήθηκε με αυτό τον τρόπο ζωής, γιατί, ενώ το συνειδητοποιεί και αμφισβητεί παρωδώντας αυτό τον τρόπο ζωής, τελικά εγκλωβίζεται μέσα του.

Ο ήρωας 'Αλεξ Πόρτνοϊ είναι ένας νέος ευφυής που ζει και μεγαλώνει μέσα σε μια τυπική εβραϊκή οικογένεια ... γεννημένος το 1933 (όπως και ο Φίλιπ Ροθ) ... λαμβάνει μια τυπική και σχολαστική ανατροφή ... πόσο απέχει άραγε και η ελληνική οικογένεια; ... μία μητέρα που για να τον οδηγήσει  να πράξει το "σωστό" δεν διστάζει να τον απειλή ακόμη και με μαχαίρι ... (ο φόβος του ευνουχισμού;;;) ... ένας πατέρας - υπάλληλος σε μια ασφαλιστική εταιρεία με κύριο σκοπό να "ασφαλίσει" έγχρωμους ... και μια αδελφή που παντρεύεται και αποκτά παιδιά... και ένας Άλεξ που ασφυκτιά (στη δεκαετία του ΄50 και του ΄60) και που ... πέφτει με τα μούτρα στην ηδονή ... αυτό που στερήθηκε να το εξαργυρώσει σε σωματική απόλαυση ... από τη χούφτα του ... από γυναίκες ...

Όταν όμως γνωρίζει (καλύτερα ... ψωνίζει) τη Μαϊμού (χαϊδευτικό γυναίκας) ... επειδή της αρέσει η ... μπανάνα ... τότε αρχίζουν να βγαίνουν τα δικά του απωθημένα ... μια αγράμματη, ακόλαστη, ελαφρών ηθών μπορεί άραγε να σταθεί δίπλα του και να δημιουργήσει μια μόνιμη σχέση μαζί της; Απορρίπτει, απορρίπτει ... και τις σεξουαλικές γυναίκες και τις καθωσπρέπει και τις αλλόθρησκες ... μένει μόνος επιστρέφοντας στη γενέθλια γη, να γνωρίσει Εβραίες, να παντρευτεί μία από αυτές ... αλλά και τότε καταδικάζεται ... να μην του σηκώνεται...

Τραγικό το μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ, αλλά γραμμένο με τόσο μεγάλη δόση αυτοσαρκασμού και αυτοπαρωδίας που διαβάζεται ευχάριστα μέσα στον προβληματισμό που δημιουργεί... 

"Το όραμα της ηδονής" Νόρμαν Μέηλερ

Αν δεχτούμε ότι ένα μυθιστόρημα είναι πολιτικό όταν οδηγεί τον αναγνώστη να λάβει μια κριτική στάση απέναντι σ΄ ένα αξιακό σύστημα ενός τόπου μιας συγκεκριμένης εποχής, τότε θα μπορούσα να χαρακτηρίσω πολιτικό και το μυθιστόρημα του Νόρμαν Μέηλερ "Το όραμα της ηδονής". Και πράγματι ο συγγραφέας επιχειρεί μέσα από το έργο του να παρουσιάσει μεταπολεμικά το ... αμερικανικό όνειρο ... αυτός ο τόσο αυθαίρετος, αλλά και τόσο απαραίτητος χαρακτηρισμός για να αντιληφθούμε τον τρόπο ζωής, κι ίσως καλύτερα την πίστη σ΄ ένα τρόπο ζωής, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Ο ήρωας του έργου ονομάζεται Ρότζακ ... και είναι μισός Προτεστάντης και μισός Εβραίος ... συμμετείχε στον πόλεμο (τον β΄ παγκόσμιο) όπου και επέδειξε ξεχωριστό θάρρος σκοτώνοντας μια ομάδα γερμανών στρατιωτών και μάλιστα τιμήθηκε για την πράξη του αυτή  ... επιστρέφοντας από τον πόλεμο και συγκεκριμένα το 1946 γνωρίζεται με τον Τζακ Κένεντυ ... άρα ανοίγεται μπροστά του η προοπτική να αναμειχθεί ενεργά με την πολιτική ... με τους δημοκρατικούς ... γνωρίζεται όμως και με την Ντέμπορα, κόρη ενός πλούσιου μεγιστάνα ... άρα ο δρόμος να πραγματοποιηθούν οι φιλοδοξίες του φαίνεται ότι ανοίγει, καθώς αυτός ο γάμος αποτελεί το διαβατήριο για τις απαραίτητες γνωριμίες ... Επομένως το αμερικανικό όνειρο για τον ήρωα του μυθιστορήματος ... και ήρωα πολέμου ... στρέφεται γύρω από την πολιτική, το χρήμα, τις γυναίκες, την αναγνώριση ... 

Η Ευτυχία όμως ως έννοια και σκοπός δεν συμπεριλαμβάνεται στο πλαίσιο του ... αμερικανικού ονείρου. Και πως εξάλλου να υπάρξει όταν η ίδια η εποχή δεν την ευνοεί. Όταν και οι άνθρωποι που περιστοιχίζουν τον Ρότζακ είναι ακόμα περισσότερο διεφθαρμένοι. Ο Ρότζακ ζει στο τέλος της αθωότητας, εγκλωβισμένος μέσα στην αγνωμοσύνη του ... Φτάνει μάλιστα στο σημείο να σπρώξει την Ντέμπορα από το μπαλκόνι του σπιτιού της και να τη σκοτώσει. Και ποια είναι η τιμωρία του; Θα ακουστεί λίγο  αντιφατικό αλλά η τιμωρία του Ρότζακ είναι η έλλειψη ποινικής τιμωρίας του ... αρκεί βέβαια παρευρεθεί στην κηδεία της γυναίκας του πλάι στον πεθερό του ... η τιμωρία του είναι να συμβάλλει στην κοινωνική υποκρισία που επιβάλλει η στιγμή για να συνεχιστεί αυτή η κανονικότητα της ζωής των πλουσίων ... 

Η ηθική αλλοτρίωση του Ρότζακ δεν έχει σαφώς εσωτερικές ρίζες ... αλλά μια εποχή με ριζωμένες αντιλήψεις οδηγεί το άτομο στο συμβιβασμό. Κάπως έτσι μπορώ να δικαιολογήσω και τον χαρακτηρισμό του Νόρμαν Μέηλερ ως πρόδρομο του χιππισμού ... Κάπως έτσι μπορώ να δικαιολογήσω και την επιλογή του ήρωα για φυγή  ... 

Το δημοσιογραφικό ύφος κάνει εμφανή την παρουσία του μέσα στο έργο ... αυτή η ρεαλιστική απεικόνιση του αμερικάνικου τρόπου ζωής με τη μουσική, τα μπαρ, τους δρόμους, την αστυνομία κάνει το μυθιστόρημα του Νόρμαν Μέηλερ  να μοιάζει με ένα ρεπορτάζ με λογοτεχνικές προοπτικές ...   

"Το βιβλίο του Ντάνιελ" E.L. Doctorow

"Το βιβλίο του Ντάνιελ" είναι η ιστορία που αφηγείται και γράφει ο ... Ντάνιελ. Ποιος είναι ο Ντάνιελ; Ο Ντάνιελ είναι ο γιος του Πολ και Ροσέλ Άιζακσον και αδελφός της Σούζαν ... Και ποιοι είναι όλοι αυτοί;  Είναι οι λογοτεχνικές περσόνες που επινόησε ο Doctorow για να αφηγηθεί την ιστορία των Rosenberg...

Το 1953 διαδραματίστηκε στην Αμερική η διαβόητη δίκη και εκτέλεση των Ethel και Julius Rosenberg, ένα ζευγάρι αμερικανοεβραίων που κατηγορήθηκε για συνωμοσία και εθνική προδοσία, ότι μετέφερε στη Σοβιετική Ένωση μυστικές πληροφορίες για την ατομική βόμβα. Οι Rosenberg είχαν δύο γιους ... Ο Ντάνιελ είναι  ο φανταστικός-λογοτεχνικός γιος και το βιβλίο που γράφει είναι ένα κοίταγμα στο παρελθόν για να φωτίσει και να απαντήσει στα ερωτήματα ... που ίσως τελικά μένουν αναπάντητα.

Το παρόν της αφήγησης είναι η memorial day του 1967, μια αμερικανική εθνική γιορτή προς τιμή των πεσόντων υπέρ της πατρίδας. Αυτή την ημέρα η αδελφή του Ντάνιελ, η Σούζαν, κάνει μια απόπειρα αυτοκτονίας. Ο Ντάνιελ είναι τότε γύρω στα εικοσιπέντε... Η αφήγησή του κινείται χρονικά ανάμεσα στην παιδική του ηλικία (τέλη της δεκαετίας του 1940 και μέχρι την δίκη) και την ενήλικη ζωή του. Η επιλογή εξάλλου της δεκαετίας του 1960 ως αφηγηματικό παρόν έχει να κάνει με μια δεκαετία γεμάτη επαναστατικότητα και αμφισβήτηση... Το παρόν με το παρελθόν τα συνδέει ένας μαύρος ιστός ... ο θάνατος ... των γονιών του - τότε ... της αδελφής του - τώρα. Φυσικά αναλογίες δεν υπάρχουν, το αίσθημα όμως κοινό...

Τα ερωτήματα που διατρέχει την αφήγηση είναι πολλαπλά... Γιατί δύο άνθρωποι ιδεολόγοι-αριστεροί κατηγορήθηκαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο με αυτή την κατηγορία για εσχάτη προδοσία; Κι αν πράγματι υπήρξαν θύματα της εποχής τους στοχοποιημένα από ένα αδηφάγο παρακράτος γιατί δεν βρέθηκε κάποιος να τους υποστηρίξει; Τελικά πόσο μπορεί να κοστίσει η πίστη σε κάποιες ιδέες, όταν μάλιστα αυτές οι ιδέες βρίσκονται κάτω από μια κομματική ομπρέλα;

Τις απαντήσεις όμως δεν μπορεί να τις δώσει ο άνθρωπος ή οι άνθρωποι που ζουν εκείνη την εποχή και σχετίζονται με τα πρόσωπα του δράματος... δίνουν και εκείνοι τις δικές τους εκδοχές, τις δικές τους προσεγγίσεις ... η πραγματικότητα πονά και ο καθένας παρουσιάζει ένα κομμάτι αυτής. Την ιστορική αλήθεια θα φωτίσει ο νηφάλιος και αντικειμενικός μελετητής της ιστορίας ανεπηρέαστος από ιδεοληψίες και ηθικολογίες...

Ο Doctorow επιχειρεί μέσα από τη λογοτεχνική πένα να αναπλάσει μια εποχή και να εισάγει τον αναγνώστη σε ένα περιβάλλον εκείνης της εποχής... Αυτός είναι και ο ρόλος της λογοτεχνίας... Να σου δημιουργεί την ανάλογη ατμόσφαιρα για να παρακολουθήσεις με τον τρόπο σου το αφηγούμενο γεγονός...

"Πόλεμος και πόλεμος" Λάσλο Κρασναχορκάι

Ο τίτλος του βιβλίου είναι μια επανάληψη του ουσιαστικού πόλεμος με το συμπλεκτικό σύνδεσμο και ... ίσως γιατί και η ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια παράταξη πολέμων ... μου φέρνει στο μυαλό τη ρήση του σκοτεινού Εφέσιου... πόλεμος πατήρ πάντων... μονάχα που στο μυθιστόρημα του Κρασναχορκάι η λέξη πόλεμος αποκτά πιο κυριολεκτική σημασία ... η ζωή είναι ίσως  μια ανάπαυλα ανάμεσα σε πολέμους.

Ο ήρωας του έργου Γιόργκι Κόριμ είναι ένας γραφιάς, ένας αρχειοθέτης, που εργάζεται στα Αρχεία μιας μικρής ουγγρικής πόλης. Ως γραφιάς στερείται αυτής της δημιουργικής δράσης που διακρίνει έναν καλλιτέχνη και στην ουσία μεταπίπτει σε ένα εκτελεστικό όργανο. Γίνεται το παρανοϊκό εκτελεστικό όργανο μιας εμμονής του... Στα Αρχεία όπου εργάζεται ανακαλύπτει ένα χειρόγραφο το οποίο τόσο πολύ τον συνεπαίρνει που αποφασίζει να το κοινοποιήσει σε όλο τον κόσμο και στη συνέχεια να δώσει τέλος στη ζωή του. Που βρίσκεται όμως ο κόσμος, που θα συναντήσει το κοινό του; Μα σαφώς στην Νέα Υόρκη... Και έτσι ο Κόριμ αποφασίζει να πετάξει στην Νέα Υόρκη κι εκεί κλεισμένος στο διαμέρισμα του πονηρού διερμηνέα  Σάρβαρυ, όπου και βρίσκει προσωρινή στέγη, αρχίζει να πληκτρολογεί μανιωδώς αυτό το χειρόγραφο για να το περάσει διαδικτυακά στον υπόλοιπο κόσμο...

Το χειρόγραφο που τόσο συνεπήρε τον Κόριμ αφορά τέσσερις ανθρώπους που μέσα από αυθαίρετα χρονικά άλματα κινούνται μέσα στην παγκόσμια ιστορία: την Κρήτη του Μινωικού πολιτισμού, την Κολωνία του 1867, που χτίζεται ο μεγαλοπρεπής ναός, την Βενετία της Αναγέννησης, την Ισπανία την περίοδο ανακάλυψης του Νέου Κόσμου. Και όλες αυτές τις τυχαίες ιστορικές περιόδους τις συνδέει ένα κοινό στοιχείο: ο πόλεμος.

Νομίζω ότι ο συγγραφέας δε φιλοδοξεί να γίνει Θουκυδίδης στη θέση του Θουκυδίδη... παρόλα αυτά θα επιχειρήσω να εκμαιεύσω ένα μήνυμα μέσα από το μυθιστόρημα ... ότι τελικά το άτομο θα πρέπει να πάψει να μένει παθητικοποιημένο και απλώς θεατής στην πορεία της ιστορίας ... 

Φιλόδοξο το έργο του Κρασναχορκάι ... βραβευμένο και με το διεθνές βραβείο booker 2015 ... μακροπερίοδος λόγος, βουτιές μέσα στις σκέψεις του συγγραφέα, μια ισορροπία ανάμεσα στην ιστορία και τη μυθοπλασία, έντονο το καφκικό τοπίο... αρκετά κουραστικό στην ανάγνωση... η έλλειψη όμως διδακτισμού και ηθικολογίας και η ανάδειξη αυτού του σκοτεινού ρου της ιστορίας νομίζω ότι καθιστά το μυθιστόρημα του Κρασναχορκάι από τα πιο ενδιαφέροντα αναγνώσματα...  

"ΑΝΤΕΡΓΚΡΑΟΥΝΤ Ή ΕΝΑΣ ΗΡΩΑΣ ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ ΜΑΣ" Βλαντιμίρ Μακάνιν

Ο τίτλος του μυθιστορήματος είναι σαφής ...άντεργκραουντ... έχουμε να κάνουμε με κάποιον σκοτεινό και υπόγειο μυθιστορηματικό τύπο ... για να μας συμπληρώσει η διάζευξη στον υπότιτλο ... ένας ήρωας του καιρού μας ... άρα θα πρέπει να προσδιορίσουμε την υπόγεια εποχή μας ... μια εποχή είναι υπόγεια και σκοτεινή όταν δεν έχει ξεκαθαρίσει τους στόχους της ... όταν δεν έχει οράματα ... πόσο ηδονίζεται τελικά ο άνθρωπος με την ικανότητά του να προβλέπει, λες και το μέλλον είναι η μόνη διάσταση του χρόνου που πραγματικά έχει αξία ... έστω όμως και μ΄ αυτή τη σύμβαση... υπόγεια είναι μια περίοδος μετάβασης από μια εποχή σε μία άλλη...

Κι ας μεταφερθούμε στο μυθιστορηματικό γαλαξία   που πλάθει  ο Μακάνιν... χρονικά βρισκόμαστε στο τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Μόσχα, στην ταραγμένη δεκαετία του 1990...μιλάμε για την κατάρρευση του κομμουνισμού, μιλάμε για την πτώση ενός πατριαρχικού μηχανισμού, μιλάμε για το γκρέμισμα ενός ετεροπροσδιορισμένου τρόπου ζωής...ο Μακάνιν μας περιγράφει την απώλεια ενός κομματικού ελέγχου στον τρόπο ζωής, αλλά ταυτόχρονα και την αδυναμία να αντικατασταθεί από κάτι καινούργιο και ελπιδοφόρο...

Ο Πέτροβιτς είναι ένας συγγραφέας που κατά την περίοδο του σοβιετικού καθεστώτος δεν κατόρθωσε να δημοσιεύσει τα γραπτά του λόγω λογοκρισίας...τώρα στο νέο καθεστώς έχει χάσει την ικμάδα(;), την όρεξη (;) να γράφει. Περιφέρεται ... αντιδρά ... αντιστέκεται...σε τι άραγε; Βιώνει ίσως το δράμα του σύγχρονου επαναστάτη. Ψάχνει το όνομα του καταπιεστή, αυτού του αόρατου εχθρού που πρέπει να καταπιέζει ... γιατί ένας ευαίσθητος επαναστάτης πρέπει να πολεμά εναντίον ενός εξουσιαστή, ενός κατακτητή ... πάντα υπάρχει ένας εχθρός...

Ο Πέτροβιτς λοιπόν εργάζεται ως θυρωρός σε μια δημόσια πολυκατοικία στην Μόσχα ... που κι αυτή σταδιακά στο νέο καθεστώς ιδιωτικοποιείται ... το συλλογικό αντικαθίσταται από το ατομικό ... διαπράττει δύο φόνους ... πρώτα δολοφονεί έναν Καυκάσιο σπρωγμένος προφανώς από το ένστικτο της επιβίωσης και στη συνέχεια έναν πρώην ΚαΓκε Μπίτη σπρωγμένος ίσως από το ένστικτο της δικαιοσύνης. Αργότερα, μετά από μια παραληρηματική κρίση, μια και δεν έβρισκε έναν άνθρωπο να  ... εξομολογηθεί τις πράξεις του, να μοιραστεί τα εσώτερα κίνητρα των πράξεών του, έστω και μόνο να τα εξωτερικεύσει, εισάγεται σε ένα φρενοκομείο. Εκεί περνά μια περίοδο όπου με τη χορήγηση φαρμάκων επιχειρούν να τον κάνουν να ομολογήσει τους φόνους ναρκώνοντας την συνείδησή του ... όμως τα καταφέρνει ... δεν ομολογεί και τελικά απελευθερώνεται, γιατί κατόρθωσε να διατηρήσει το "εγώ" του ... διατήρησε τις επιθυμίες του και μέσα από τις επιθυμίες του τον ίδιο του τον εαυτό. Ίσως αυτό να είναι και το μήνυμα που μου άφησε το έργο ... η διατήρηση του "εγώ", της διαφορετικότητας είναι το μόνο όπλο που διαθέτει ο άνθρωπος για να αντιμετωπίσει το τσουνάμι των αλλαγών και των προβλημάτων που απειλεί να τον πλακώσει.

Από το μυθιστόρημα κρατώ την αντιστικτική σύνθεση πάνω στην οποία στηρίχθηκε: άτομο-κοινωνία, δημόσιος-ιδιωτικός, εγώ-άλλος, εσωτερικός-εξωτερικός, λογικός-φρενοβλαβής... Μου άρεσε και η μετάφραση της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα  στον τρόπο γραφής με αναλυτική σκέψη, ψυχογραφική διάθεση, χρονικά πισωγυρίσματα που δίνουν ανάγλυφη την εικόνα της σύγχρονης (μετά το 1990) Μόσχας.  

"Στην Αγκαλιά του Ήλιου" Ρένα Ρώσση Ζαϊρη

Το μυθιστόρημα, χωρισμένο σε δύο διακριτά μέρη, πραγματεύεται τη ζωή της Βαλέριας και του Νικόλα που μέσα από μια σειρά περιπετειών και δοκιμασιών καταλήγουν στην πραγματοποίηση του μεγάλου τους έρωτα. 

Σαν ένα σύγχρονο ρεαλιστικό παραμύθι παρακολουθούμε στο πρώτο μέρος Βαλέρια (=υγιής) μέσα από ένα ανισόρροπο οικογενειακό περιβάλλον να εξελίσσεται σε μια δημοφιλή χορεύτρια, πρίμα μπαλαρίνα της Λυρικής σκηνής. Ο χορός όμως, όσο κι αν αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο στη ζωή της, δεν παύει να είναι παρά ένα μέσο για να ξεφύγει από την απογοήτευση που της προκαλεί η οικογενειακή ζωή. Στη ζωή της επιθυμεί να γνωρίσει αληθινούς ανθρώπους και ενδόμυχα αυτόν που θα την απογειώσει στη βίωση του απόλυτου έρωτα. Στην πορεία της αυτή θα συναντήσει διάφορους ψεύτικους, επιφανειακούς, υποκριτές, αλλά και άλλους, αληθινούς, βαθείς, ειλικρινείς τύπους. Και από αυτή την αντίθεση θα βιώσει την αδικία του κόσμου. Κυρίως όταν θα πληροφορηθεί ότι ο ξενώνας αγάπης που συντηρεί ορφανά, παρατημένα παιδιά δεν διαθέτει οικονομική στήριξη και κάποια στιγμή πρόκειται να κλείσει. Δεν μένει όμως άπραγη, αλλά όταν γνωρίζει έναν πλούσιο νέο, γόνο εφοπλιστικής οικογένειας, τότε παίρνει μια απόφαση. Θα στραφεί στην κλεψιά. Θα ξαφρίζει κοσμήματα των πλουσίων και με τα χρήματα που θα αποκομίζει από τα κλοπιμαία, θα στηρίζει οικονομικά αυτόν τον ξενώνα αγάπης. Ένας σύγχρονος δηλαδή Ρομπέν των δασών, που όμως αυτή η δονκιχωτική, αποκλίνουσα δράση της θα την μπλέξει σε μια σειρά αναπάντεχων εξελίξεων.  

Στο δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος ο αφηγητής αλλάζει και ο Νικόλας είναι αυτός που αφηγείται τη ζωή του. Ο Νικόλας είναι αστυνομικός που γνωρίζει την Βαλέρια κάτω από πολύ περίεργες συνθήκες (με ένα μωρό στην αγκαλιά, το οποίο της το έδωσαν κάποια τσιαγγανόπουλα στο Ζεφύρι για να το σώσει). Την ερωτεύεται και θέλει να την κάνει δική του. Ο αφηγητής μας μεταφέρει πρώτα στην Κρήτη, την γενέτειρά του, όπου μας γνωρίζει τους γονείς του. Ένα αγαπημένο ζευγάρι: τη μητέρα του, την Αρετούσα (όπως η αγαπημένη του Ερωτόκριτου) κι τον πατέρα του, τον Μιχάλη (όπως ο καπετάν Μιχάλης του Καζαντζάκη). Κι αυτή η γνωριμία μας με την Κρήτη δεν σταματά εδώ, αλλά με ένα flash back ο αφηγητής μάς μεταφέρει στον πυρήνα ίσως του έργου: στα χρόνια της γερμανικής κατοχής στην Κρήτη και μας αφηγείται τον έρωτα της γιαγιάς του με ένα γερμανό αξιωματικό της αεροπορίας. 

Για να επιστρέψουμε στο παρόν και τον  Νικόλα, τον ερωτευμένο αστυνομικό, ο οποίος γίνεται ο ακοίμητος φρουρός της Βαλέριας. Το μάτι που την παρακολουθεί όταν εκείνη μπλέκεται σε μια σειρά περιπετειών. Θα σώσει τελικά την Βαλέρια από τα πλοκάμια του υποκόσμου για να βιώσουν τον έρωτά τους;

Ένα μυθιστόρημα ανάλαφρο, κατάλληλο για την καλοκαιρινή, κι όχι μόνο, περίοδο.

"ζωή μεθόρια" ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ

Το νέο μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη έχει τον τίτλο «Ζωή μεθόρια». Ένα τίτλος που μπορεί να διαβαστεί και κυριολεκτικά και μεταφορικά. Η ζωή μεθόρια είναι η ζωή που ζει η ηρωίδα του μυθιστορήματος στην μεθόριο, στα σύνορα, κάπου στον Έβρο, όπου και διορίστηκε ως καθηγήτρια. Αλλά και Ζωή μεθόρια είναι η αντισυμβατική, αποκλίνουσα, περίεργη ηρωίδα, που ζει στη μεθόριο, στα σύνορα ανάμεσα στην λογική και το παράλογο, ανάμεσα στο κοινωνικά αποδεκτό και στο περιθώριο.

Το μυθιστόρημα του Γρηγοριάδη απαντά σε ένα υποθετικό αν… Τι θα γινόταν αν το λεωφορείο που μεταφέρει την ηρωίδα, την Ζωή, στον Έβρο χαλούσε στη διαδρομή; Τότε θα σταματούσε στην Καβάλα, θα αναζητούσε τον αγαπημένο της, θα τον έβρισκε και θα ξεκινούσε μια γοητευτική όσο και επώδυνη βουτιά στο παρελθόν για να αναδυθεί στο τώρα.

Ένα λαχάνιασμα δημιουργείται στο διάβασμα του πρώτου μέρους του μυθιστορήματος, καθώς εναλλάσσονται τα κεφάλαια που αναφέρονται στο παρελθόν και το παρόν. Κρίκοι που δημιουργούν δύο παράλληλες χρονικά αλυσίδες και οι οποίες συνυπάρχουν μέσα στην ηρωίδα, την Ζωή. Έτσι μαθαίνουμε πως η Ζωή είναι μια καθηγήτρια Αγγλικών που δουλεύει σε ένα φροντιστήριο αγγλικών και ερωτεύεται ένα συνομίληκό της μαθητή, τον Γιάννη. Ανήσυχη πνευματικά, ψαγμένη, κάπου εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ’80 στην Θεσσαλονίκη. Ο Γιάννης όμως μένει ένα ερωτικό απωθημένο, ένας ανολοκλήρωτος έρωτας, καθώς ο καθωσπρεπισμός της καθηγήτριας σε έναν ιδιωτικό εκπαιδευτήριο δεν της επιτρέπει να εκδηλώσει τον έρωτά της.

Ο Γιάννης όμως δεν είναι και ο μοναδικός της έρωτας. Και άλλοι άντρες παρελαύνουν ερωτικά από τη ζωή της. Όλους όμως τους συνδέει μια τραγική σύμπτωση…. Όλοι, ή τουλάχιστον σχεδόν όλοι, σκοτώνονται. Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; Έχει μέσα της το πεπρωμένο του θανάτου; Η Ζωή είναι μια θανατηφόρος γυναίκα;

Ας επιχειρήσω την προσωπική μου ερμηνεία, όσο αυθαίρετη κι αν είναι. Η Ζωή είναι πράγματι μια θανατηφόρος γυναίκα, κι  αυτό συμβαίνει γιατί είναι μια γυναίκα διαφορετική από τις άλλες, απροσδιόριστη, χαοτική, χαμένη. Έχει δημιουργήσει τον δικό της κόσμο, το ατομικό της σύμπαν. Όσοι άντρες εισέρχονται στον κόσμο της και επιζητούν να συναντήσουν  το κλασικό γυναικείο πρότυπο, τη γυναίκα με την οποία θα δεσμευτούν και θα παντρευτούν, τότε εκείνοι πράγματι σκοτώνονται. Όσο η Ζωή σηκώνει στη ζωή της αυτά τα στεγανά και δεν έχει τη διάθεση να τα αναιρέσει, τόσο οι άντρες σκοτώνονται.

Για το τέλος, για τη λύση αυτού του ψυχικού αδιεξόδου, είναι απαραίτητο να αλλάξουν αυτοί οι συσχετισμοί και αυτές οι ισορροπίες (αν-ισορροπίες) ανάμεσα στην Ζωή και τους άντρες γύρω της. Ο Γρηγοριάδης επιλέγει για το τέλος ένα φανταστικό, σαμανιστικό θα έλεγα, τρόπο κατά τον οποίο επαναβαπτίζεται η ηρωίδα. Ένας τελετουργικός χορός των φίλων της θα την επανεντάξει στους κόλπους των καθημερινών συναισθημάτων.

Ίσως είναι πιο δύσκολο μερικές φορές να αποτιμήσει κανείς το συγκεκριμένο δημιούργημα ενός συγγραφέα, όταν γνωρίζει τον ίδιο προσωπικά όπως επίσης και το σύνολο του έργου του. Ίσως όμως αυτό του δίνει την δυνατότητα να τοποθετήσει το έργο μέσα σε ένα συγγραφικό σύνολο. Το έργο «ζωή μεθόρια» δεν έχει την πρωτοτυπία που διέθεταν παλαιότερα έργα του Γρηγοριάδη  όπως ο «Ναύτης», το «Παρτάλι» και η αριστουργηματική «Δεύτερη γέννα». Διαθέτει όμως αυτή τη δύναμη γραφής και την αφηγηματική ωριμότητα ακολουθώντας στην αφήγηση μια σταδιακή πορεία καταβύθισης στα μύχια της ψυχής (εκεί εξάλλου που τελειώνουν οι λέξεις αρχίζει το όνειρο…) καθηλώνοντας τον αναγνώστη μέχρι το τέλος για να παρακολουθήσει αυτόν τον αινιγματικό χαρακτήρα της Ζωής-ζωής. Η «ζωή μεθόρια» είναι ένα ολοκληρωμένο ψυχογράφημα….  

Ραδιοφωνικές εκπομπές στην ΕΡΑ Σερρών

Το ραδιόφωνο έχει μια σχέση ιδιαίτερη με το βιβλίο...μπορούν και τα δυο τους να ενωθούν και να δημιουργήσουν μια μαγεία.... Με ένα τέτοιο σκεπτικό δέχτηκα την πρόταση που μου έγινε από την ΕΡΑ Σερρών και ξεκίνησα εθελοντικά μία σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών αφιερωμένων στο βιβλίο... ο τίτλος των εκπομπών..."Η άλλη όψη του βιβλίου" ... ίσως γιατί δεν μάθαμε από το σχολείο να αγαπάμε το βιβλίο...ενώ τελικά το βιβλίο είναι απόλαυση. Σκοπός μου βέβαια ήταν να βοηθήσω την ΕΡΑ να παραμείνει ζωντανή...εξάλλου αξίζουν συγχαρητήρια όλοι οι εργαζόμενοι για την υπομονή τους και το κουράγιο τους να συνεχίσουν...γιατί το ραδιόφωνο προάγει το πολιτισμό...και για να ξεφύγω από τα τοπικά πλαίσια αποφάσισα να παρουσιάζω κάποια θέματα έχοντας ως άξονα το βιβλίο και στη συνέχεια να συνομιλώ τηλεφωνικά με κάποιους ανθρώπους που εκτιμώ για τα αντίστοιχα θέματα...κάποιοι ήρθαν και στο στούντιο...οι εκπομπές μου έκλεισαν έναν κύκλο...και η ΕΡΑ θα ξαναλειτουργήσει...και γι΄ αυτό μια μικρή αναδρομή στις εκπομπές που έκανα: 

23/10 … Σωτηρία Περβανά (Sotiria Pervana) … σχετικά με τις γυναίκες πεζογράφους
30/10 … Αλέξης Σταμάτης (Alexis Stamatis C )… σχετικά με το συγγραφικό του έργο
6/11 … Αγγέλα Καστρινάκη … σχετικά με το συγγραφικό της έργο
13/11 … Παναγιώτης Μέντης … σχετικά με το θέατρο
20/11 … Γιώργης Γιατρομανωλάκης ( Yorgis Yatromanolakis) … σχετικά με την λογοτεχνία και την φιλολογία
4/12 … Παύλος Σακκάς … σχετικά με την λογοτεχνία και την ψυχολογία
11/12 … Κυριάκος Ασίκογλου ( Kiriakos Asikoglou Psychologist) … σχετικά με την λογοτεχνία και την ψυχολογία
18/12 … Θεόδωρος Γρηγοριάδης… σχετικά με το συγγραφικό του έργο
8/1 … Σταμάτης Κραουνάκης ( Stamatis Kraounakis)… σχετικά με την λογοτεχνία και την μουσική
15/1 … Ερρίκος Μπελιές … σχετικά με την θεατρική μετάφραση και τον Σαίξπηρ
22/1 … Γιώργος- Ίκαρος Μπαμπασάκης … σχετικά με την γενιά των μπιτ
29/1 … Έφη Γιαννοπούλου( Effi Yannopoulou) … σχετικά με την μετάφραση λατινοαμερικάνικων έργων
5/2 … Βαγγέλης Ραπτόπουλος ( Βαγγέλης Ραπτόπουλος )… σχετικά με το συγγραφικό του έργο
12/2 … Αθηνά Ψυλλιά (Athena Psillia) … σχετικά με τον Ζοζέ Σαραμάγκου…(η εκπομπή έγινε μαζί με την φιλόλογο Ελένη Αναγνώστη)
19/2 … Ισίδωρος Ζουργός … σχετικά με το συγγραφικό του έργο
26/2 … Κώστας Φέρρης ( Ferris Costas)… σχετικά με την λογοτεχνία και την σκηνοθεσία
5/3 … Αμαλία Μουτούση ( Amalia Moutoussi )… σχετικά με τον «Άμλετ» του Σαίξπηρ
12/3 … Γιάννης Μακριδάκης … σχετικά με το συγγραφικό του έργο
19/3 … Μαρία Λαμπαδαρίδου Πόθου … σχετικά με το συγγραφικό της έργο
26/3 … Ιουλίτα Ηλιοπούλου … σχετικά με την ποίηση (ποιήματα διάβασε η φιλόλογος Μαριλένα Κυρτάσογλου Marilena Kyrtasoglou)
2/4 … Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ … σχετικά με την ποίηση

"Ο θάνατος του Αρτέμιο Κρουζ" Κάρλος Φουέντες

Ένα βιβλίο σε ταξιδεύει και στον χρόνο και στον χώρο, είναι σαν ένα μαγικό ελατήριο που με τις κινήσεις του εκτοξεύεσαι. Όχι βέβαια ένα οποιοδήποτε βιβλίο, αλλά ένα βιβλίο σαν το "Ο θάνατος του Αρτέμιο Κρουζ" του Κάρλος Φουέντες.

Θα αναφέρω αρχικά ότι μέσα στις σελίδες του φαίνεται το ... Μεξικό, η ιστορία αυτής της πολύπαθης χώρας με τις εμφύλιες συρράξεις, η μεξικάνικη επανάσταση και η διάδοχη κατάσταση. Αναδύεται η μεξικάνικη επιμειξία ανάμεσα σε τρεις φυλές: την ισπανική, την ινδιάνικη και την αφρικανική. Αυτή όμως η επιμειξία υπήρξε αποτέλεσμα βιασμού κι όχι ειρηνικής συνύπαρξης, γι΄ αυτό και την μεξικάνικη κουλτούρα την διαποτίζει η λέξη: la chingada... Μια λέξη που δηλώνει την βιασμένη μητέρα, η οποία όμως ασκεί κι αυτή με τη σειρά της βία στα παιδιά της...αναπαραγωγή της βίας...και η έκκληση: ...ας πάψει η λέξη αυτή να είναι η απάντησή μας και η μοίρα μας...

Ο κεντρικός ήρωας, ο Αρτέμιο Κρουζ, είναι νόθος γιος ενός Ισπανού γαιοκτήμονα και μιας σκλάβας με αφρικανική και ινδιάνικη καταγωγή. Ξεκινά στην αρχή από την πλευρά των θυμάτων, παίρνει μέρος στην μεξικανική επανάσταση. Στην πορεία όμως αλλάζει στρατόπεδο, προδίδει τις ιδέες του και περνά στην πλευρά των εκμεταλλευτών, γίνεται πανίσχυρος. Μια σχιζοφρενική περίπτωση ο Αρτέμιο Κρουζ, διχασμένος ανάμεσα στην βία και το όνειρο, όπως ακριβώς και το Μεξικό...

Από το μυθιστόρημα θέλω να επισημάνω την αφηγηματική του πρωτοτυπία, που χάνεται όμως στα μετέπειτα έργα του Κάρλος Φουέντες. Αυτή η πρωτοτυπία, λοιπόν, έγκειται στην εναλλαγή τριών αφηγηματικών προσώπων:α) πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Ο Αρτέμιο Κρουζ κάπου στο 1960 βαδίζει προς το θάνατο, μια αφήγηση υποκειμενική. β) δευτεροπρόσωπη αφήγηση. Ο ετοιμοθάνατος Αρτέμιο Κρουζ απευθύνεται στον εαυτό του, αλλά κλείνει το μάτι και στον αναγνώστη, σε μια πορεία αυτοκριτικής. γ) τριτοπρόσωπη αφήγηση, η ζωή του Αρτέμιο Κρουζ εξιστορείται από έναν παντογνώστη αφηγητή με πολλές αναδρομές.

Πολυπρόσωπο και πολυεπίπεδο το εγχείρημα του συγγραφέα, αντάξιο για να διεισδύσει στα μύχια της ψυχής του ήρωα, αλλά  και του Μεξικού. 

"Σκηνές από το βίο του Ματίας Αλμοσίνο" Ισίδωρος Ζουργός

Στο έργο του Ζουργού μεταφερόμαστε στον 17ο αιώνα, και παρακολουθούμε σκηνές, αποσπάσματα δηλαδή από τη ζωή ενός χαρισματικού παιδιού και κρυπτοεβραίου, του Ματίας, που θα πορευτεί και θα διασχίσει τη χριστιανική επικράτεια της εποχής του για να ανακαλύψει τον εαυτό του μέσα από τη γέννηση του ορθού λόγου. Είναι ένα οδοιπορικό αυτογνωσίας του ανθρώπου, όχι μόνο του Ματίας, αλλά του ανθρώπου σε μια νέα εποχή, του νέου ανθρώπου, σε μια εκρηκτική εποχή, μια εποχή τόσο μακρινή, αλλά και τόσο κοντινή με τη δική μας.

Η αρχή του μυθιστορήματος μας παρουσιάζει έναν ηλικιωμένο μοναχό τον Ιωαννίκιο. Είναι ο Ματίας στα γεράματά του κλεισμένος σε μοναστήρι, πράγμα που δηλώνει ότι ο αναγνώστης γνωρίζει ήδη από την αρχή του έργου την κατάληξη της ζωής του. Με μία αναδρομή μεταφερόμαστε στο παρελθόν το 1656 στην πόλη Βασιλεία και από κει και πέρα διαδραματίζεται η ζωή του για να καταλήξει στο Άγιον Όρος, όπου και θα πεθάνει. 

17ος αιώνας: Η εποχή στην οποία διαδραματίζεται το έργο συνδυάζει δύο κόσμους διαφορετικούς: α) ένας νέος κόσμος που γεννιέται, που σημαίνει πρόοδος στην επιστήμη και την τέχνη, είναι η εποχή του ορθού λόγου…β) ο παλιός κόσμος που αρνείται ακόμα να πεθάνει, είναι ο κόσμος του σκοταδισμού, των θρησκευτικών ιδεοληψιών, των δεισιδαιμονιών, ένας κόσμος με μεσσιανικές προσδοκίες, όπως του Σαμπετάι Σεβί (1666 μ.Χ.)

ΜΑΤΙΑΣ: Ο Ματίας είναι αρχικά ένας χαρακτήρας- σύμβολο, ένα γνήσιο τέκνο αυτής της αντιπαλότητας. Δύο επομένως είναι οι πατέρες του: α) ο Τομπίας, ο θετός του πατέρας, που οραματίζεται το νεαρό Ματία ως εκλεκτό του επερχόμενου Μεσσία, είναι ο παλιός κόσμος, β) ο Ισαάκ, ο πραγματικός του πατέρας, που θα ήθελε τον Ματίας έναν μεγάλο επιστήμονα, είναι η νέα εποχή. Και ανάμεσα σ΄ αυτά τα δύο άκρα, για να επικαλεστώ και την αριστοτελική μεσότητα, στέκεται ο Ματίας: από ένα θεοκρατικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και δέχεται τα πρώτα του ερεθίσματα εξελίσσεται και γίνεται ένας εξέχων γιατρός για να καταλήξει στο τέλος σ΄ ένα μοναστήρι. Ο Ματίας επιτυγχάνει στο τέλος τη σύζευξη των δύο άκρων, ούτε μόνο επιστήμη, ούτε μόνο πίστη. Γιατί και η επιστήμη έχει ανάγκη την πίστη. 

¨Οθέλλος" Σαίξπηρ

Υπόθεση:
Ο μαυριτανός  Οθέλλος είναι αξιωματικός του στρατού της Βενετίας και παντρεύεται κρυφά, χωρίς την συναίνεση του πατέρα της, την όμορφη Δυσδαιμόνα. Όταν ο Ιάγος, υπαξιωματικός του Οθέλλου, βλέπει ότι ο Οθέλλος προάγει κάποιον άλλον στρατιώτη στη θέση του υπασπιστή, τον Κάσσιο, αντί γι’ αυτόν, αποφασίζει να εκδικηθεί τον Οθέλλο. Γι΄αυυτό το σκοπό ο Ιάγος χρησιμοποιεί τον Ροδρίγο, έναν νέο βαθιά ερωτευμένο, χωρίς ανταπόκριση, με την Δυσδαιμόνα.

Ο Οθέλλος στέλνεται στην Κύπρο να πολεμήσει τους Τούρκους και μαζί του παίρνει την Δυσδαιμόνα. Τον ακολουθούν ο Κάσσιος και ο Ιάγος μαζί με την γυναίκα του Αιμιλία η οποία υπηρετεί την Δυσδαιμόνα. Ο Ιάγος πείθει την γυναίκα του να του δώσει ένα μαντήλι της Δυσδαιμόνας που της είχε χαρίσει ο Οθέλλος. Στην συνέχεια ο Ιάγος δηλητηριάζει την σχέση του Οθέλλου με την γυναίκα του κατηγορώντας την Δυσδαιμόνα ότι είχε παράνομη σχέση με τον Κάσσιο και ως αποδεικτικό στοιχείο του δείχνει το μαντήλι λέγοντας του ότι  βρήκε το μαντήλι στην κατοχή του Κάσσιου. Ο Οθέλλος τυφλωμένος από την ζήλεια πνίγει την Δυσδαιμόνα ενώ η Αιμιλία λίγο πριν την δολοφονήσει ο Ιάγος αποκαλύπτει την αλήθεια στον Οθέλλο. Ο Ιάγος συλλαμβάνεται αλλά ο Οθέλλος αυτοκτονεί βυθισμένος στις τύψεις.

Απόσπασμα από τον Γιαν Κοττ:

… Το σύστημα των αξιών του Οθέλλου παρουσιάζεται ταυτόχρονα με την ποίηση του και τη γλώσσα του. Ωστόσο, στην τραγωδία αυτή υπάρχει και μια δεύτερη γλώσσα, μια άλλη ρητορική. Αυτή πού χρησιμοποιεί ο Ιάγος. Στη σημαντική του Ιάγου ξεχωρίζουν σαν συνθήματα, σαν λέξεις – κλειδιά, σαν επιφωνήματα, τα ονόματα πραγμάτων και ζώων πού προκαλούν απέχθεια, φόβο, αηδία. Ο Ιάγος μιλάει για κόλλες, δολώματα, δίχτυα, φαρμάκια, κλύσματα, πίσσα και θειάφι, πανούκλα και χολέρα. Και έτσι θα γίνει πίσσα η αρετή της, και η πολλή καλοσύνη της το δίχτυ όπου θα μπλέξουν όλοι.

Ακόμη πιο χαρακτηριστική είναι η «ζωολογία» που επικαλείται ο Ιάγος. Αποτελείται από ανήμπορα και ανίσχυρα ζώα («Να πνιγείς; Το πνίξιμο είναι για τα γατάκια και τα τυφλά κουτάβια»,  από σύμβολα και αλληγορίες της βλακείας και της ασκήμιας (σουσουράδες, πιθήκους), ασέλγειας και ακολασίας («ορμητικοί σαν τα τραγιά, πυροί σαν τούς πιθήκους, μανιασμένοι σα λύκοι τον καιρό πού ζευγαρώνουν». Ο λόγος του Οθέλλου σιγά σιγά ξεπέφτει σ’ ένα ψέλλισμα. Το πάθος και η ηρωική ποίηση της φεουδαρχικής εποχής χάνουν τη γλώσσα τους και τις εικόνες τους. Αυτό το ‘χει κιόλας παρατηρήσει ο Νάιτ. Ο Οθέλλος δεν θα συρθεί μοναχά στα πόδια του Ιάγου- θα μιλήσει και τη γλώσσα του. Αυτές οι σπασμένες φράσεις είναι ταυτόχρονα ένας από τους πρώτους εσωτερικούς μονολόγους — με τη σύγχρονη σημασία του όρου — πού συναντάμε στο δράμα. Μαζί της, απάνω της! Πάει να πει την έκανε δική του. Αυτό είναι απαίσιο! — Το μαντήλι! —να ομολογήσει —το μαντήλι! — Να ομολογήσει, και ύστερα στην κρεμάλα για τον κόπο του. — Πρώτα η κρεμάλα, και κατόπι η ομολογία. — Τρέμω μ΄ αυτή τη σκέψη. Η ψυχή μου δε θα ένιωθε ένα τέτοιο μαύρο βασανιστήριο, χωρίς να βλέπει πιο βαθιά. Δεν είναι από τα λόγια τούτη ή ταραχή μου. —Αηδία! Μύτες, αφτιά, στόματα! Δεν μπορώ να πιστέψω! — Wet ομολογήσει, —το μαντήλι! “Ω, Σατανά!

Ο Οθέλλος θα παραληρεί ασταμάτητα από δω και πέρα για την πορνεία και το ζευγάρωμα, για τη φωτιά και το θειάφι, για σκοινιά, μαχαίρια και φαρμάκια. Θα επικαλείται την ίδια ζωολογία. Ο Ιάγος μιλούσε για κάργιες που αναζητάνε τη λεία τους· τον Οθέλλο θα τόν βασανίζει τώρα η εικόνα του «κόρακα σε σπίτι μολεμένο». Θα πάρει από τον Ιάγο όλες τις έμμονες ιδέες του, λες και δεν μπορεί να απαλλαγεί από τις εικόνες των πιθήκων και των τράγων, του βάτραχου ή της κρεατόμυγας που ζευγαρώνει. “Δεν αξίζω πιότερο από έναν τράγο”, λέει. Ακόμα και όταν υποδέχεται επίσημα τον Λουδοβίκο, δεν μπορεί να συγκρατηθεί: “Σου εύχομαι, καλώς όρισες στην Κύπρο – Τραγιά και Πίθηκοι”. 

ΠΡΩΤΗ ΠΡΑΞΗ

ΣΚΗΝΗ 1

ΡΟΔΡΙΓΟΣ

Ευγενέστατε Βραβάντιε, για το καλό σου έρχομαι, με άδολη κι αγνή ψυχή.

ΙΑΓΟΣ

Που να πάρει η ευχή! Κύριε μου, είσαστε από εκείνους που δεν ακούνε Θεό άμα τους προστάξει ο διάβολος. Εμείς ερχόμαστε να σας φανούμε χρήσιμοι, κι εσείς νομίζετε πως είμαστε καθάρματα: καλά να πάθετε που την κόρη σας την πλακώνει άλογο της Μπαρμπαριάς! Και θα ’χετε εγγονάκια να σας χλιμιντρίζουν, άλογα κούρσας για ανίψια και φοραδίτσες για συγγενείς.

ΒΡΑΒΑΝΤΙΟΣ

Είσαι τόσο ξεδιάντροπος;

ΙΑΓΟΣ

Είμαι αυτός, κύριε, που ήρθα να σας ανακοινώσω πως τώρα, την ώρα που μιλάμε, ο Μαυριτανός κι η κόρη σας παρασταίνουνε το κτήνος με τις δυο πλάτες.

ΒΡΑΒΑΝΤΙΟΣ

Είσαι πρόστυχος!

ΙΑΓΟΣ

Κι εσείς είσαστε γερουσιαστής.

ΒΡΑΒΑΝΤΙΟΣ

Εσύ, Ροδρίγο, που σε ξέρω, θα λογοδοτήσεις γι’ αυτό.

ΡΟΔΡΙΓΟΣ

Ναι, κύριε, θα λογοδοτήσω για όλα. Όμως, σε ικετεύω, άκουσε: αν με τη θέληση σου και τη δική σου σοφή συγκατάθεση – όπως καταλήγω να πιστέψω – η ωραία κόρη σου ετούτη την περίεργη και κατασκότεινη ώρα την νύχτας έφυγε με συνοδό της, ούτε λίγο ούτε πολύ, έναν αλήτη πληρωμένο, έναν γονδολιέρη, για να παραδοθεί στα έκφυλα αγκαλιάσματα ενός λάγνου Αράπη, εάν, λοιπόν, αυτό το ξέρεις και έχεις δώσει την έγκριση σου, τότε, εμείς οι αυθαδέστατοι, άσχημα σε προσβάλαμε.

Όμως, αν δε το ξέρεις, η δική μου ανατροφή μου επιβάλλει να ομολογήσω πως μας αδικείς μ’ όσα είπες. Μη σου περάσει απ’ το μυαλό πως θα παρέβαινα κάθε έννοια ευπρέπειας κι εδώ θα ερχόμουνα για να εμπαίξω και να χλευάσω το σεβαστό σου πρόσωπο. Η κόρη σου – εάν εσύ δεν έδωσες την άδεια, το ξαναλέω – έκανε ανταρσία απαράδεκτη θυσιάζοντας το χρέος της, την ομορφιά, την ευφυΐα και τα πλούτη της σ’ έναν αλήτη από άλλη ράτσα που από δω βρίσκεται εκεί: Πήγαινε να βεβαιωθείς! Αν είναι στο δωμάτιο της, ή αλλού μέσα στο σπίτι σου, βάλε τη Δικαιοσύνη του κράτους να με κυνηγήσει που προσπάθησα να σ’ εξαπατήσω.

ΒΡΑΒΑΝΤΙΟΣ

Άναψε τα φώτα! Γρήγορα! Δώσε μου ένα κερί! Ξυπνήστε τους ανθρώπους μου! Αυτό που τώρα γίνεται δεν είναι άσχετο από το όνειρο μου: φοβάμαι μην ειν’ αλήθεια. Σφίγγεται η καρδία μου. Φώτα είπα φώτα!

                                                                                (Βγαίνει)

ΙΑΓΟΣ

Σας χαιρετώ πρέπει να φεύγω. Σωστό δεν είναι, ούτε στη θέση μου συμφέρει να με φέρουνε στο δικαστήριο κατήγορο του Μαύρου – που, βέβαια αυτό θα γίνει, αν μείνω κι άλλο. Γιατί η πολιτεία, είμαι σίγουρος, με όποια τιμωρία κι αν τον επιπλήξει, δεν μπορεί να τον διώξει χωρίς να χάσει, αφού λένε οι υπεύθυνοι, έχει αναλάβει τον πόλεμο που φούντωσε στην Κύπρο και τώρα είναι σ’ εξέλιξη. Όλοι το ξέρουν κατά βάθος πως δεν υπάρχει άλλος του δικού του αναστήματος να ηγηθεί της εκστρατείας, που όλους μας ενδιαφέρει τόσο. Γι’ αυτό παρόλο που τον μισώ για τα βασανιστήρια της κόλασης, οι περιστάσεις μ’ αναγκάζουνε προς το παρόν να υψώνω σημαία ανακωχής και σήματα να κάνω αγάπης, που, φυσικά, δεν έχουνε καμία σημασία. Για να τον βρείτε σίγουρα, οδηγήστε το πλήθος στο πανδοχείο «Ο Τοξότης», όπου θα είμαι κι εγώ μαζί του. Λοιπόν σας χαιρετώ.

μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές

                       

"Κεντήματα" Μαργιάν Σατραπί

   

   Απορημένος και συγκλονισμένος από την δολοφονική επίθεση στο Παρίσι σκέφτηκα να ξαναπιάσω στα χέρια μου μια εικονοϊστορία ...  ένα graphic novel... Τα ΚΕΝΤΗΜΑΤΑ  της Μαργιάν Σατραπί...για να φέρω πάλι στο μυαλό μου ένα τρόπο ζωής που όσο μακρυά φαντάζει, άλλο τόσο συχνά μας επισκέπτεται και κάνει αισθητή την παρουσία του... 

  Ο τίτλος ίσως εσκεμμένα σε προσανατολίζει ότι τα κύρια πρόσωπα του έργου είναι γυναίκες...οι γυναίκες είναι αυτές που κεντούν...μόνο που σ΄ αυτή την περίπτωση κεντούν ιστορίες...η κλωστή και το βελόνι είναι είναι οι λέξεις και η φωνή...

  Βρισκόμαστε στο Ιράν (μάλλον στην Τεχεράνη) και εννέα γυναίκες πίνοντας σαμοβάρι συζητούν... εννέα γυναίκες που προέρχονται και από τις τρεις ηλικιακά γενεές...και τα θέματά τους είναι το εξής ένα: άντρες και ... έρωτας...θέμα αγαπημένο για συζήτηση, θέμα εμμονικό για συζήτηση όταν δεν μπορείς να το βιώσεις και να το απολαύσεις... και προφανώς η πατριαρχική δομή της κοινωνίας δεν δίνει την ευκαιρία στις γυναίκες να αποφασίζουν για τον έρωτα και να τον απολαμβάνουν...

   Όπως η Ναχίντ που δεν ήταν παρθένα...και παντρεύτηκε... και θα έπρεπε να αποδείξει την παρθενία της ... και πήρε ένα ξυραφάκι ... για να σφίξει τα πόδια της όταν θα έκανε έρωτα .. και να τρέξει αίμα... αλλά όμως από την ταραχή της...βιάζεται ... και ματώνει και το όργανο και του άντρα της...

   Οι συζητήσεις αυτές δεν έχουν κάτι το μοιρολατρικό...φαίνονται για ρεαλιστικές, σαρκαστικές απεικονίσεις με την απαραίτητη αφηγηματική ελευθερία...οι γυναίκες δέχονται την κατάσταση...και αναπτύσσουν αντισώματα...μαθαίνουν να ζουν σ΄ αυτή την κατάσταση...και μαθαίνουν να χειρίζονται και την κατάσταση και τους άντρες...οι γυναίκες βρήκαν ένα κοινό κώδικα που τις ενώνει...τον κώδικα του... παράνομου...

   Τελικά το θύμα είναι ο άντρας ... που όσο νομίζει ότι είναι ο αφέντης του σπιτιού... άλλο τόσο τρίζει το σπίτι του συθέμελα!

Αγγέλα Καστρινάκη «Και βέβαια αλλάζει!»

   Η Αγγέλα Καστρινάκη συγκαταλέγεται ανάμεσα στις αγαπημένες μου συγγραφείς. Γι΄ αυτό ευθύνεται η «Φιλοξενούμενη», μια συλλογή σύντομων διηγημάτων, μια καταγραφή  «νεανικών φλερτ», όπως μου τα χαρακτήρισε και η ίδια. Το προσωπικό ως ευχάριστο…Αυτό ίσως με τράβηξε, η ευχάριστη μαγεία που δημιουργούσε με τον αναγνώστη διηγούμενη προσωπικές στιγμές. Σαν να ακούς μια αγαπημένη σου φίλη. Κατόπιν διάβασα ένα μυθιστόρημά της (το μοναδικό που έγραψε) «‘Έρωτας τον καιρό της ειρωνείας», πάλι ο έρωτας να αποτελεί πυρηνικό στοιχείο. Αυτή τη φορά ο έρωτας συμπυκνώνεται χρονικά, γιατί η τεχνολογία και κυρίως τα ηλεκτρονικά μέσα δικτύωσης επιταχύνουν τόσο την εκδήλωση όσο και την καταστροφή του ερωτικού αισθήματος. Το βιβλίο αυτό το διάβασα ένα από τα προηγούμενα καλοκαίρια (πάνω από πέντε χρόνια;) σ΄ ένα πλοίο που πήγαινα στη Σίφνο. Και απέναντί μου να κάθεται μια γυναίκα που μου έμοιαζε με την Αγγέλα Καστρινάκη, με βάση τουλάχιστον τη φωτογραφία που είχα στο βιβλίο της. Σκέφτηκα να της μιλήσω, αλλά τελικά δεν το αποφάσισα. Όταν της εκμυστηρεύθηκα τη σκηνή αυτή τηλεφωνικά στη συνομιλία που είχαμε (θα αναφερθώ και σ΄ αυτή), μου είπε γελώντας πως στη Σίφνο δεν έχει ταξιδέψει, οπότε μάλλον σωστά έπραξα και δεν έπιασα την κουβέντα μ΄ εκείνη την άγνωστη γυναίκα…όχι για άλλο λόγο, αλλά γιατί συνοδευόταν…

       Και φτάνουμε στην περσινή χρονιά… 2014… νέο αφήγημα από την Αγγέλα Καστρινάκη. Εγώ εν τω μεταξύ ξεκίνησα εθελοντικά μια ραδιοφωνική εκπομπή στην ΕΡΑ Σερρών με θέμα το βιβλίο και … να η ευκαιρία. Την αναζήτησα διαδικτυακά και αυτή τη φορά την βρήκα. Την Αγγέλα. Προμηθεύτηκα και το βιβλίο και το διάβασα για να έχω άποψη κυρίως για την μυθοπλαστική της πορεία από το 1991 (Φιλοξενούμενη) μέχρι και το 2014 (Και βέβαια αλλάζει), φρεσκάρισα στο μυαλό μου την υπόθεση στο «‘Έρωτας στον καιρό της ειρωνείας», διάβασα και κάποια σκόρπια διηγήματά της και μία Πέμπτη πρωί η τηλεφωνική συνομιλία πραγματοποιήθηκε… Τελικά νομίζω ότι η γνωριμία με ένα συγγραφέα, έστω και τηλεφωνική, επιβεβαιώνει την λογοτεχνική περσόνα. Μετά την πρώτη αμηχανία ακολουθεί αυτή η ευχάριστη μαγεία. Σαν να μιλάς με μια αγαπημένη σου φίλη….

        Και για το αφήγημα (ούτε διήγημα ούτε μυθιστόρημα)… μια προσωπική, πολυφωνική καταγραφή μιας συγκεκριμένης περιόδου από το 1973 έως το 1979 μέσα από τα μάτια της ηρωίδας, της Ειρήνης, αλλά και άλλων προσώπων που την πλαισιώνουν. Η αφήγηση της πρωταγωνίστριας καλύπτει την πορεία της προς την ενηλικίωση από τα 13 της χρόνια κι έπειτα. Μια περίοδος της ζωής του ανθρώπου ούτως ή άλλως έκρυθμη και υπερβολική. Αλλά και μια ιστορική συγκυρία για την Ελλάδα πάλι ούτως ή άλλως έκρυθμη και υπερβολική. Αυτά τα δύο συνιστούν ένα εκρηκτικό μείγμα. Στη διήγηση το αυτοβιογραφικό μπερδεύεται με το μυθοπλαστικό και το προσωπικό με το συλλογικό. Όσο για τον τίτλο … «Και βέβαια αλλάζει» …  Ποιος το υποκείμενο; Ο άνθρωπος… Για τα μάτια της νεαρής Ειρήνης και βέβαια αλλάζει ο άνθρωπος. Για τα μάτια όμως της ώριμης αφηγήτριας, ίσως αυτό φαντάζει μια γλυκιά ουτοπία. Εγώ θα κρατήσω μέσα από την αφήγηση την επίσκεψη της ηρωίδας στις Σέρρες για να παρακολουθήσει μια ομιλία του Λεωνίδα Κύρκου (που είναι ένα πραγματικό γεγονός) και θα ευχηθώ μια νέα επίσκεψη της Αγγέλας στις Σέρρες (να γίνει ένα πραγματικό γεγονός)!!