Δευτέρα 21 Ιουλίου 2014

"Το πρόσωπο και το προσωπείο" Χεσούς Δίας


"Η αλήθεια και η αληθοφάνεια ενός χαρακτήρα"

   Τελειώνοντας την ανάγνωση του μυθιστορήματος του κουβανού Χεσούς Δίας μου έμεινε η αίσθηση ότι η αξία του βρίσκεται σε ορισμένα σημεία δόμησης και ενδοσκόπησης των ηρώων του. Ένας χαρακτήρας δεν είναι δεδομένος, αλλά χτίζεται με τα κατάλληλα ερεθίσματα, ή ίσως καλύτερα χρειάζεται το κατάλληλο ερέθισμα-σκούντημα για να λειτουργήσει το άτομο ανάλογα με μία απαίτηση, σαν τον σκηνοθέτη που κινητοποιεί τον εσωτερικό κόσμο ενός ηθοποιού. Στη ζωή δηλαδή δεν υπάρχουν περσόνες, άνθρωποι-σύμβολα, αλλά μια αναδομούμενη και συχνά αντιφατική σειρά πράξεων μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο.
 Ο συγγραφέας πλάθει ένα μυθιστορηματικό χαρακτήρα καθ΄ομοίωσή του, διανοητικά τουλάχιστον...Ο αναγνώστης αποδέχεται την ύπαρξη του χαρακτήρα αυτού παρά τη διαφορετικότητά του, ίσως και εξαιτίας της διαφορετικότητάς του, διανοητική τουλάχιστον,,,
   Τι συμβαίνει όμως όταν ο μυθιστορηματικός χαρακτήρας είναι ηθοποιός και υποδύεται έναν άλλο χαρακτήρα; Δύο πλαστοί χαρακτήρες μπλέκονται σε ένα πρόσωπο και η ισορροπία φαντασίας-πραγματικότητας χάνεται για δεύτερη φορά. Η αφηγηματική τεχνική βέβαια γνωστή...ήδη από τον Σαίξπηρ...θέατρο μέσα στο θέατρο...εγκιβωτισμός...στο μυθιστόρημα όμως του Χεσούς Δίας οι ηθοποιοί εμβαθύνουν στο ρόλο τους...βυθίζονται σ΄ αυτόν...συζητούν για το ρόλο τους...και εναλλάσσονται αφηγηματικά...ένας αφηγηματικός πλουραλισμός που φωτίζει ποικιλοτρόπως το έργο...και μέσα από το ρόλο τους ανοίγεται η ζωή τους και μέσα από τη ζωή τους αποκαλύπτεται η Κούβα, η Κούβα του Φιντέλ Κάστρο. Και εγείρεται αμείλικτο το ερώτημα: σ΄ αυτή την Κούβα του Φιντέλ έχει ο καλλιτέχνης τα περιθώρια της ελεύθερης έκφρασης;
   Μια ομάδα ηθοποιών λοιπόν, πέντε στο σύνολο, και κομπάρσοι βέβαια, αλλά οι πρωταγωνιστές είναι πέντε...η Αρκούδα (παρατσούκλι να σου τύχει...), η Οφηλία, η Μάιρα, ο Μάριος, η Άννα...όλοι τους διαφορετικοί, αλλά ταυτόχρονα και μια γροθιά...συμμετέχουν στα γυρίσματα μιας κινηματογραφικής ταινίας...η πλοκή της ταινίας απλή...το δράμα μιας γυναίκας, της Ίριδας, που την υποδύεται η Οφηλία, μέχρι την αυτοκτονία της (η Ίριδα στη μυθολογία ήταν αγγελια(ο)φόρος των θεών, το ενδιάμεσο ανθρώπων και θεών)...ο μυστικός της έρωτας με τον κουνιάδο, αλλά και ο θάνατος ενός από τα παιδιά της...μέσα όμως από τα γυρίσματα ξεπροβάλουν οιδιπόδεια συμπλέγματα, αιμομικτικές τάσεις, ομοφυλοφιλία, ζήλεια, απόπειρα για βιασμό, ανταγωνισμοί, πολιτική ανελευθερία, σπιούνοι...τελικά το προσωπείο που φορά ο ηθοποιός πολλές φορές δρα ως ένας εσωτερικός καθρέφτης πάνω στον οποίο εμφανίζονται και αποτυπώνονται τα βαθύτερα γνωρίσματα του εγώ...και τότε ο κινηματογράφος μπλέκεται τόσο με τη ζωή που τα όρια μεταξύ τους χάνονται...

Παρασκευή 4 Ιουλίου 2014

"Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου" Gabriel Garcia Marquez


Η αξία μιας στιγμής έγκειται στην ακινητοποίησή της...σαν τη φωτογραφία... σαν το ποτάμι που κυλάει το νερό συνεχώς κι όμως εμείς επειδή είμαστε σταματημένοι σ΄ ένα σημείο και κοιτάζουμε την κοίτη του ποταμού ή την όχθη νομίζουμε ότι η σκηνή γύρω μας είναι σταθερή. Μόνο όταν ένα κλαδάκι πέσει μέσα στο νερό και παρασυρθεί, τότε η αίσθηση της κίνησης ενεργοποιείται μέσα μας...
Τώρα τι σχέση έχουν όλα αυτά με τον Μάρκες; Ίσως γιατί με τη γραφή του έχει την ικανότητα να ακινητοποιεί αφηγηματικά τις στιγμές, αλλά και να ρίχνει μέσα στην ιστορία του κλαδάκια που μας ταξιδεύουν πίσω στο παρελθόν για να την φωτίσουν μαγικά...
 Ο αφηγηματικός χρόνος από "Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου" κρατά μερικές ώρες. Από το γάμο της παραμονής μέχρι το θάνατο της επομένης με μία αντίστροφη αφήγηση από το θάνατο προς  το γάμο, αλλά κι ακόμη πιο πίσω, εκεί που ο συγγραφέας θα μας μεταφέρει στην αιτία του θανάτου...σαν μια αστυνομική ταινία...
Αυτό όμως που με προβλημάτισε ως αναγνώστη είναι η ηθική που διαπνέει το αφήγημα... Ποιος είναι τελικά ο υπεύθυνος για τη δολοφονία; Ο εκτελεστής ή η κοινωνία; Ο αφηγηματικός τόπος είναι ένα χωριό, που δεν μας το κατονομάζει ο συγγραφέας, κάπου στη Λατινική Αμερική...Ένα χωριό με την ηθική του...τους άγραφους κανόνες και τα στερεότυπα ... η γυναίκα - παρθένα, ο άντρας - κυνηγός... Κι αν τελικά δεν ισχύουν τα στερεότυπα αυτά ακολουθεί η τιμωρία αυτού που τα παραβίασε. Όχι απλώς κατακραυγή, αλλά τιμωρία... εκδίκηση. Κι ενώ μέχρι σ΄ αυτό το σημείο δεν υπάρχει κάποια λογοτεχνική πρωτοτυπία , ο Μάρκες προεκτείνει τον ηθικό του προβληματισμό... Τι συμβαίνει αν όλο το χωριό όχι απλώς υποψιάζεται το τί μέλλει γενέσθαι, αλλά είναι όλοι πληροφορημένοι και γνώστες ότι θα γίνει η δολοφονία; Αυτή η παθητική, μοιρολατρτική στάση δεν συνιστά κι αυτή συνενοχή στην δολοφονική πράξη; Η συντηρητικότητα της ομάδας ξεκινά από τη στιγμή που δεν υπάρχουν πρόσωπα ή πυρήνες που θα αντιταχθούν με αποτέλεσμα το καθιερωμένο να καταντά αναπόφευκτο... Το άτομο υπόδουλο της ομάδας... Το αγελαίο φρόνημα γίνεται τελικά δολοφονικό...
Κλείνοντας να τονίσω ότι ούτε ο επίσκοπος δεν αξιώθηκε να σταματήσει στο χωριό... Τον περίμεναν, αλλά μάταια...Η υποκρισία ξεχειλίζει από παντού...