Φεστιβάλ Δράμας 2013

     Στη Δράμα πραγματοποιήθηκε το φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους και για μια ακόμη φορά εντυπωσιάστηκα με το πόσο ... αλλού μπορούν να σε μεταφέρουν αυτές οι ολιγόλεπτες κινηματογραφικές δημιουργίες. Η σύγχρονη κοινωνία μέσα από εικόνες.
  Την Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου παρακολούθησα τις βραβευμένες ελληνικές ταινίες. Στην  "Άννα" του Σπύρου Χαραλάμπους αποκαλύπτεται σε μια αλλοδαπή ο ανολοκλήρωτος έρωτας ενός ηλικιωμένου. Η "Νικολέτα" της Σόνιας Κέντερμαν μας δείχνει την τσαχπινιά ενός παιδιού κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Το "Red Hulk" της Ασημίνας Προέδρου αποτελεί μια ωμή ψυχογράφηση ενός ατόμου-μέλους μιας ... ολοκληρωτικής ομάδας. Η "Γεννήτρια" της Νικολέτας Λεούση μας μεταφέρει στο κενό που βιώνει ο σύγχρονος απλήρωτος έλληνας ο οποίος συνεχώς ... φορτίζει. Το "Dead End" της Τώνιας Μισιαλή αποτελεί μια  σουρρεάλ καταγραφή της σχέσης ενός ηλικιωμένου ζευγαριού στην Κύπρο. Η "Σκιαμαχία" της Ντίνας Γρηγορίας περιγράφει την παράλληλη πορεία ενός άντρα και μιας γυναίκας ενός ζευγαριού. Η "Συνθήκη 10/60"του Άκη Πολύζου προβληματίζεται πάνω στη σχέση επιστήμης - πολέμου στα ταραγμένα μεταπολεμικά χρόνια. Και η "Pieta" είναι ένα ρεαλιστικό ...  ποίημα σχετικά με την αδιαφορία απέναντι στο διπλανό μας ξένο.    

Σκηνοθετικά τερτίπια

Ήταν και το φετινό ένα θεατρικό καλοκαίρι. Το καλοκαίρι θέλει θέαμα και εικόνα για να χτίσει την δική του ουτοπία, το δικό του μύθο. Κι όχι μόνο στις παραλίες που η ανάγκη για δροσιά σε παρασέρνει  τελικά να παρακολουθείς λουόμενα οπίσθια, καθώς ξεφυλλίζεις σελίδες βιβλίων. Τέλος πάντων.... Βρέθηκα λοιπόν στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου και παρακολούθησα τον "Κύκλωπα" του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία του Παπαβασιλείου. Σατυρικό δράμα δεν είχα παρακολουθήσει άλλη φορά και ήταν μια πρόκληση για μένα. Ως είδος το σατυρικό δράμα είναι πιο χοντροκομμένο από την αδελφή του, την κωμωδία, πιο ... μεγαρίτικο (μεγαρίτικη φάρσα...). Μέσα μου επικρατούσε και το ναι και το όχι. Τελικά ο Παπαβασιλείου κατάφερε να το κάνει ναι. Μια παράσταση ευφάνταστη. Ο σκηνοθέτης χωρίς να καταφύγει σε πρωτοπορίες και μοντερνιές κατόρθωσε να στήσει μια πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση. Μια παράσταση με νεύρο. Πρώτα ο εγκιβωτισμός, η παράσταση μέσα στην παράσταση, αλλά  και η ευχάριστη μουσική κράτησαν το ενδιαφέρον. Ακόμη και ο Πιατάς στάθηκε σε ένα αξιοπρεπές επίπεδο. Ο μονόφθαλμος Κύκλωπας τελικά παρουσιάστηκε πολυπρισματικός... Μετά από ένα διάστημα ανηφόρισα στο θέατρο των Φιλίππων στην Καβάλα και παρακολούθησα τον "Πλούτο" του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία του Σαββόπουλου. Όσο κι αν δηλώνω πως δεν θέλω άλλο Αριστοφάνη το καλοκαίρι, η παράσταση του Σαββόπουλου ήταν μια πολλά υποσχόμενη. Μια παρθένα ματιά σε ένα θεατρικό κείμενο. Τελικά όμως της έλειπε κάτι. Ίσως το νεύρο. Το έργο έκανε κατά διαστήματα κοιλιές. Σκηνοθετική απειρία; Ο Σαββόπουλος (που τον θαυμάζω και τον εκτιμώ βαθύτατα)  παρουσίασε μια νιόβγαλτη κοπέλα, άβαφη και αφτειασίδωτη.. Ο Παπαβασιλείου μια ώριμη κυρία. Τελικά όλα είναι θέμα γούστου!

Κόκκινος Απρίλης - Σαν. Ρονκαλιόλο

   

   Είναι εξόχως ερεθιστικό να καταπιάνεσαι με ιστορικές στιγμές ενός τόπου, γιατί αισθάνεσαι να κλείνεις παλιούς λογαριασμούς συλλογικού περιεχομένου. Και μάλιστα όταν οι ιστορικές αυτές στιγμές του τόπου αυτού φαίνεται να έχουν αρκετές αναλογίες με την ιστορία του δικού σου τόπου. Και επίσης βαμμένες με κόκκινο χρώμα...(και μεταφορικά και κυριολεκτικά)...

   Το μυθιστόρημα του Σαντιάγο Ρονκαλιόλο "Κόκκινος Απρίλης" διαδραματίζεται το έτος 2000 σε μια μικρή πόλη του Περού, την περίοδο του καρναβαλιού. Μέθη, διασκέδαση, μεταμφίεση... Περίοδος κατάλληλη για ξεφάντωμα. αλλά και ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Και γιορτή θανάτου. Ένα πτώμα... Αλλά και κατά συρροήν δολοφονίες. Τις δολοφονίες ερευνά ο αντιεισαγγελέας πρωτοδικών Φέλιξ Τσακαλτάνα Σαλντίβαρ. Ο εισαγγελέας Τσακαλτάνα (όπως μας τον περιγράφει ο συγγραφέας στο οπισθόφυλλο) δεν έχει κάνει ποτέ τίποτε κακό, δεν έχει κάνει ποτέ τίποτα κακό, δεν έχει κάνει τίποτα που να μην ορίζεται σαφώς από τον κανονισμό λειτουργίας της υπηρεσίας του. Αυτοί οι τύποι όμως είναι και οι πιο μυστήριοι, γιατί κρύβουν μέσα τους τη ματαίωση..., αλλά και μία πάλη, μία πάλη προς την αλήθεια, έτσι όπως την εννοούν όμως οι ίδιοι. Κι έτσι μπλέκονται η κρατική διαφθορά, η εκκλησία, οι φυλακές, οι πολιτικοί κρατούμενοι, το "φωτεινό μονοπάτι"... εν ολίγοις η σύγχρονη ταραχώδης, αλλά και ερεβώδης σύγχρονη ιστορία του Περού.

   Πιστεύω πως έκλεισα προς το παρόν το κεφάλαιο του Σαντιάγο Ρονκαλιόλο διαβάζοντας τρία μυθιστορήματά του ("Ο Ουρουγουανός Εραστής", "Η Ντροπή", "Κόκκινος Απρίλης" - κατά σειρά ανάγνωσης). Ενδιαφέρουσα περίπτωση με ενδιαφέρουσες αναζητήσεις, αλλά ελλιπή γραφή ακόμη (για τα δικά μου τουλάχιστον γούστα)... Η γραφή του πιστεύω δεν εξυπηρετεί το μέγεθος των προθέσεών του.  Μου θύμισε και τον Θέρκας. Νέοι ευέλπιδες συγγραφείς με σαφή πολιτική αναζήτηση, αλλά ...ρευστή ακόμη μυθοπλασία. Το μέλλον είναι μάλλον με το μέρος τους! 

Ντροπή - Σαντ. Ρονκαλιόλο

   

Μετά από μια περίοδο αναγκαστικής καθημερινής ρουτίνας επιστροφή στη μυθοπλασία. Ή καλύτερα στην περιγραφή, τη συνοπτική περιγραφή μυθοπλαστικών μυθιστορημάτων που αποτελούν ένα καταφύγιο από τον ρεαλισμό, όταν μάλιστα αυτός είναι μονόδρομος. Και για αρχή το μυθιστόρημα του περουβιανού Σαντιάγο Ρονκαλιόλο με τίτλο "Ντροπή". Αυτό το αίσθημα της κοινωνικής συμβίωσης, ο σεβασμός που γεννιέται κατά την αλληλεπίδραση του εγώ με το εσύ. Η αιδώς των αρχαίων. Ο τίτλος επομένως σε προδιαθέτει για ένα πλέγμα κοινωνικών σχέσεων. Και ο φόντος είναι μια οικογένεια. Μια οικογένεια όμως που τα πρόσωπα είναι τόσο κοντά, αλλά και τόσο μακριά. Άτομα τα οποία συναντούμε καθημερινά, αλλά δεν ομολογούμε τις επιθυμίες, τους φόβους, τις εμπειρίες. Ένας άντρας ετοιμοθάνατος, μια γυναίκα που δέχεται πορνογραφικά γράμματα, ένα αγόρι που βλέπει παντού πτώματα, ένας γάτος που θέλει σεξ...Όλα αυτά αυτά τα τόσο αλλόκοτα άτομα μπλέκονται μεταξύ τους. Τόσο αλλόκοτα, γιατί τους λείπει η ανθρώπινη επαφή. Τόσο περίεργα που γίνονται γραφικές μυθιστορηματικές περσόνες. Και το μήνυμα; Μέσω της ανθρώπινης επαφής εκδηλώνεις και αποδέχεσαι την ιδιαιτερότητά σου και γίνεσαι μέλος ενός ευρύτερου συνόλου. Αλλιώς.... Αλλιώς η ντροπή κινδυνεύει να γίνει ενοχή και να χαθεί τελικά το υποκείμενο μέσα σε προσωπικούς λαβύρινθους.

    Το ύφος του βιβλίου ιδιαιτέρως απλό, εύληπτο (το μυθιστόρημα είναι εξάλλου και από τα πρώτα του συγγραφέα-μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο). Το θέμα του βιβλίου είναι ιδιαιτέρως βαρύ, το σώζει όμως το χιούμορ με το οποίο το δίνει ο συγγραφέας, πράγμα που μου δίνει την αφορμή να σκεφτώ πόσο κοντά είναι οι λατινοαμερικάνοι με τη μεσογειακή νοοτροπία. Σα να παρακολουθούσα ιταλικό νεορεαλιστικό κινηματογράφο.

Άουσβιτς-Μπιργκενάου

Εκεί που η φρίκη συναντά τη σιωπή...

Επισκέφθηκα τα στρατόπεδα του Άουσβιτς και του Μπιργκενάου στην Πολωνία. Αυτό που ένιωσα; Η φρίκη να συναντά τη σιωπή. Αλλά και μια ευχή: να πεθάνω ελεύθερος!

Τα αποσπάσματα είναι από το μυθιστόρημα του Πρίμο Λέβι με τίτλο "Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος". Στις 22 Φεβρουαρίου 1944, 650 άνθρωποι στάλθηκαν στο Άουσβιτς στοιβαγμένοι σε δώδεκα τραίνα για εμπορεύματα. Μόνο ο Πρίμο Λέβι και δύο άλλοι επέζησαν, έπειτα από παραμονή ενός έτους, πριν την απελευθέρωσή τους από τον ρωσικό στρατό τον Ιανουάριο του 1945. 

...Η αυγή μάς ξάφνιασε σαν προδοσία. Η καινούργια μέρα συμμαχούσε κι αυτή με τους ανθρώπους στην εξόντωσή μας. Τα διαφορετικά συναισθήματα που πάλευαν μέσα μας, της συνειδητής υποταγής, της εξέγερσης χωρίς ελπίδα, της εγκαρτέρησης, του φόβου, της απελπισίας, τώρα συγχωνεύονταν  -μετά από μια άυπνη νύχτα- σε μια ομαδική και ανεξέλεγκτη παραφροσύνη...

...Στη ζωή όλοι ανακαλύπτουν -αργά ή γρήγορα-ότι η απόλυτη ευτυχία είναι ανέφικτη, αλλά λίγοι θα εμβαθύνουν στον αντίθετο συλλογισμό: ότι ανέφικτη είναι και η απόλυτη δυστυχία. Οι περιστάσεις της ζωής που αποκλείουν την πραγματοποίηση και των δύο αυτών οριακών καταστάσεων,απορρέουν απ΄ την ανθρώπινη φύση, φύση εχθρική προς την έννοια του απείρου...

...Λίγοι είναι οι άνθρωποι που ξέρουν να βαδίσουν προς το θάνατο με αξιοπρέπεια, και συχνά αυτοί που δεν περιμένεις. Λίγοι ξέρουν να σιωπούν και να σέβονται τη σιωπή των άλλων...

...Για τους καταδικασμένους σε θάνατο η παράδοση ορίζει ένα αυστηρό τελετουργικό που δεν θέλει να εκφράσει την οργή και το πάθος, αλλά να δείξει ότι η καταδικαστική πράξη δεν αντιπροσωπεύει τίποτε άλλο παρά ένα θλιβερό καθήκον απέναντι στην κοινωνία, τέτοιο που να συνοδεύεται από τον οίκτο του ίδιου του δικαστή προς τον καταδικασμένο...

...Να μας κλέψει ποιος; Γιατί να μας κλέψουν τα παπούτσια; Και τα χαρτιά μας, τα ρολόγια, τα λίγα πράγματα που έχουμε στην τσέπη;...

...Όταν τελειώσαμε, ο καθένας έμεινε στη γωνιά του, χωρίς να τολμάμε να κοιτάξουμε ο ένας τον άλλον, Δεν έχουμε καθρέφτη για να δούμε το πρόσωπό μας, αλλά ο καθρέφτης βρίσκεται απέναντί μας, η όψη μας αντανακλάται σε εκατό μελανιασμένα πρόσωπα, σε εκατό ρυπαρές και αξιοθρήνητες μαριονέτες...

...Η συνάντησή μας τελείωσε, και είμαι γεμάτος θλίψη, μια ήρεμη θλίψη, που μοιάζει σχεδόν χαρά. Δεν ξανάδα τον Σλόμε, αλλά δεν ξέχασα το παιδικό του πρόσωπο, σοβαρό και γλυκό, που με υποδέχτηκε στο κατώφλι του σπιτιού των πεθαμένων...

Μάγισσες

"Οι μάγισσες εμπνέουν ζωγράφους" είναι ο τίτλος ενός άρθρου που διάβασα στην "Καθημερινή της Κυριακής" (25-8) με αφορμή μια έκθεση ζωγραφικής στο Εδιμβούργο και προβληματίστηκα στη σχέση ανάμεσα στη "μαγεία" και τη "γυναίκα", στον τρόπο αναπαράστασης μιας μυστηριώδους γυναίκας...

Με τι μοιάζουν οι μάγισσες; Αγριωπές κυράδες με μυτερό καπέλο, τρίχες στο σαγόνι, αποκρουστικές ελιές και κιτρινοπράσινο δέρμα: θα τις αναγνωρίζαμε παντού, ακόμα και χωρίς το σκουπόξυλό τους. Ένα παιδί μπορεί να ζωγραφίσει μια στη στιγμή –μαύρο καπέλο και σκούπα (η γάτα και η χύτρα σπανίζουν, ίσως και να περιττεύουν στις μέρες μας). Οι μάγισσες είναι τόσο τυποποιημένες, έχουν γίνει κάτι σαν logo.

Η μαθητευόμενη μάγισσα του Γκόγια (πάνω σε σκούπα) είναι νέα αλλά ήδη αποκαμωμένη, καθώς διδάσκεται τα κόλπα από τη γηραιά κυρία που οδηγεί το σκουπόξυλο· η αίσθηση που δίνει η εικόνα είναι μιας «μαντάμ» που έχει αρπάξει ένα άμοιρο κορίτσι, την καινούργια της προστατευόμενη: η πορνεία σε σύνδεση με τη μαγεία.

Σάββατο των μαγισσών - Γκόγια

Και το ζοφερό τρίο του Φουζέλι, οι «Παράξενες αδελφές» από τον «Μάκβεθ», με τα κεφάλια τους αραδιασμένα σε προφίλ σαν τις ανοιχτές λεπίδες ελβετικού σουγιά, έχουν μεγάλες μύτες, δυνατά λαρύγγια και τρομερά σαγόνια. Δεν μοιάζουν με γυναίκες, νέες ή γριές, αλλά με άντρες.

Οι τρεις παράξενες αδελφές - Φουζέλι

Είχαν άραγε οι καλλιτέχνες αυτοί συναντήσει ποτέ στην πραγματικότητα κάποια γυναίκα που να μοιάζει με αυτές τις οραματικές φιγούρες; Καμιά από τις απεικονιζόμενες δεν είναι η κλασική γριά στρίγγλα της μεσαιωνικής λογοτεχνίας, η απόμακρη γεροντοκόρη του χωριού που την αναγκάζουν να υποστεί την πυρά ή την αγχόνη γιατί οι συντοπίτες της την έκριναν πολύ παράξενη στη συμπεριφορά της, πολύ οξυδερκή στις παρατηρήσεις της, πολύ επιδέξια με τα βότανα, ή επειδή απλώς την έβλεπαν να μιλάει μόνη της.

Όταν, επί πολλούς αιώνες, οι άνθρωποι πίστευαν ακόμα στις μάγισσες, τις παρουσίαζαν συχνά γυμνές - να πετάνε στο σεληνόφως, να συμμετέχουν σε «μαύρα Σαββατόβραδα», να πλαγιάζουν με τον διάβολο· ήταν πολυάσχολες και φιλήδονες. Η αμαρτία ήταν γραμμένη στο σώμα τους, που ήταν είτε παραμορφωμένο και αποκρουστικό είτε ύποπτα ωραίο.

Στη διάρκεια της ρομαντικής εποχής, οι μάγισσες στράφηκαν στο θεατρικό γκροτέσκο - οι αμυδρά φωτισμένες στρίγγλες στις εικονογραφήσεις του Ντελακρουά για τον «Φάουστ» του Γκαίτε, οι θεαματικές μάγισσες του Τζον Μάρτιν, που υψώνονται στον νυχτερινό ουρανό μέσα σε μια λάμψη αστραπής μπροστά στον Μάκβεθ, μικροσκοπικές και τρομαγμένες σε μια βραχοκορφή. Η παράδοξη παραλλαγή στο ίδιο θέμα του Ντάνιελ Γκάρντνερ παρουσιάζει τρεις καλλονές του καλού κόσμου σαν μάγισσες, με αραχνοΰφαντα ρούχα - ανάμεσά τους και η Τζορτζιάνα, Δούκισσα του Ντεβονσάιρ. Θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για μια σατιρική έκφραση μισογυνισμού, μόνο που φημολογείται ότι μία από τις γυναίκες εκείνες παρήγγειλε η ίδια τον πίνακα.

Μάγισσες - Ντάνιελ Γκάρντνερ

Ο Βικτωριανός ζωγράφος Φρέντερικ Σάντυς απεικόνισε την ίδια την τσιγγάνα ερωμένη του, Καόμι Γκρέι, στον ρόλο της Μήδειας, δίνοντας μια ανησυχητικά ρεαλιστική όψη στην οργισμένη, αμυντική έκφραση του προσώπου της μυθικής μάγισσας. Ωστόσο, ο φόβος που θα έπρεπε να εμπνέει η Μήδεια υπονομεύεται εντελώς από τα ζωηρά, φανταχτερά χρώματα του προ-ραφαηλίτη ζωγράφου.

                                     Φρέντερικ Σάντυς - Μήδεια

Το ασπρόμαυρο και η νύχτα πράγματι τοποθετούν σε πλεονεκτική θέση τη μάγισσα. Κι όταν μπλέκεται και η αντρική φαντασίωση, έστω και φαντασία τότε ...

(το κείμενο είναι στηριγμένο σε άρθρο

της Laura Cumming από τον Observer)

Arab Jazz - Karim Miske

Το μυθιστόρημα του Karim Miske άρεσε σε πολλούς. Αυτό αποδεικνύουν οι υψηλές πωλήσεις, τα αφιερώματα, η βράβευση... Άρεσε και σε μένα... Δε θα επιμείνω όμως σε θέματα που αφορούν το ίδιο το μυθιστόρημα. Αυτό το έκαναν πολλοί άλλοι. Θα σταθώ περισσότερο στη στάση του συγγραφέα. Το θάρρος του να αφηγηθεί μια ιστορία που αγγίζει θέματα τόσο λεπτά.

Ας γυρίσουμε περίπου 25 χρόνια πίσω. 

 οι ... εξαγνισμένοι στίχοι...   "Να έχει ο θεός θυγατέρες, ενώ εσείς έχετε γιους; Μια τέτοια μοιρασιά θα ήταν άδικη... Η θηλυκή φύση των φτερωτών θεοτήτων τις καθιστούσε κατώτερες και πλαστές. Δεν μπορούσαν να είναι παιδιά του θεού, όπως οι άγγελοι..."  

και οι ... σατανικοί στίχοι..."Έχετε ακουστά την αλ-Λατ κσι την αλ-Ουζά και την αλ-Μανάτ, την τρίτη, την άλλη; Είναι τα εξυψωμένα πουλιά και η μεσολάβησή τους είναι άκρως επιθυμητή"

   Και ο Σαλμάν Ρουσντί έπλασε μια ιστορία, τη δική του ιστορία. Μια προσέγγιση από την οπτική γωνιά του άθεου. Ο προφήτης του Ισλάμ ως άνθρωπος. Το αποτέλεσμα ήταν ένα ξέσπασμα ακραίου θρησκευτικού φονταμενταλισμού απέναντι στο πρόσωπο του συγγραφέα.

Κι ερχόμαστε στο σήμερα.

Στα προάστια του Παρισιού όπου ανακατεύονται μάρτυρες του Ιεχωβά, σαλαφιστές, μουσουλμάνοι, εβραίοι. Ομάδες κι οργανώσεις  όπου η προσωπικότητα συνθλίβεται κάτω από το γιγαντιαίο σώμα της μάζας. Δε σκέφτεται το άτομο, αλλά ο θρησκευτικός ηγέτης. Το μυθιστόρημα του Karim Miske δεν καταπιάνεται με θρησκευτικά σύμβολα. Εδώ είναι η διαφορά με τους "Σατανικούς στίχους" του Ρουσντί. Δεν ερμηνεύει, δεν αξιολογεί το δόγμα. Ασχολείται με τη θρησκευτική διαπλοκή, την κοινωνική διάσταση των θρησκευτικών οργανώσεων. Ασχολείται με το άτομο. Και μάλιστα όχι τόσο ωμά και απαισιόδοξα όπως ο Ζαν-Κλωντ Ιζζό στο "Μαύρο τραγούδι της Μασσαλίας". Αλλά ούτε και τόσο ωραιοποιημένα όπως στην ταινία "Οι άθικτοι". Ο Karim Miske αποδεικνύεται σε έναν πολύ καλό ψυχολόγο που θέτει το άτομο στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας. Και από πάνω υπάρχει κάποιος που εκμεταλλεύεται την αφέλεια και την τυφλή υπακοή των οπαδών. Ο Karim Miske κοιτάζει λίγο πιο λοξά τα θρησκευτικά ζητήματα, πιο ... ανθρώπινα. Ο Ρουσντί καταπρόσωπο. Το θάρρος όμως είναι απαραίτητο και στις δύο περιπτώσεις.